فهرست مطالب

قرآن و علم - پیاپی 24 (بهار و تابستان 1398)

نشریه قرآن و علم
پیاپی 24 (بهار و تابستان 1398)

  • تاریخ انتشار: 1398/06/23
  • تعداد عناوین: 12
|
  • سید احمد موسوی باردئی، خدیجه حسین زاده*، حسن صادقی صفحات 9-34
    تفسیرعلمی یکی از روش های تفسیرقرآن است که درآن مفسر با استفاده از یافته های قطعی علوم تجربی به تبیین مراد الهی می پردازد. با گسترش این روش در سده معاصر برخی روش افراطی در پیش گرفته و باعث شدند که گروهی منکر این شیوه تفسیری شوند.از تفاسیری که اقدام به تفسیرعلمی اعتدالی نموده، تفسیر«الامثل» آیت الله مکارم شیرازی است که این نوشتار در صدد است تا با روش توصیفی تحلیلی به تبیین اصول و قواعد ارائه شده در این تفسیر بپردازد. از بررسی این تفسیر به دست می آید که این تفسیر با ارائه قواعد تفسیرعلمی مثل توجه به معنای حقیقی کلمات در عصر نزول؛ در نظر گرفتن  قواعد ادبیات عرب در تفسیرعلمی؛ اکتفا به یافته های قطعی علمی، ضرورت توجه به قرینه سیاق و قرائن ناپیوسته لفظی و با تبیین اصول تفسیرعلمی چون ضرورت در نظر گرفتن هدف قرآن؛ حقیقی دانستن زبان قرآن؛ محدویت گستره تفسیرعلمی به آیات، بیانگر پدیده های طبیعی و علوم تجربی؛ لزوم تفسیرعلمی قرآن بر اساس ضوابط و قواعد تفسیر، سعی نموده در گسترش تفسیرعلمی صحیح اثرگذار باشد.
    کلیدواژگان: قرآن، تفسیر، تفسیر الامثل، تفسیر علمی، قواعد تفسیرعلمی، اصول تفسیر علمی، روش تفسیر علمی
  • محمد خامه گر* صفحات 35-50

    حدود هزار آیه قرآن کریم درباره نکات علمی است که اکثر قریب به اتفاق مترجمان قرآن بسیاری از این آیات را به روشی غلط ترجمه کرده اند. برای انتقال درست پیام های این آیات باید همه قواعد خاص ترجمه آیات علمی رعایت گردد. در این نوشتار برای اصلاح روش ترجمه آیات علمی و دفاع از حقانیت معارف علمی قرآن کریم و آشنا نمودن مترجمان جدید قرآن با روش درست ترجمه آیات علمی قرآن دو مبحث مهم بیان شده است. در مبحث اول قواعد خاص ترجمه آیات علمی قرآن با بررسی ترجمه آیه دوم سوره علق Pخلق الإنسان من علقO تبیین می شود در مبحث دوم برای بیان روش نقد ترجمه آیات علمی در ده ترجمه معاصر قرآن، روش ترجمه آیه شش سوره زمر که از آیات علمی قرآن کریم و به علم جنین شناسی مربوط است با طی نمودن پنج مرحله تحلیل شده است.

    کلیدواژگان: قرآن، قواعد، ترجمه قرآن، آیات علمی، جنین شناسی
  • ابراهیم رضایی آدریانی* صفحات 51-76

    پیشرفت علوم تجربی و رشد تکنولوژی و امکاناتی که برای بشر مهیا می کند موجب آسایش بیشتر و سهولت در رسیدن به خواسته های اوست. این پیشرفت ها در دوران معاصر شتاب مضاعفی به خود گرفته، هم چنان به حرکت پرشتاب خود ادامه می دهد. از سوی دیگر، قرآن کریم مجموعه ای از بایسته های دینی را برای شیوه زندگی کردن یک مسلمان (در هر عصری و تا قیامت) ترسیم کرده و در هر زمان و مکان برای زندگی بشر برنامه دارد که از آن به «سبک زندگی قرآنی» تعبیر می شود. تلاقی این دو پدیده ممکن است فرصت ها و تهدیدهایی ایجاد کند که لازم است با بصیرت و بینش عمیق دانشمندان و فرهیختگان مدیریت شود. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر «پیشرفت علوم» بر سبک زندگی قرآنی است. از این رو پس از کلیات، دو روی سکه «پیشرفت علوم» به طور جداگانه مورد توجه قرار گرفته و ذیل دو عنوان «فرصت ها» و «تهدیدها» ارائه شده اند. در بخش فرصت ها به عناوینی هم چون «صله رحم»، «مدیریت زمان»، «تبلیغ مجازی»، «مانور سایبری»، «مهارت های ضروری فرزندان در عصر کنونی»، «کمک رسانی مجازی»، و در بخش تهدیدها به مباحثی مانند: «شایعه پراکنی در فضای مجازی»، «اتلاف وقت و هزینه»، «مصادیق نوین اسراف و تجمل»، و «کنترل جمعیت» اشاره شده است. نتیجه این پژوهش آن است که پیشرفت علوم تجربی همان گونه که می تواند در ارتقای فرهنگ دینی موثر باشد، ممکن است نقش منفی نیز ایفا نماید و سرنوشت این نقش آفرینی به چگونگی مواجهه جامعه با این پدیده بستگی دارد.

    کلیدواژگان: قرآن، علم، پیشرفت، علوم طبیعی، سبک زندگی، آداب اسلامی
  • جواد گودرزی*، سید عیسی مسترحمی صفحات 77-94
    کتاب «نقد قرآن» با تطبیق آیات مبین حرکت خورشید با هیئت بطلمیوس و حرکت روزانه خورشید، درصدد نفی جنبه الهی قرآن کریم برآمده است. همان گونه که در طول تاریخ با ورود نظریه بطلمیوس در ممالک اسلامی بسیاری از اندیشمندان مسلمان دست به این تطبیق زدند. حال آنکه با کشف حرکت کهکشانی خورشید در سده اخیر، برخی مفسران این آیات را یکی از مصادیق اعجاز علمی برشمرده اند. حال این پرسش مطرح می شود که آیا آیات مذکور قابل تطبیق با هیئت بطلمیوس و حرکت روزانه خورشید می باشند و پاسخ به شبهه سها در این زمینه چیست؟ با استفاده از روش کتابخانه ای بر این باوریم که به دلیل مطرح نبودن نظریه بطلمیوس در صدر اسلام و تفاوت زیادی میان دیدگاه قرآن و این نظریه، این دو دیدگاه قابل انطباق بر یکدیگر نیستند و هم چنین در آیات مربوط به ذوالقرنین، قرآن در مقام بیان حقایق هستی نیست و صرفا بیان گر مشاهدات ذوالقرنین است. هم چنین آیه 38 یس صراحتی در حرکت ظاهری خورشید ندارد و حدیث مطرح شده ذیل آیه مبنی بر حرکت روزانه خورشید، از اخبار آحاد محسوب می شود که در اعتقادات قابل استناد نیست
    کلیدواژگان: قرآن، خورشید، شبهات، دکتر سها، هیئت بطلمیوس
  • احمد کریمی، مهرناز باشی زاده مقدم* صفحات 95-122
    در مجموعه آیات آفاقی قرآن کریم از حیوانات بسیاری نام برده شده است. در این میان پرندگان چه با نام های خاص و چه به صورت عام، پرتکرارترین واژه ها را در میان سایر حیوانات به خود اختصاص داده اند. بعضی رفتارهای عام پرندگان، هم چون پرواز، زندگی اجتماعی و رابطه با انسان ها شواهدی در علم رفتارشناسی زیستی دارد. اما برخی پرندگان، که در آیات قرآنی از آنها سخن رفته است، قابلیت های خاصی دارند که در مطالعات زیست شناسی مورد مشابهی از چنان رفتارهایی در گونه آنها تا کنون ذکر نشده است. این گونه پرندگان مطابق تفاسیر قرآنی، موجوداتی منحصربه فرد بودند که شعوری ورای شعور معمول پرندگانی هم سنخ خود داشتند و رفتارهای ویژه ای را به نمایش گذاشتند. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی به بررسی اشتراکات و افتراقات رفتاری پرندگان از منظر قرآن و زیست شناسی می پردازد و در مجموع نگاه قرآن به حیوانات و از جمله پرندگان را بیان می دارد. از نگاه قرآن حیوانات و از جمله پرندگان مرتبه ای از توحید و به تبع آن ایمان را دارا هستند و تسبیح گوی خالق خویش هستند، هرچند تا کنون ادله فیزیکالیستی و زیست شناختی بر این امر ارائه نشده است و همه انسان ها قادر به درک آن نیستند.
    کلیدواژگان: قرآن، پرندگان، رفتارشناسی جانوری، زیست شناسی
  • رحمت الله نوری*، حسین علوی مهر صفحات 123-144
    قرآن کریم کتاب هدایت انسان ها است. افزون بر جنبه های هدایتی ممکن است برخی از اشارات علمی نیز از قرآن استخراج گردد. لازم است تا انجام چنین امری با دقت و با اتکا بر روش های معتبر صورت پذیرد. نوشتار حاضر می کوشد تا با تامل و تفکر در آیه Pفشاربون شرب الهیمO و با روش توصیفی تحلیلی برخی از اشارات علمی موجود در آیه را به بحث نشیند. با وجود تناقص ظاهر آیه با ویژگی های زیستی شتر، نتیجه پژوهش نشان می دهد که تشبیه دوزخیان به شتر، نشانگر اسرار و حکمت های علمی نهفته در این آیه شریف است که مهم ترین آن، تشنگی زیاد است. هر چند بسیاری از لغویان و مفسران هیام را به بیماری تشنگی در شتر، به کار برده اند. اما در علم دام پزشکی تریپانوزوما را نوعی انگل تک یاخته ای دانسته که در دام های اهلی خصوصا در شتر، بیماری ایجاد می کند. تشنگی زیاد که علامت خطری برای کم شدن مایعات بدن است، اختلالات فیزیولوژیکی اندام های داخلی، مانند: لوزالمعده، دستگاه گوارش و کلیه ها، از مواردی است که این بیماری باعث از کار افتادن آنها می شود. یافته های این پژوهش در حوزه مطالعات تفسیر علمی قرآن و نیز مبحث میان رشته ای قرآن و علوم زیستی کاربرد دارد.
    کلیدواژگان: قرآن، شگفتی علمی، آیه شرب الهیم، شتر
  • ساناز نجاتی* صفحات 145-166
    قرآن کریم معجزه ای الهی است که با پیشرفت دانش، جنبه هایی از شگفتی های علمی آن پدیدار می شود. امروزه اهمیت آهن در حوزه های گوناگون از جمله: پزشکی، نجوم، فیزیک و زمین شناسی به اثبات رسیده است. به عنوان مثال، آهن در بدن انسان کاربردی حیاتی دارد و هم چنین وجود آن در لایه های درونی زمین باعث ایجاد یک میدان مغناطیسی می شود که از اتمسفر زمین در برابر پرتوهای کی هانی محافظت می کند. علاوه بر این، اهمیت آن در نجوم و منحصرا در ساز و کار سوختن ستارگان غیر قابل انکار است. آیه 25 سوره حدید ضمن اشاره به منافع عنصر آهن از شدت و سختی آن سخن می گوید. این پژوهش در صدد آن است تا با استناد به آیه 25 سوره حدید، منافع آهن و مباحث مربوط به نزول آن از آسمان را مورد بررسی قرار دهد. علاوه بر این، با توصیف ساختار هسته به موضوع می پردازد که شدت و سختی آهن منحصر در تولید اجسام نیست. در فیزیک هسته ای، آهن 56 تحت عنوان پایدارترین هسته شناخته می شود و این یعنی در مقایسه با سایر هسته ها، برای شکافتن اجزای هسته آهن 56 به بیشترین انرژی نیاز است. برای همین خاصیت آهن، زمانی که سوخت ستاره پس از طی فرآیند های گوناگون به آهن 56 برسد، ستاره خاموش می شود، زیرا انرژی لازم برای شکافتن این هسته و تبدیل به هسته پایدارتر را ندارد. به همین سبب، اشاره قرآن کریم به سختی و شدت آهن در کنار منافع آن را شاید بتوان یک جنبه از شگفتی علمی قرآن کریم دانست.
    کلیدواژگان: قرآن، آهن، حدید، منافع آهن، فیزیک هسته ای
  • عباس علی واشیان، فاطمه حسین خانی*، مصطفی فیضی صفحات 167-192

    در حال حاضر بیماری های غیرواگیر، بخش عمده بیماری ها را به خصوص در کشورهای در حال توسعه تشکیل می دهند. در این میان، بیماری های قلبی عروقی و از جمله سکته های قلبی بیشتر هستند و در ایران رتبه اول مرگ و میر را به خود اختصاص داده است. توجه به توصیه های الهی و فرمایشات معصومین با داشتن سبک زندگی سالم بر اساس آیات و روایات منشا پیشگیری از بیماری ها و از جمله مشکلات قلبی است. مطالعه حاضر یک مطالعه مروری، توصیفی تحلیلی و کتابخانه ای اسنادی با کمک مطالعات میان رشته ای قرآن و بهداشت و سلامت است که با استفاده از مرورگرهای Google، Google scholar،  SID و Magiran انجام شده است. عوامل متعددی هم چون قند خون بالا، پر فشاری خون، اختلالات ژنتیکی، اضافه وزن، کم تحرکی و شیوه زندگی ناسالم در افزایش بروز سکته قلبی نقش دارند. هم چنین بین الگوی خواب با میزان بروز سکته قلبی ارتباط وجود دارد و بر اساس خلقت الهی و توصیه های اسلام در قرآن و روایات با نظم درونی بدن انسان در هنگام صبح به ویژه در مرحله آخر خواب، برای پیشگیری از خطر سکته قلبی، بیداری بین الطلوعین، بسیار کارگشاست.  برای پیشگیری از ابتلاء و بروز سکته قلبی، علاوه بر تغییر سبک زندگی در الگوهایی هم چون تغذیه، الگوی خواب مناسب لازم است و با بیداری بین الطلوعین حمله های قلبی به حداقل ممکن می تواند کاهش یابد.

    کلیدواژگان: قرآن، سنت، علوم پزشکی، بیداری، خواب، سکته قلبی
  • محمد کاویانی آرانی، محمدحسین زمانی* صفحات 193-214
    هدف این پژوهش عبارت است از ارائه نمونه هایی از مفاهیم روان شناختی از قرآن کریم و نشان دادن بعضی از تفاوت های اساسی، بین روان شناسی معاصر و روان شناسی قرآنی؛ پرسش اصلی پژوهش این است که آیا می شود این تفاوت ها را در قالب چند مثال توضیح داد؟ این پژوهش که به روش کتابخانه ای انجام شده است، به توصیف و تحلیل بعضی از آیات روان شناختی قرآن می پردازد. در این پژوهش پس از بیان مبانی و قواعد روان شناسی قرآنی به ذکر مزایا و آسیب های این طیف از پژوهش ها می پردازد؛ در پایان نیز به چهار مصداق از مفاهیم روان شناختی قرآن اشاره می شود.  بعضی از دستاوردهای این پژوهش عبارت است از: 1. «قرآن کریم» از آنجا که از طرف خالق انسان آمده و دستور العمل زندگی انسان است، منطبق بر ویژگی های فطری و روان شناختی بشر، حاوی نکات روان شناختی بسیاری نیز هست؛ 2. تفاوت بین «روان شناسی معاصر» و «روان شناسی قرآنی»،  در یک سطح، تفاوت پارادایمیک است، نه تفاوت در بعضی از مسائل و موضوعات؛ 3. بخشی از این تفاوت پارادایمی را می توان در تفاوت مبانی، تفاوت اهداف کاربردی، تفاوت رویکرد به دنیا و آخرت، تفاوت رویکرد به زندگی مادی و معنوی و...، جست وجو کرد؛ 4. در این پژوهش، از باب مثال، به چند نمونه از قواعد روان شناختی قرآنی  اشاره شده است.
    کلیدواژگان: قرآن، روان شناسی، روان شناسی قرآنی، علم دینی، تفاوت پارادایمیک
  • محمدعلی رضایی اصفهانی، سید سعید حسینی رامشه* صفحات 215-228
    تربیت قرآنی مطمئن ترین برنامه برای رشد همه جانبه آدمی است که بر اساس توحید و عبودیت خداوند متعال بنا شده و بر فطرت، اختیار، عقلانیت و معرفت پذیری انسان تکیه دارد. بدین منظور عده ای درصدد این برآمدند که قرآن را از دریچه تعلیم و تربیت تفسیر کنند، روش تفسیر تربیتی یک روش علمی اجتهادی است مبتنی بر گردآوری آیات مرتبط، منظومه سازی آیات، نظام سازی و استخراج قواعد کلان که هدفش؛ کشف مقاصد و مدالیل آیاتی است که می تواند تغییری در ساحت بدن، ذهن، روح و رفتار متربی ایجاد کند. این نوع تفسیر آسیب هایی هم چون عدم صلاحیت مفسر و عدم پایبندی به مبانی را دارد که منجر به تفسیر رای خواهد شد.  برخی از تفاسیر ترتیبی نکات تربیتی پر رنگ تری دارند، لکن بنای بر این که تفسیرشان تربیتی باشد نداشته اند به صورت نمونه: المنار، مهر و... و برخی با عنوان تربیتی به نگارش درآمده اند مثل: «نخستین تفسیر تربیتی» اثر حسین میرزاخانی؛ «التفسیر التربوی» اثر دکتر انور الباز؛ «تفسیر القرآن المرتب منهج للیسر التربوی» اثر دکتر اسعد احمد علی که هر سه تفسیر ضعف های جدی چون رویکرد غیر تربیتی بر خلاف نام شان، تفسیر ناقص قرآن و... دارند. از معروف ترین تفاسیر موضوعی تربیتی موجود: «تفسیر موضوعی تربیتی» اثر دکتر علیرضا اعرافی؛ «تفسیر موضوعی میان رشته ای قرآن و علوم: قرآن و تربیت» اثر دکتر رضایی اصفهانی؛ «ملامح التفسیر التربوی للقرآن الکریم» اثر ابراهیم بن سعید الدوسری؛ «التفسیر التربوی للقرآن الکریم» اثر هاشم ابو خمسین است. در دو تفسیر اخیر به معرفی اجمالی مفسر بسنده شد اما به تفاسیر موضوعی نخست، اجمالا پرداخته و محاسن و معایب شان بررسی گردید.
    کلیدواژگان: قرآن، تربیت، تفسیرتربیتی، تفسیر ترتیبی، تفسیر موضوعی
  • حسین شیرافکن، علی اکبر حبیبی مهر* صفحات 229-252
    از عرصه های مهم، در اعجاز علمی قرآن، آشنایی با افرادی است که سالیان درازی در این حوزه علوم کوشیده اند یکی از این افراد، آقای دکتر زغلول راغب محمد النجار است که در سال 1933 میلادی برابر با 1312 خورشیدی دیده به جهان گشود از آثار بنانی ایشان 45 عنوان کتاب است که تقریبا سه چهارم این کتاب ها در عرصه کتاب های علمی قرآنی و حدیثی می باشد و افزون بر آن، محور بسیاری از 459 مقاله ایشان، مباحث علمی قرآن و حدیث است. دستاورد این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و تکیه بر منابع کتابخانه ای عبارتنداز: نخست در تعریفی که می توان از سخنان ایشان درباره تعریف اعجاز علمی اصطیاد کرد پنج قید وجود دارد. دوم آنکه ایشان مانند هر مفسر دیگری دارای مبانی عام تفسیری مانند: وحیانی بودن الفاظ قرآن، مصونیت قرآن از تحریف و... و مبانی خاص مانند: فرا عرفی بودن زبان قرآن، هم سویی کامل علم و قرآن در بیان اطلاعات هستی شناختی و... هستند. سه دیگر، پاره ای از ضوابطی که ایشان در تفسیر علمی پایبندند عبارتست از: بهره بردن مفسر از حقایق قطعی و ثابت شده در راستای تفسیر علمی، به کار نبردن فرضیه ها و نظریه ها برای فهم گزاره های علمی قرآن و... چهارم مصادیق 69 مقاله که در فهرست اعجاز تاریخی در سایت ایشان برآمده را می توان در سه بخش مصادیق قابل پذیرش؛ مصادیق نقدپذیر و مصادیق قابل تردید نشانید و برای هر یک مثال هایی ارائه نمود.
    کلیدواژگان: قرآن، اعجاز، تاریخ، اعجاز تاریخی، زغلول النجار
  • محسن الویری، محمدحسن اخلاقی* صفحات 253-274
    بنابر یک تحلیل که از سوی تعدادی جامعه شناس ایتالیایی مطرح شده، تغییرات اجتماعی نتیجه تصمیمات و اقداماتی است که از سوی نخبگان جامعه به اجرا گذاشته می شود. به دیگر سخن، دگرگونی اجتماعی را باید در جایگزینی نخبگان حاکم توسط نخبگان جدید در جامعه جست وجو کرد و توده مردم بعید است بتوانند منشا دگرگونی در جامعه باشند. جست وجوی دیدگاه قرآن کریم در باب نخبگان و تاثیر و جایگاه ایشان در تغییر نهادها و ساختارهای اجتماعی، در واقع، پرسشی است که این کوشش به دنبال یافتن پاسخی برای آن است و می کوشد تا با تدبر در آیات، جوابی قانع کننده برای آن بیابد. وجود واژگانی، نظیر، «الملا»، «مترفین»، «احبار»، «رهبان» و «قسیس» در قرآن کریم حاکی از نگاه خاص قرآن به این افراد به عنوان نخبگان حاکم در جامعه است. از دید قرآن، از یک منظر، تاریخ بشر جدالی بین نخبگان حق (پیامبران و مصلحان تاریخ) و نخبگان باطل (نخبگان حامی ساختارها و روابط اجتماعی موجود) است. پیامبران الهی و آموزه های عدالت محور ایشان پیوسته، آگاهی بخش توده مردم در راستای ایستادگی در برابر نخبگان حاکم بوده اند. تلاش های این عده از نخبگان هرچند به صورت مقطعی و در مقیاسی نه چندان بزرگ، باعث ایجاد تغییرات عادلانه در ساختارها و روابط اجتماعی بوده و هستند.
    کلیدواژگان: قرآن، عصر نبوی، نخبگان، تغییرات اجتماعی، ساختارها و نهادهای اجتماعی