مجله الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها، فصلیه علمیه محکمه
سال پانزدهم شماره 2 (پیاپی 51، صیف 2019)

من الاهداف الرئیسیه لکتب تدریس اللغات الاجنبیه هو تنمیه الکفایه التواصلیه لدی متعلمی ها حیث تمکنهم من التواصل مع ناطقی ها الاصلیین ولاتستثنی منها الکتب العربیه فی المدارس الإیرانیه فی مرحلتی الثانویه الاولی والثانویه. ولابد لمولفی الکتب ومدرسی ها الإلمام بالوظائف اللغویه التواصلیه والاهتمام بها. قام البحث الحالی معتمدا علی منهج تحلیل المحتوی بدراسه الوظائف اللغویه المتوفره فی الکتب العربیه للمرحله المتوسطه الاولی واخترنا من النظریات المختلفه فی هذا الصعید، نظریه الوصف الوظیفی للاستعمال اللغوی لهالیدی (1978 م) التی تعد من الاعمده الاساسیه للمدخل التواصلی فی تعلیم اللغات. للعثور علی معطیات البحث قمنا بتحدید وظیفه 1174 جمله فی الکتب المدروسه ثم إحصاء عدد مرات تکرارها وحساب النسبه المئویه لتوزیعها واخیرا تمت مقارنه الوظائف بعضها مع البعض. من اهم ما وصلنا إلیه انه فی الکتب موضع الدراسه، توجد کل الوظائف اللغویه السبع واحتلت الوظیفه البیانیه والوظیفه الاستکشافیه المرکزین الاول والثانی والوظیفتان النفعیه والتخیلیه‎ ‎وقعتا فی آخر الجدول. کما اظهر البحث اختلافا ذا دلاله إحصائیه بین عدد تکرار الوظائف؛ ونظرا لعدم التوازن النسبی لتوزیع الوظائف وکذلک الاهتمام البالغ للکتب بتقویه مهاره "طرح الاسئله والاجوبه" لانتوقع منها تنمیه الکفاءه التواصلیه بین الطلاب.

تتمتع القصه القصیره جدا بممیزات فنیه وجمالیه عدیده تجعلها ذا فاعلیه فی عملیه تثقیف المتلقی ودفعه للمشارکه فی عملیه السرد، ولقد تنبه القاص العمانی لهذه الممیزات وسعی لتوظیفها من اجل الوصول إلی اهدافه الادبیه والثقافیه والاجتماعیه. تهدف هذه الدراسه إلی الوقوف علی التجربه القصصیه العمانیه فی هذا المجال متمثله بتجربه الکاتبه عزیزه الطائی کواحده من الکاتبات الناشطات فی المجتمع الادبی والثقافی العمانی. ‎فهی محاوله للتعرف علی اهم الملامح الفنیه والجمالیه التی تمیزت بها مجموعتها "موج خارج البحر". کما تسعی هذه الدراسه إلی التعرف علی کیفیه توظیف الکاتبه لآلیات القصه القصیره جدا وتقنیاتها: کالحذف والإضمار، والتناص، فی سبیل تفعیل ثقافه المتلقی، وبث الروی الحیاتیه المختلفه والمناهضه احیانا للروی الاجتماعیه العمانیه‎. وتضم مجموعه "موج خارج البحر"180قصه قصیره جدا مرتبه حسب حروف الهجاء لعناوینها، ولقد اعتمدنا فی هذه الدراسه المنهج الوصفی- التحلیلی المناسب لتحلیل القصه القصیره جدا وتفسیرها ونقدها. واخیرا، تبین لنا ان رغم الخصائص الفریده للقصه القصیره جدا؛ من التکثیف الشدید وقصر الحجم؛ حیث تتراوح احجامها فی المجموعه ما بین سطرین إلی نصف صفحه، إلا ان الکاتبه استطاعت بجداره ان تذللها وتستخدمها تاره لتشغیل المعرفه الخلفیه للقارئ، وتاره اخری لتثقیفه ودفعه لممارسه التاویل عن طریق التعرف علی الثقافات والإبداعات الادبیه العالمیه الاخری، بهدف تغییر وتوسیع آفاق رواه فی الحیاه.

إن العلاقه السیاقیه القائمه بین بنیه العنوان وبنیه الاستهلال ونص القصیده بشکل عام، کعلاقه الراس بسائر اجزاء البدن، والمتلقی عند رجوعه إلی بنیه العنوان یستطیع ان یرفع الغموض المحتمل فی نص القصیده عبر تلک العلاقه القائمه بین العنوان والاستهلال والنص، لذلک عمد هذا المقال حسب المنهج الوصفی-التحلیلی إلی دراسه ذلک الترابط الدلالی القائم بین العنوان والاستهلال ضمن الغور فی عینات من شعر السیاب وعنوانات قصائد دیوانه "شناشیل ابنه الجلبی". وقد توصلت نتائج هذا البحث إلی انها توجد مغایره شکلیه تامه بین العنوان والاستهلال فی 23 قصیده من دیوان "شناشیل ابنه الجلبی" مما یوکد وجود إحدی سمات الحداثه الشعریه لدی السیاب، کما ان شعر السیاب من حیث الاستهلالات الاسمیه فی مراحله اللاحقه تطور تطورا فنیا واضحا. کذلک إن ظاهره البدایات الطقسیه فی شعر السیاب ظاهره شعریه مشهوده، وظفها الشاعر کتهیئه وتمهید ومنطلق للتعبیر عما فی باطنه من مشاعر واضطرابات ومعاناه لکنه ضمن تطوره لهذا البناء الطقسی بدا یتجاوز مرحله التهیئه والتمهید، فیدخل فی مخاطبه عناصر الطقس بشکل مباشر کما فعل فی قصیده مثل "سفر ایوب" الخامسه.

قهرمان و قهرمان سرایی ازجمله ویژگی های بارز ادبیات معاصر عربی است که شاعران زیادی کم وبیش به آن روی آورده اند. «محمد فیتوری» ازجمله سرایندگانی است که در حوزه پایداری به ترسیم سیمای قهرمانان و گرایش های میهن پرستانه آنان پرداخته است. ازآنجاکه قاره آفریقا سال ها میدان تاخت وتاز استعمارگران اروپایی بود، در این خطه همواره قهرمانانی ظهور کردند که رویکردی استعمارستیز داشته اند. نوشتار حاضر می کوشد با روش توصیفی تحلیلی سروده هایی را بررسی کند که فیتوری در آن ها، جفای استعمارگران نسبت به سرزمین آفریقا به ویژه سودان را ترسیم نموده است. نتایج نشان می دهد که سه گونه قهرمان در شعر فیتوری برجستگی دارند: 1) قهرمانان تاریخی؛ 2) قهرمانان اسطوره ای؛ 3) قهرمانان معاصر. مخاطب درمی یابد که قهرمان مورد تمجید فیتوری فقط از سودان نیست، بلکه متعلق به تمام قاره آفریقا و جامعه عرب است که ازنظر شاعر در قهقرا و سراشیبی قرارگرفته اند.

در اسلوب پربسامد تعدد حال مفرد قرآنی، گاهی ارتباط دو یا چند حال مجاور، در قالب نسبت های مفهومی، همچون ترادف، تضاد و غیره، شکل گرفته که این مجاورت، علاوه بر سازگاری معنایی، انسجام واژگانی را نیز در پی دارد. پژوهش حاضر، به روش توصیفی تحلیلی انجام شده و با کاربست موازی مولفه های عامل انسجام واژگانی نظریه هلیدی و حسن" و مفاهیم نسبتا هم ارز آن ها در بلاغت سنتی و معناشناسی، به واکاوی و ترسیم انسجام واژگانی در برخی شواهد تعدد حال مفرد قرآنی و ایفای نقش آن در متنیت قرآن و نیز تولید معانی جدید پرداخته است. کاربست موازی برخی مفاهیم مشترک دو حوزه بلاغت قدیم و زبان شناسی جدید، در ترسیم انسجام واژگانی و تحلیل و فهم دقیق تر معانی متن قرآن، مفید است. بر اساس داده ها، تناسب و یا تضاد واژگان، عامل انسجام دو یا چند حال مفرد معطوف و کاربرد واژگان مترادف و یا دارای تلازم معنایی، عامل انسجام حال مفرد غیر معطوف شده است که این انسجام واژگانی، در راستای انسجام متن قرآن قرار دارد. همچنین، نسبت های معنایی در ترکیب دو یا چند حال مفرد، ضمن تصویرسازی ، معناافزا بوده و دلالت های خاصی، بیش از معنای تک تک آن واژگان را به مخاطب القا می کنند.

بررسی رمان های معاصر عربی و فارسی از منظر نظریات انتقادی معاصر اهمیت ویژه ای دارد و شاید کلید جادویی حل سوءتفاهم های سیاسی در دو کانون سیاسی عربی ایرانی، تقویت همین پژوهش های انتقادی فرهنگی باشد. وانگهی بسیاری از سرزمین های عربی، همچون ایران دیرزمانی زیر سلطه استعمار بوده اند. پژوهش حاضر با رویکردی پسااستعماری، شیوه های فنی مبارزه دو نویسنده الجزایری و ایرانی را با دو استعمارگر فرانسوی و روسی نشان می دهد. پس از خلاصه دو رمان، تضاد آن دو در رابطه با وجود شخصیت اصلی یا رقیب را به روش توصیفی تحلیلی در مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی بررسی می کند. با ارائه تصویری واضح از عنصر شخصیت اصلی و رقیب در دو رمان، دستاورد این تحقیق این است که «توپ» ساعدی برخلاف «الحریق» دیب، گاه شخصیت اصلی به عنوان شخصیت برجسته، نقش رقیب را دارد و محرک داستان نیست؛ حتی اگر شخصیت مهم آن به شمار نیاید. از سوی دیگر اگر ساعدی در پیشبرد پی رنگ، خصایل اخلاقی شخصیت ها را برجسته می کند، دیب با پررنگ ساختن نقش زنان و کودکان، در جنسیت شخصیت های داستانی تنوع ایجاد می کند. ویژگی های مشترک نویسندگان عبارتند از پیامد های تصویر استعمار در زندگی روستایی و مولفه هایی مانند: اختلاف طبقاتی ناشی از ظلم و استعمار و در پی آن مبارزه و مقاومت جامعه علیه استعمارگر.

صارت اللغتان الفارسیه والعربیه، بفعل التقارب اللغوی والتاریخی، متقاربین فی الفکر والحکمه والثقافه ‏والماده الادبیه. فتکونت الثقافه المشترکه بین اصحابهما حیث یمکننا ان نعد هذا التقارب اللغوی ماده ‏خصبه للتدانی بین الشعبین، الإیرانی والعربی، خاصه للدول القاطنه علی شاطئ الخلیج الفارسی. رفع من ‏شان هذا التقارب الادبی کاداه تواصل تاریخی، ما حدث من توترات سیاسیه بین إیران وجاراتها من ‏البلدان العربیه علی حافه الخلیج الفارسی فی الآونه الاخیره مما ابعدت بعضها عن بعض. فواضح کل الوضوح، إن تقریب الشعوب من اهداف البحوث المقارنیه الهامه، إذن یبدو ان الدبلوماسیه العلمیه ‏غفلت عن هذا العامل الموثر کاداه فاعله لتطبیع العلاقات بین إیران وجاراتها الخلیجیه، بل إن الاحداث ‏السیاسیه المتوتره سبقت التقارب الادبی والثقافی المشترک بین تلک‎ ‎الدول؛ فلابد من الرجوع إلی الکنوز ‏الادبیه المشرقه لإعطاء دور فعال للدبلوماسیه الثقافیه للادبین الفارسی والعربی فی تحسین العلاقات ‏السیاسیه التی ادت إلی التهمیش یومیا. تمکن الإشاره إلی اهم العوامل التی جعلت الدبلوماسیه العلمیه ‏ضعفیه ک: عدم فاعلیه اللغه الفارسیه وفقدان التحفیزات التعلیمیه والإخفاق فی توسیع عملیه الترجمه ‏لآدابها خاصه بعد انتصار الثوره الإسلامیه وعدم الاهتمام بالادب العربی للبلدان الخلیجیه فی البرنامج ‏التعلیمی الجامعی. فمن المستحسن إتخاذ إستراتیجات لتبیین الابعاد الثقافه ییالإیرانیه باللغه العربیه وترجمه ‏الاعمال یالادبیه المعاصره وإقامه دورات ادبیه للتفاعل العلمی بین اساتذه اللغه الفارسیه والعربیه الجامعیین.

در بسیاری از دانشگاه های ایران، نخبگان و زبان آموزان فراوانی به فعالیت مشغول اند که بهره گیری از توان آنان به ویژه در تقویت گردشگری می تواند زمینه ساز گسترش تبادلات فرهنگی و اقتصادی کشورهای پهنه خلیج فارس باشد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی درصدد پاسخ به این سوال است که نقش و ظرفیت گروه های علمی زبان و ادبیات عربی در شکوفایی صنعت گردشگری میان شمال و جنوب خلیج فارس چیست؟ یافته های مقاله نشان می دهد که در صورت تقویت نگرش کارآفرینی، تجاری سازی دانش و شکل گیری شرکت های زبان بنیان با محوریت زبان عربی، امکان بهره گیری از گروه های عربی دانشگاه ها به منزله پیشران صنعت گردشگری خلیج فارس وجود دارد. توجه به شاخه های مختلف گردشگری زیارت، گردشگری تجاری، گردشگری طبیعی تاریخی، گردشگری سلامت، گردشگری علمی و ورزشی و نیز گردشگری دانشجویی از یکسو و ایجاد سازوکارهای مناسب این امکان را برای گروه های عربی ایجاد می کند تا در عرصه ها و شاخه های مختلف به توسعه گردشگری خلیج فارس اهتمام ورزند؛ برخی راه حل های پیشنهادی عبارتند از: طراحی درس «کاربرد زبان عربی در گردشگری ایران»، شناسایی و تربیت زبان دانان ماهر و مسلط به میراث فرهنگی دو سوی خلیج فارس، برگزاری دوره های مهارتی تقویت گردشگری برای زبان دانان و نیز سفرهای دوره ای گروه های عربی دو طرف.