نشریه قرآنی کوثر
پیاپی 64 (تابستان 1398)

از موضوعات محوری و مهم سور مکی «تربیت اعتقادی» است سوره طور که در سیر نزول، هفتاد و ششمین سوره مکی است، سیر تربیت اعتقادی قرآن را با طرح موضوعاتی همچون مسئله توحید و خداباوری و طرح توحید در خالقیت با سوگند به پدیده ها و آفریده ها، مسئله معاد و نشانه های قیامت و روز قیامت و عذاب الهی، آتش دوزخ و کیفر کافران، نعمت های بهشتی و مواهب الهی، نبوت رسول الله (ص) و رفتارهای اعتقادی رسول الله (ص) نظیر صبر و استقامت، تسبیح و حمد پروردگار و امیدواری به وعده و حمایت الهی را استمرار بخشیده است. این پژوهش به تحلیل سیر تربیت اعتقادی قرآن در سوره مبارکه طور پرداخته است مزیت این پژوهش توجه به شیوه های بیان آموزه های اعتقادی از طریق بیان سوگند، قاطعیت در موضوع، شناخت آفرینی، جدال احسن، تحدی نمودن، مطرح کردن پرسش برای تفکر و واکنش مناسب در برابر تهمت های مکذبین (توحید، معاد و رسالت) است. برآیند این پژوهش، طرح برنامه قرآن در نهادینه کردن آموزه های اعتقادی در سیر تربیت اعتقادی به ترتیب نزول به صورت فرازمانی و فرامکانی می باشد.

معاد به معنای بازگشت انسان و زنده شدن دوباره او بعد از مرگ است تا جزای اعمالی را که در دنیا به اختیار خود مرتکب شده در آخرت مشاهده کند.با توجه به اینکه جامعه کنونی،ما در معرض هجوم عوامل ضد اعتقادی فرهنگی ،اجتماعی و سیاسی قرارگرفته و دچار بحران شده است، ماهواره ها و رسانه های غیردینی رفتار و شخصیت آخرت گرایانه  انسان ها را به چالش کشیده و درصدد تضعیف باورها و رفتار اعتقادی مومنین می باشند و با توجه به اینکه سهل انگاری از معاد در زندگی بسیار شده است از همین رو ضرورت دارد که مسئله معاد باوری در صدر برنامه های تربیتی اعتقادی انسان ها قرار بگیرد تا تحول عظیمی در شخصیت و رفتار انسان صورت گیرد. این تحقیق از نوع کاربردی و با استفاده از توصیف و تحلیل به روش کتابخانه ای در پی پاسخ به این پرسش است که ایمان به معاد چه تاثیری می تواند بر شخصیت انسان داشته باشد؟
با مرور بر آیات و روایات آرامش روحی و روانی، تقوا مداری در رفتار، رشد شخصیتی انسان، بصیرت افزایی، تقویت کمالات اخلاقی، ایثارگری و شهادت طلبی، امید باوری، عدالت محوری ازجمله آثار ارزشمندی است که در پرتو باور به معاد و قیامت و زندگی اخروی به وجود می آید.

به نظر می رسد زیارت جامعه کبیره به طور گسترده دارای مضامین سیاسی می باشد که عموم آن ها، تنها حول محور حکومت و نظام سیاسی در اسلام، می توانند شبکه هایی نظام مند و معنادار تشکیل دهند. با استفاده از روش تحلیل مضامین و جمع آوری کدهای باز موجود در متن اصلی زیارت و پردازش و دسته بندی آن ها حول سه کد محوری 1- رهبری و زیرمجموعه های آن یعنی: ولایت، اطاعت و هدایت؛ 2- ساختار و تشکیلات حکومت در اقامه حدود و قوانین، و مردم؛ 3- جهاد و زیرمجموعه های آن یعنی: طاغوت شناسی، امنیت و دفاع؛ می باشند.
 اگر در هرکدام از این ارکان نقصی ایجاد شود، به تبع آن، ایجاد، یا استمرار و یا رشد و تکامل نظام سیاسی اسلام به خطر خواهد افتاد. پژوهش حاضر با تاکید بر مضامین محوری و مضمون پایه به دست آمده از متن زیارت، کوشیده تا تبیین و تفسیری از مجموعه هدفمند مضامین سیاسی زیارت جامعه کبیره، از دیدگاه آیت الله جوادی آملی، ارائه دهد.

ارسال رسل از سنت های الهی در جوامع بشری بوده که هدف آن دعوت مردم به بندگی، توحید و یکتاپرستی است. تلازم قرآن و رسالت پیامبری عناصر اساسی تشکیل دهنده عملی دعوت اسلامی مردم به دین اسلام تلقی می شوند و بدون اذن دو تحقق دعوت اسلامی امکان پذیر نیست. لازمه شناخت دعوت اسلامی تبیین ماهیت و چگونگی تلازم قرآن و پیامبر (ص) است. قرآن محتوای برنامه اسلام و رسول الله (ص) پیام آور رسالت بزرگ اسلام هستند.
دانش خواتیم سور قرآنی یکی از شاخه های علوم قرآنی بوده که سعی در بررسی چگونگی زیبایی شناختی و بلاغتی محتوا و معارف پایانی سوره های قرآنی داشته است. ساختار، هدفمندی و تناسب آیات سه ویژگی برجسته و البته مغفول تفسیر المیزان می باشند. علامه طباطبایی معتقدند که سوره های قرآن به مثابه یک مجموعه دارای شخصیت و هویت، در بردارنده غرض و هدفی مشخص هستند، سوره های قرآن به بخش های مختلف و البته پیوسته و منسجم تقسیم می شوند و دارای غرضی مشخص می باشند. آیات قرآن از انسجام، پیوستگی و تناسب درون سوره ای برخوردارند. علاوه بر آن ها تفسیر المیزان عنایت خاصی به خواتیم سوره های قرآنی داشته است. مراحل جمع آوری اطلاعات تحقیق نشان داده که آیات پایانی سوره های قرآن به موضوعات مختلفی توجه داشته اند که 27 سوره آن به موضوع قرآن پرداخته است و از بین آن ها 14 سوره دربردارنده موضوع رسالت رسول الله (ص) ارزیابی شده و برای تحقیق حاضر در نظر گرفته شده اند. بر اساس اذن تحقیق، درآیات پایانی 14 سوره مذکور 90 آیه به تلازم قرآن و رسالت (ص) پرداخته اند که به طور متوسط در پایان هر سوره تعداد 4/6 آیه اختصاص داده شده است. نتایج معرف اهمیت خواتیم سور قرآنی در تفسیر المیزان، در کنار سه ویژگی برجسته المیزان (هدفمندی، ساختاربندی و تناسب آیات) داشته است. بررسی آیات تحقیق برحسب ترتیب نزول بیانگر آن بوده که چگونگی تلازم قرآن و پیامبری رسالت (ص) در تبیین دعوت اسلامی از ابتدای رسالت (در سوره قلم، دومین سوره نازل شده) و آخرین سوره نازل شده (سوره توبه) لحاظ شده است. سیزده سوره مکی و تنها سوره توبه مدنی گزارش شده اند که نتایج نشان از اهمیت موضوع تحقیق درآیات مکی داشته است. پژوهش نشان داده که نود آیه پایانی چهارده سوره قرآنی منتخب شامل چهار دسته اصلی موضوعات بوده اند:1) پیام های نبوی (معرفی ماهیت، محتویات و چگونگی دعوت اسلامی از زبان رسول الله (ص) درآیات پایانی چهار سوره قرآن)، 2) پیام های سه گانه الهی به رسول الله (ص) درراه دعوت اسلامی (شامل اوامر الهی، نواهی الهی و وعد وعیدهای الهی).

یکی از رسالت های اصلی دین داران و علمای دین؛ پاسداری و حفاظت از دین در  برابر هجمه های ضد دینی است. با تامل در تاریخ پرفراز و نشیب ادیان، به ویژه دین مبین اسلام با برخی از خطرات جدی علیه دین مواجه می شویم که اغلب این خطرات و آسیب ها از بحث بدعت نشات می گیرد. باید توجه داشت که بدعت به دلایل گوناگونی از طرف دو گروه: یعنی دوستان ناآگاه و دشمنان آگاه در دین اتفاق می افتد. که در برخی موارد با هوشیاری، بیداری و دوراندیشی اندیشمندان و علمای اسلام با شیوه های مختلف از وقوع بدعت جلوگیری شده و یا بدعت در دین نفوذ کرده، سپس بعد از وقوع، علما با روش های مختلفی به مقابله و مبارزه با آن پرداخته اند. این پژوهش به بررسی علل پیدایش بدعت ها و شیوه های مقابله با بدعت گذاران پرداخته است.

یکی از بنیادی ترین باورهای دینی «باور به معاد» است. باور به زنده شدن پس از مرگ ظاهری و حیات دوباره نه تنها ریشه در فطرت انسان ها دارد بلکه در سرلوحه برنامه های فرهنگی و تبلیغی پیامبران الهی و ائمه معصومین         (علیه السلام) قرار داشته است. این باور دینی، آثار بسیار سازنده و مثبتی در زندگی فردی و اجتماعی انسان بر جای گذاشته و زمینه را برای تربیت نفوس انسانی فراهم می سازد. آموزه های دین به عنوان ابزار جامع هدایت و راهبری بشر، در بسیاری از موارد، حاکم بر باورها، ارزش ها و هنجارهای لازم برای جهت دهی و الگو بخشی به رفتار و کنش انسانی است دعا و نقش آن در تحقق سبک زندگی در فرهنگ مسلمین، مخصوصا مذهب شیعه، یکی از مهم ترین مولفه های فرهنگی محسوب می شود. محتوای ادعیه ماثوره که از سوی ائمه معصومین (علیه السلام) صادر گردیده است علاوه بر اینکه روح بخش و معنویت افزاست، خود ارائه دهنده سبک زندگی نیز می باشد. دعای کمیل از منابع بی بدیلی است که در این برخورد می تواند منبع جستاری عظیم باشد. این نوشتار موجز در راستای همین دغدغه تنظیم گردیده است و با بهره گیری از روش تحلیلی و توصیفی به روش اسنادی در منابع قرآنی و آیات و روایات به بررسی مفهوم معاد باوری، ضرورت توجه به معاد باوری و التزام به آن ها و آثار معاد باوری با توجه به فرازهای دعای کمیل و قرآن در ایجاد سبک زندگی فردی پرداخته است.