فهرست مطالب

پژوهش نامه تاریخ
پیاپی 53 (زمستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/12/01
  • تعداد عناوین: 8
|
  • تجارت و اقتصاد در روزگار سامانیان و غزنویان
    مریم دولت رفتار* صفحه 1

    در قرون اولیه ورود مسلمانان به ایران، جریان ارتباطات تجاری داخلی و خارجی ایران نسبت به دوره های پیش از اسلام تغییر یافت. از اواخر قرن سوم هجری، حکومت های قدرتمندی در ایران شکل گرفتند که از جمله آن ها سامانیان و غزنویان بودند. این دو قدرت، بر سر شاهراه های ارتباطی و بخش های مختلفی از ایران مسلط شدند که در دوره های پیش از اسلام، ارتباطات وسیع بازرگانی در این بخش‍ها صورت می گرفت. مسلما در این زمان، شرایط مناسب ارتباطات تجاری نسبت به دو قرن اول هجری که اوضاع سیاسی ایران رو به تشویش گذاشته بود، فراهم شده است. زیرا حکومت های بسیاری که هر کدام در پی تحکیم هر چه بیشتر پایه های قدرت خود بودند، شکل گرفتند. در نتیجه این شرایط، صنعتگران، تاجران و صرافان مختلف می توانستند در فضای آرام و امنیت نسبی به فعالیت های مراوداتی و دادوستد خود دست بزنند. با توجه به قلمرو دو حکومت مورد نظر، این سلسله ها می توانستند با فراهم آوردن زمینه های مناسب و انجام فعالیت های لازم از طریق اعمال نظارت های خاص در بخش های تجاری، تاثیر عمده ای بر رشد و رونق این فعالیت ها که به هدف دستیابی به منافع بسیار اعمال می شد، داشته باشند و این امر نیز می توانست به بخش مهم و موثری از ارتباطات و رقابت های این سلسله ها با سایر حکومت ها و ممالک درون قلمرو ایران و خارج از آن تبدیل گردد. با توجه به اهمیت موضوع تجارت و بازرگانی به منظور بقای حیات سیاسی دولت ها، در این پژوهش هدف بر آن است تا قاموس و شئون کلی تجاری و مناسبات بازرگانی دولت های مذکور مورد بررسی قرار گیرد.

    کلیدواژگان: ایران، سامانیان، غزنویان، تجارت، اقتصاد
  • نقد و بررسی اصطلاح «امپراطوری» برای حکومت خوارزمشاهیان با تاکید بر جغرافیای تاریخی
    حسین احمدی رهبریان *، مقصودعلی صادقی صفحه 2

    برخی از پژوهشگران، حکومت خوارزمشاهیان را در قامت یک امپراطوری می دانند و در همین چارچوب به عوامل شکست خوارزمشاهیان می پردازند. امپراطوری در مورد کشورهایی به کار برده می شود که دارای عناصر پهناوری قلمرو، قدرت نظامی و یک نظریه و قدرت فردی باشد درحالی که این عناصر با ویژگی های دولت خوارزمشاهیان مطابقت ندارد. این پژوهش در پاسخ به این سوال است که فراز و نشیب جغرافیای تاریخی دولت خوارزمشاهیان در طول 125 سال چگونه بود و توسعه قلمرو بر چه اساسی شکل گرفت و آیا با توجه به تعریف امپراطوری، حکومت و قلمرو خوارزمشاهیان مصداق یک امپراطوری بود؟ نتیجه این تحقیق آن است که دولت خوارزمشاهیان بیش از یکصد سال وابسته و خراج دهنده دولتهای همجوار مانند سلجوقیان و قراختاییان بود و عمدتا این حکمرانی از منطقه خوارزم فراتر نرفت و توسعه قلمرو در خارج از مرزهای خوارزم در مدت کوتاهی رخ داد و آن نیز، حاصل قدرت نظامی و ایدئولوژیک خوارزمشاهیان نبود. برخی از پژوهشگران، حداقل دوران حکومت تکش و محمد خوارزمشاه را دوران امپراطوری می دانند در حالی که قدرت تکش در خوارزم محدود بود و تنها پس از مرگ سلطانشاه حکومتش فراتر از خوارزم گسترش پیدا کرد و پس از مرگش نیز بسیاری از آن مناطق از دست رفت. محدوده قلمرو حکومت محمد خوارزمشاه در پنج سال نخست نیز در منطقه خوارزم بود و وسعت قلمرو او در چهار سال پایانی حکومتش اتفاق افتاد

    کلیدواژگان: خوارزمشاهیان، جغرافیای تاریخی، امپراطوری
  • بررسی چگونگی ایجاد معارف نوین در بلوچستان و سیر عملکرد آن در دوره پهلوی اول
    علی نادریان فر، علیرضا ابطحی، سهیلا ترابی * صفحه 3

    بلوچستان تا قبل از سال 1307 ه. ش از نهضت فرهنگی مملکت بهره چندانی نداشت و آموزش اندک و محدود بود، دوره پهلوی اول در تاریخ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بلوچستان حائز اهمیت زیادی است. به نظر می رسد آغاز روند پیدایش معارف نوین در بلوچستان به دوره پهلوی اول برمی گردد. اینکه معارف و آموزش کودکان بلوچ چگونه آغاز و چه مسیری را در دوره پهلوی اول طی نمود سوال اصلی این پژوهش است، بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع، در این تحقیق تلاش می گردد به روش تاریخی و به شیوه توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسناد مراکز سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران مورد واکاوی و پژوهش قرار گیرد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که پس از عملیات قشون در بلوچستان دولت توجه خود را معطوف به گسترش تحولات فرهنگی نمود و در این زمینه اقداماتی نظیر دایر نمودن اداره فرهنگ و معارف، تاسیس مدارس شبانه روزی در شهرستان های خاش، ایرانشهر، سراوان و زاهدان صورت گرفت. به نظرمی رسد حضور نظامیان در بلوچستان در گسترش و توسعه مدارس موثر بوده است از طرفی دیگر، باوجود اقدامات صورت گرفته در این زمینه، عدم اختصاص بودجه کافی و پرداخت به موقع حقوق معلمان در مدارس تازه تاسیس، عدم وجود راه های مواصلاتی مناسب و عدم توجه کافی دولت مردان در دولت های مختلف به امور فرهنگی به عنوان مهم ترین عوامل اصلی رکود و گسترش آموزش نوین در این دوره به حساب می آید.

    کلیدواژگان: بلوچستان، رضاشاه، اصلاحات، فرهنگ، معارف نوین
  • محمد احمد آبادی، سید رحیم موسوی صفحه 4

    با ظهور رضاشاه در عرصه سیاسی ایران گفتمان جدیدی در جامعه ایران شکل گرفت. این گفتمان که برآمده از افکار و اندیشه های قشرنوگرای روشنفکر ایران آن روز بود، سبب شد اصلاحات و رفورمهای نوظهور که رضاشاه خود را مجری آن میدانست، با کم توجهی نسبت به ویژگیهای جامعهشناسی فرهنگی واجتماعی ایران انجام پذیرد. این اصلاحات علاوه بر وجود اندیشمندان و متفکران روشنفکر به عنوان ایدیولوگ و پشتیبان برنامه های نوسازی پهلوی اول، برای اجرایی شدن نیاز به نیروی نظامی پیدا کرد تا به عنوان بازوی اجرایی و با قوه قهریه، این اقدامات را پشتیبانی کند. رضاشاه که عمده اتکایش به نیروهای نظامی بود، اقدامات نظامی مورد نیاز را به سازمان نظمیه محول کرد. این پژوهش که به شیوه تحلیلی- تاریخی و با تکیه براسناد آرشیوی و منابع کتابخانه ای تنظیم یافته، به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که نظمیه چه نقشی در سیاستهای تجددگرایی دوره پهلوی اول داشت؟یافته های پژوهش نشان میدهد برخی از اقدامات تجددگرایانه رضاشاه و برنامه های اصلاحی او با توجه به اینکه با اتکاء به نیروهای نظامی و از جمله نظمیه پیگیری میشد و با فرهنگ عمومی و اعتقادی مردم همخوانی نداشت، در جامعه بازتاب منفی پیدا کرده با مقاومتهای مردمی روبرو شد. با فروپاشی و سقوط سلطنت رضاشاه جدا از برخی اقدامات مفید و ارزنده بسیاری دیگر از سیاستهای نوگرایانه محکوم به زوال گردید و به بوته فراموشی سپرده شد.

    کلیدواژگان: نظمیه، روشنفکران، رضاشاه، تجددگرایی
  • ترکیب قشون و مراکز نظامی ایران در دوره قاجاریه (1292-1268ق)
    مهدی خانی زاده* صفحه 5

    در عصر قاجار بواسطه وجود مناقشات ارضی با کشورهای همسایه و وجود نا امنی های داخلی، باعث شده بود تا تقویت ارتش، مورد توجه باشد. در پی این منظور حکومت مجبور بود تا به شیوه حکومت های قبل از خود،علاوه بر استفاده از نظامیان رسمی، از طوایف نیز در مواقع جنگ سرباز، به خدمت بگیرد. این پژوهش با رویکرد آرشیوی، تحلیلی در نظر دارد تا در حوزه ساختار شناسی اسناد نظامی دوره قاجار و با استفاده از محتوای اطلاعاتی اسناد یکی از مجموعه های 10000 برگی آستان قدس رضوی، مراکز نظامی کشور، پراکندگی جغرافیایی و ترکیب قشون ایران را در طی بازه زمانی 1268 الی 1292 قمری مورد بررسی قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می دهد که شاکله اصلی قشون ایران علی رغم نا کارامدی آن بر اساس نیروهای طوایف می باشد و در عین حال از تشکیلات داخلی نظامندی، برخوردار می باشند که در این میان بیشترین تجمع نیروها به دلیل موقعیت سوق الجیشی در مناطق آذربایجان و خراسان قرار داشتند.ایالت عراق عجم نیز به جهت وسعت دارای بیشترین تعداد دسته های کوچک نظامی است و کل قشون قاجار در ده تومان تقسیم شده است.

    کلیدواژگان: مراکز نظامی، ترکیب قشون، طوایف، قاجاریه، اسناد آستان قدس رضوی
  • صدیقه بیات*، شهربانو دلبری، طاهره عظیم زاده، یوسف متولی صفحه 6

    یکی از موضوعات مورد توجه سفرنامه نویسان دوره سلطنت ناصرالدین شاه، وضعیت و جایگاه اجتماعی زنان در آن دوره بوده است. در این دوره، رفت و آمد بین ایران و اروپا افزایش یافت و دو تن از اروپائیانی که در دوره ناصری به ایران آمدند، مری شیل (همسر وزیر مختار انگلیس) و ادوارد یاکوب پولاک (پزشک اتریشی) بوده اند. آنها مجموعه مشاهدات خود را در مورد آداب و رسوم و اوضاع سیاسی اجتماعی زنان ایرانی به رشته تحریر درآورده و به دلیل دسترسی آنان به اندرونی شاه و ملاقات با مهد علیا، مادر شاه و عزت الدوله خواهر شاه و دیگر زنان درباری، اطلاعات مهمی از وضعیت اجتماعی زنان در عصر ناصری ارائه می دهند. ناصرالدین شاه قاجار نیز اولین پادشاه ایرانی بود که سه سفر به اروپا انجام داد و یادداشت های روزانه این سفرها را به صورت مکتوب از خود به یادگار باقی گذاشت. در این پژوهش وضعیت اجتماعی و خانوادگی زنان ایران در سفرنامه های شیل و پولاک و مقایسه مطالب آنها با سفرنامه فرنگستان ناصرالدین شاه مورد توجه بوده است که به شیوه توصیفی-تحلیلی با استفاده از منابع اصلی (سفرنامه های شیل و پولاک و ناصرالدین شاه) بررسی شده است. نتایج بدست آمده مشخص کرد شغل پولاک سبب گردیده که اطلاعات بیشتری از وضعیت زنان ایران ارائه دهد. البته شیل و پولاک هردو بیشتر به مسائل و مشکلات اجتماعی زنان ایران توجه کرده اند، درحالی که ناصرالدین شاه توجهی به وضعیت اجتماعی زنان در اروپا نداشته و بیشتر به وضع ظاهری و بدنی و خصوصیات جنسی زنان پرداخته است.

    کلیدواژگان: جایگاه اجتماعی، زنان، شیل، پولاک، ناصرالدین شاه
  • روح الله اسلامی* صفحه 7

    دولت هخامنشیان سرآغاز شکل گیری عقلانیت حکمرانی است به نحوی که منشور کوروش و سنگ نوشته های به جای مانده از آن دوران به خوبی اصول و مبانی حکومت مندی ایرانیان را متبلور ساخته است. برخلاف رویکردهای یونانی محور این مقاله هخامنشیان را سرآغاز ایده انسانی و عقلانی حکومت مندی می داند زیرا در این منطقه است که مفاهیم، رواداری، مصلحت عمومی، اقتدارعالی، عدالت، تکنیک های حکومت به شیوه کاربردی ایجاد می شود. پرسش پژوهش همان نقطه ضعف حکومت مندی هخامنشیان می باشد. ایرانیان کارآمدترین و قدرتمندترین سلسله جهان را ایجاد کردند دارای متعادل ترین شبکه ها و تکنولوژی های قدرت بودند اما در مورد شیوه های مشارکت مردم در سیاست، نقش و جایگاه مردم در امر عمومی و امکان شورش و اصلاحات از سوی شهروندان دیدگاه بسیار بسته ای داشتند و اصلا اعتقادی به این فرایند نبود. هخامنشیان و همه سلسله های کارآمد و قدرتمند ایرانی با آنکه در اغلب وجوه سیاست پیشتاز بودند اما در مورد نقش مردم در سیاست گزاره هایی دارند که منجر به بن بست در نظام سیاسی و حاشیه رانی یکی از اصلی ترین منابع قدرت می گردد. این پژوهش با چنین پیش فرض هایی بر اساس تئوری استثنا و حاکمیت اصیل قلمروی سیاست سعی می کند با نگرشی انتقادی کتیبه بیستون را مورد واکاوی قرار دهد.

    کلیدواژگان: قاعده استثنا، کتیبه بیستون، حکومت مندی، نقش مردم
  • سید عباس وزیری*، احمد اشرفی، محمدنبی سلیم صفحه 8

    پس از شکل گیری حکومت اسلامی توسط پیامبر در یثرب، مدنیت اسلامی نیز پایه گذاری نمادین شد. درپی گسترش اسلام در جزیره العرب، بین النهرین، ایران، روم، مصر، ماوراء النهر، شمال آفریقا و سرانجام جنوب اروپا، تمدن نوپای اسلامی وارد مرحله جدیدی گردید. لذا تلاش بیشتر برای تعاملات فرهنگی و نیز شکوفایی، توسعه و انتقال تمدن اسلامی احساس شد. اسپانیای اسلامی قبل از ورود مسلمانان به لحاظ فرهنگی و تمدنی وضعیت مناسبی نداشت، با استقرار حکومت امویان(138-422ق)، حاکمان اموی با تدبیر، تسامح و عقلانیت مدنی در صدد شکوفایی تمدن اسلامی در این خطه برآمدند. آنچه در این نوشتار با تکیه بر روش تاریخی برآن تاکید می شود این است که؛ چه عواملی در تعاملات فرهنگی و تمدنی اسلام و مسیحیت در اندلس عصر امویان تاثیر داشته است؟ یافته های تحقیق حاکی از آن است که راز موفقیت امویان اندلس، تکیه برآموزه های دینی، حاکمیت مبتنی بر عقلانیت، تلاش دانشمندان و تسامح و تساهل حاکمان بوده، که رشد و شکوفایی تمدن اسلامی را در پی داشته و به ثبات آن در این منطقه یاری رسانده است.

    کلیدواژگان: مسلمانان و مسیحیان، تعاملات فرهنگی و تمدنی، اندلس، دوره امویان
|
  • Trade and Economy in Samanids'and Ghaznavids'Reigns
    Maryam Dolatraftar * Page 1

    In the early centuries of Muslim entry to Iran, domestic and foreign trade of Iran compared to the pre-Islamic periods, due to the collapse of politics., since the end of the third AH century, powerful governments were formed in Iran, including the Samanids and the Ghaznavids. These two powers dominated the communication paths and various parts of Iran, where in pre-Islamic periods, extensive communication was taking place. Certainly, at this time, the proper conditions for commercial communications were provided because many governments which sought to consolidate their power as much as possible, were formed. As a result of these conditions, different craftsmen, merchants and traders could operate in a calm and relatively secure environment. Given the realm of the two governments in question, these dynasties could have a major impact on the growth and prosperity of the targeted activities by providing the appropriate grounds and carrying out the necessary activities through the application of specific controls in the commercial sectors. It would have had a great deal of benefit for them, and this could have become an important and effective part of the communications and the rivalries of these dynasties with other governments and countries inside and outside Iran. Considering the importance of the issue of trade and commerce in surviving the political life of governments, the aim of this study is to examine the general commercial and commercial aspects of the above-mentioned

    Keywords: Samanids, Ghaznavians, Business, Trade, Economy
  • Emergence of New Education in Balochestan Province and their Development in first Pahlavi Era
    Ali Naderian Far, Ali Reza Abtahi, Soheyla Torabi * Page 3

    The Iranian Balochistan province was deprived of the country's cultural movement until 1928, and education was scarce. The era of the First Pahlavi king holds a special place in political, economic, social, and cultural history of this province. It seems the emergence of modern sciences in Balochistan took place in this period. The main question of this study involves the examination of the beginning and developments of education for Baloch children during Reza Shah's rule. Considering the sensitivity of the subject, a historical method using a descriptive-analytical design was employed; a desk study was carried out and documents of Iranian archives organizations and National Library of Iran were studied and analyzed. The results indicate that after the Ghoshun Operation (a military operation in 1928) in Balochistan, the government focused on expanding cultural developments through projects such as the establishment of the Department of Culture and Education and establishment of boarding schools in Khash, Iranshahr, Saravan and Zahedan counties. It appears that the military presence helped the expansion and growth of schools in Balochistan. On the other hand, many factors, such as insufficient budgetary allocations, untimely payment of wages to the teachers of newly founded schools, poor road conditions, and negligence of some politicians in cultural matters, contributed to the ups and downs of the modern education during this period.

    Keywords: Baluchestan, Reza Shah, Reformations, culture, New Education
  • mohamad ahmadabad*, rahim mosavi Page 4

    This research was conducted with the aim of investigating "the role of order in Pahlavi's modernization policies" by descriptive-analytical method and relying on archival documents and library resources. Reza Shah's modernist measures and his corrective plans were followed largely by relying on military forces, including discipline. Using the leverage of power and pressure, the government could somehow help the Pahlavi government in its advancement, as the intervention and intervention in the religious ceremonies, especially the mourning of the people in Muharram, made efforts to implement the uniform law of dressing and the law of discovery Hijab, interference in judicial affairs related to the administration of justice, political activities and presiding over the party of anti-barbarism, interference in parliamentary election affairs and control of deputies, monitoring and censorship of materials in the press and books of origin, taking over responsibilities on the radio And cinema and ado According to the regulations, the registration of civilians is one of the most important steps that has been taken by the order in the modernization process based on the modernization policies of the first Pahlavi era.

    Keywords: Nursing, Reza Shah, Modernism, Pahlavi
  • Combining Iranian troops and military centers during the Qajar period(lunar1268-1292)
    Mehdi Khanizadeh * Page 5

    In the Qajar era are due to territorial disputes with neighboring countries and internal insecurity, meant to strengthen the military, be considered. Following this purpose, the government was forced to use military official addition, the clans soldiers in times of war, to serve. This approach archival research, analytical plans to design new topics in the field of Qajar era of military documents And using the information content of 10,000 documents of Astan Quds Razavi leaf, Military centers, geographical distribution and composition of Iranian troops during the period 1268 to 1292 to examine lunar The results show that the main stream of Iranian troops, despite the inefficient it is based on tribal forces And yet the systematic internal organization, which in the meantime have the highest concentration of troops in the regions of Azerbaijan and Khorasan were the strategic location. The Iraqi state of Ajim also has the largest number of small military units for the sake of its size. the total Qajar Qajar rank is divided into ten toman.

    Keywords: Military bases, the composition of the army, tribes, Qajar, Documents of Astan Quds Razavi
  • Sedighe Bayat *, Shahrbano Delbari, Taherh Azimzadeh, Yosef Motevali Page 6

    Social situation of women was one of the considerable subjects for those who wrote books about their travels to Iran during Naser-al-Din Shah period. There was an increase in the number of travels between Iran the Europe in fifty years of Naser-al-Din Shah monarchy and Mary Sheil (wife of British minister of foreign affairs) and Eduard Jakob Polak (Austrian medicine) were two of people who travelled to Iran at that time. They wrote about their observations in Iran which contains valuable information of women situation during Naser-al-Din shah period because they had the opportunity to visit Mahd-e-Olia (shah's mother), Ezat-al-Dole (Shah's sister) and other court women. Naser-al-Din Shah was the first Iranian king who had three trips to the Europe and wrote books about his observations. What he wrote about physical properties of European women and their sexual features, motivates many researchers to explore this type of behavior. In the present research, we studied social-familial situation of Iranian women reflected in Sheil and Polak travelogues, and compared them with Naserl-al-Din Shah's observations in his west travelogue. This is done based on a descriptive-analytical method based on the original resources (Sheil, Polak and Naser-al-Din Shah). Results clarified that Polak's occupation (as a medicine) enabled him to represent more information about Iranian women situation. Sheil and Polak both considered social problems of Iranian women, however Naser-al-Din Shah rather focused on physical and sexual properties of women compared to their social situation.

    Keywords: social situation, Women, Polak, Sheil, Naser-al-Din Shah
  • Rohollah Eslami * Page 7

    State exception and paradox legitimacy of revolt in Achaemenian state Abstract: Achaemenian state is the beginning rationality in political human history. For proof this supposition we can refer to charter and inscription in this period. Cyrus cylinder and inscription of Dariush show the principle of governmentality Achaemenian and apparatus ideological state. In this article use theoretical framework from Althuser, Foucault and Agamben for analysis. State always show all act and decision are rationality but in reality rule of exception governed in the environment politics. Inscription Katibe Biston is ancient ideological apparatus state and dilemma about what reality happen in history. In this article I analysis legitimacy of revolt in achaemenid state and show according to framework state exception have paradox in statement inscription. Worldview this article is critical theory that attempt related problem contemporary to the tradition. Therefore legislative government in Katibe Biston is paradox we can’t understand what is reality but we can recognize ideological apparatus Achaemenian state.

    Keywords: Achaemenian, apparatus, legislative, State, ancient iran
  • Abbass Vaziry *, Ahmad Ashrafi, Mohammad Nabi Salim Page 8

    After the formation of the Islamic state by the Prophet in Yathrib, Islamic civilization also became a symbolic foundation. Following the spread of Islam in the Arabic, Mesopotamian, Iranian, Roman, Egyptian, North African and, eventually, southern European, Islamic civilization entered a new stage. Therefore, further efforts were made to flourish, develop and transfer Islamic civilization. Before the Muslims arrived in Islamic Spain, they were not in a good position in terms of culture and civilization. With the establishment of the Umayyad rule (138-242 AD), the Umayyad rulers sought to flourish Islamic civilization in this area with deception, tolerance and civilian rationality.What is emphasized in this paper by relying on the historical method is: what factors influenced the flourishing of Islamic civilization in the Islamic state of the Umayyad era? Research findings indicate that the secret of success in the Umayyad period is religious teachings, rational governance, scholarly endeavors and tolerance of rulers that have led to the growt of.Islamic..civilization.

    Keywords: Muslims, Christians, civilization flourishing, tolerance of rulers, Islamic Spain, Umayyad period