ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 169 (مهر 1398)

نمودار های قطر سنجی در چاه شماره 018 واقع در یکی از میدان های نفتی غرب نشان می دهد که افزایش قطر و ریزش های سازند سروک بالایی در بازه های عمقی 4100 تا 4180 متری و به طور واضح تر در حد فاصل اعماق 4310 تا 4400 متری رخ داده است. بررسی مقاطع نازک میکروسکوپی و تفسیر رخساره های سنگی فلوتستون تا رودستونی و آهک های پکستونی نشان می دهد که در بخشی از دیواره چاه که ریزش ها اتفاق افتاده اند، فابریک سنگ ها دانه ای تر هستند و همچنین میزان تخلخل، توسعه ریز ترک ها و استیلولیت ها، پدیده هایی چون دولومیتی شدن، تبلور مجدد و انحلال در این بازه های عمقی افزایش یافته اند. نتایج ما نشان می دهد که در اکثر چاه های میدان مورد مطالعه، عمده ریختگی ها در آهک های رسی حدفاصل بین بخش چرتی تا شروع عضو احمدی ایجاد شده اند. وجود محتوای مواد آلی زیاد و ناخالصی های رسی در توالی یاد شده مانع از درجه سنگ شدگی بالا می شود و در نتیجه استحکام پایین و به تبع آن وجود منافذ پر فشار در فابریک سنگ را باعث می شود که این مورد به شدت مقاومت برشی سنگ را پایین می آورد و سبب گسترش ریزش ها می شود. در میدان مورد مطالعه بین میزان بروز ریزش ها و مقادیر بالای شاخص شکنندگی ارتباط مستقیم وجود دارد. به علت افزایش قطر چاه ها در راستای تنش کمینه در طی پدیده ریختگی ها و با تحلیل نتایج بدست آمده از محاسبه جهات تنش های برجای کمینه در میدان مورد مطالعه، به احتمال زیاد این افزایش قطر در چاه 18 در راستای آزیموت هایN140  و N320 رخ داده است.

نتایج مطالعه بر روی چاه های میدان گازی خانگیران نشان می دهد در فواصل مخزنی سازند شوریجه و مزدوران در اثر خروج سیال گازی و آب همراه آن، به مرور نمکهای محلول در آب، عناصر رادیواکتیو  و سایر ذرات معلق بر روی دیواره چاه رسوب کرده3 و سبب کاهش قطر دیواره چاه و افزایش میزان نمودار گامای طبیعی سنگ می گردند. لذا می توان با مقایسه نمودار قطر سنج و اشعه گامای طبیعی سنگ برداشت شده در حین حفاری چاه که بهمراه نمودارهای کامل ارزیابی مخزن4 برداشت می گردد با نمودارهای معادل خود که پس از بهره برداری از چاه معمولا با نمودارهای تولید چاه5 برداشت می شوند، زونهای تولیدی کنونی و گذشته و زونهای آبی شده چاه را بهتر شناسایی نمود.البته تمامی زونهای تولیدی با توجه به زمان شروع بهره برداری از چاه و میزان آب همراه با گاز، حتما دارای این دو خصوصیت نمی باشند.اما اگر در فاصله ای از چاه میزان نمودار گاما بالاتر رفته باشد یا قطر دیواره چاه کاهش یافته باشد(به شرط اینکه این کاهش قطر ناشی از تورم یا حرکت زونهای شیلی و تبخیری نبوده باشد) قطعا نشان دهنده مشارکت آن زون در تولید کنونی یا گذشته چاه می باشد.

استفاده از روش پی جویی ژئوشیمیایی سطحی در شناسایی تجمعات هیدروکربنی زیرسطحی در طی چندین دهه گذشته توسط شرکت های نفتی و محققان اکتشافی منجر به توسعه کارآمد و روزافزون تکنیک های مورد استفاده در مطالعات ژئوشیمیایی سطحی گردیده است. در روش های ژئوشیمی سطحی میکروبی که یک رهیافت اکتشافی بین رشته ای می باشد، باکتری ها ضمن متابولیزه کردن ترکیبات هیدروکربنی و استفاده از آن به عنوان منبع انرژی، به رشد و تکثیر پرداخته و در نهایت، آنومالی های میکروبی را در پوشش سطحی بالای افق های مخزنی به وجود آورده که مبین حضور هیدروکربن در لایه های مخزنی زیرسطحی می باشد. از تکنیک میکروبی (MPOG) در بررسی ژئوشیمیایی سطحی یکی از ساختمان های اکتشافی در ناحیه دزفول شمالی استفاده شده است. نتایج به دست آمده از این مطالعه میکروبی، به صورت نقشه های آنومالی تفسیر گردیده و نشانگر حضور هیدروکربن مایع نفتی در بستگی شناسایی شده توسط مطالعات لرزه ای این ساختمان می باشد. هدف از انجام پی جویی ژئوشیمیایی سطحی ساختمان مورد مطالعه، نقش عمده ای را در فرایند تدوین استراتژی نمونه برداری به عنوان گام نخست در بررسی های ژئوشیمیایی سطحی، ایفاء می نماید. بدین منظور از داده های زمین شناسی و ژئوفیزیکی ساختمان مورد مطالعه به طور گسترده ای استفاده شده است. بدیهی است در اجرای بهینه عملیات نمونه برداری مطالعات ژئوشیمیایی سطحی، توجه به نیازمندی های لازم و اجتناب از محدودیت های متداول کمک شایانی به کسب نتایج دقیق از این مطالعه را به همراه خواهد داشت. جهت انجام فعالیت ها و مراحل آزمایشگاهی لازم در مطالعات میکروبی ژئوشیمیایی سطحی ساختمان مورد مطالعه، استفاده از آنالیزهای مولکولی و استخراج DNA از باکتری های اکسید کننده هیدروکربن های گازی سبک در دستور کار بوده است که بدین منظور رویه خاصی در آزمایشگاه های ژنتیک مورد استفاده قرار می گیرد. تعبیر و تفسیر نتایج آزمایشگاهی، به ویژه در تلفیق با نتایج سایر مطالعات زمین شناختی، امکان بررسی تغییرات فراوانی میزان حضور هیدروکربن های گازی در محدوده مورد مطالعه را فراهم آورده و شواهد متقنی مبنی بر وضعیت حضور سیال هیدروکربنی در نواحی مورد انتظار از ساختمان مورد مطالعه را ارائه می نماید.

انتخاب مته یکی از چالش های اساسی در عملیات حفاری چاه عمیق است. بیشتر هزینه ها در هر چاه مربوط به مرحله حفاری است. از طرفی، توسعه یک عملیات حفاری بهینه سازی شده، ممکن است در استفاده موثر از مته خلاصه شود. انتخاب یک مته مناسب برای شرایط حفاری خاص، نیاز به ارزیابی چندین پارامتر دارد. در این کار، ما ویژگی های اساسی قابلیت حفر سازند یعنی مقاومت فشاری تک محوره و سختی موهر را بر اساس لاگ های پتروفیزیکی، گزارش های روزانه حفاری و گزارش های مته چاه های offset فراهم کردیم. ما یک طرح بهینه سازی شده انتخاب مته را بر اساس خصوصیات سازند و معیارهای طبقه بندی برای مته های حفاری ایجاد شده توسط انجمن بین المللی پیمانکاران حفاری (IADC) را ارائه کردیم. در مرحله بعد می توانیم انتخاب مته بهینه را توجیه کنیم، این رویکرد منجر به یک عملیات حفاری مقرون به صرفه و برنامه مته در زمینه های مورد مطالعه خواهد شد.

عملیات حفاری یکی از هزینه بر ترین قسمت های بالادستی در صنایع مختلف نفت و گاز می باشد. از این رو اهداف اصلی در مهندسی حفاری، بهینه سازی عملیات جهت کاهش زمان حفاری با روش های اقتصادی و در نتیجه کاهش هزینه ها است. تخمین نرخ نفوذ حفاری به دلیل نقش آن در کمینه نمودن هزینه های حفاری برای بهینه سازی عملیات از اهمیت زیادی برخوردار است. تحلیل داده های میدانی، کلید اصلی کاهش هزینه و بهبود عملیات حفاری بوده و توسعه ابزارهای تحلیل داده ها و ارائه مدل های پیش بینی، یکی از راه های توسعه و بهبود عملیات حفاری به شمار می رود. هدف اصلی انجام این مطالعه کاربرد سیستم هوشمند جهت تخمین نرخ نفوذ است که بدین منظور یک بانک اطلاعاتی از داده های میدانی از جمله وزن روی مته، سرعت چرخش مته، نرخ گردش گل، افت فشار حفاری، وزن سیال حفاری، عمق حفاری و همچنین نرخ نفوذ از یکی از میادین ایران تهیه گردید. سپس سامانه هوشمند استنتاج عصبی- فازی تطبیقی به منظور تخمین نرخ نفوذ با استفاده از داده های ذکر شده طراحی و ساخته شد. از داده های حفاری و نرخ نفوذ متناظر با آن ها در شش چاه میدان مورد مطالعه به عنوان مجموعه ی الگوهای آموزشی برای تشکیل سیستم عصبی-فازی استفاده گردید. انتخاب داده ها نیز به صورت تصادفی صورت گرفت. داده های سه چاه دیگر از میدان مورد بحث (به جز چاه هایی از میدان که از داده های آن ها برای آموزش و ساخت سیستم استفاده شد) جهت تخمین نرخ نفوذ وارد سیستم شدند و پس از تخمین نرخ نفوذ متناظر با داده های ورودی، خروجی سیستم با مقادیر واقعی مقایسه گردید. ارزیابی نتایج استفاده از این سامانه نشان داد که ضریب همبستگی خوب و با دقت بالایی برای تخمین نرخ نفوذ حاصل می شود که حاکی از دقت مدل پیش بینی با استفاده از روش عصبی-فازی است.

این مقاله به کاربرد روشی از رادیوگرافی صنعتی بر اساس پدیده پراکنش کامپتون می پردازد. با این روش فاصله صفحات فولادی موازی مانند مخازن فولادی دو جداره تعیین می شود. صفحات فولادی 5/0 و 1 میلیمتری به عنوان ضخامت های نازک و صفحه 10 میلیمتری به عنوان ضخامت نسبتا ضخیم در نظر گرفته شده اند. تست ها با چهار حالت چینشی مختلف انجام گرفته اند. اندازه گیری فاصله با آشکارسازی پرتو گاما تنها از یک طرف سازه ها و با به کار گیری شمارش پرتوهای گامای بازتاب شده در اثر پدیده پراکنش کامپتون انجام گرفته است.

یکی از الزامات استمرار تولید گاز در شرکت بهره برداری تابعه شرکت ملی نفت ایران، ریشه یابی علل کاهش توقف تولید و رفع چالش های موجود در این زمینه است که یکی از این موارد اشکالات ناشی از تابلوکنترل های سرچاهی بوده و رفع اشکال از آنها، از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. یکی از روش های کارا و موثر دراین زمینه، مباحث RCA می باشد که مبتنی بر آن می توان به خوبی علت خرابی را ریشه یابی کرد که از اهداف این تحقیق به شمار می رود. روش تحقیق بدین ترتیب بوده است که بعد از بررسی پیشینه تحقیق های انجام شده، طبق روش اجرایی مصوب وزارت نفت، مراحل ریشه یابی خرابی تجهیز (تابلوکنترل های سرچاهی) به صورت گام به گام به اجرا درآمد. در این راستا تیم تحلیلRCA متشکل از کارشناسان خبره منطقه تشکیل گردید. این تیم با جمع آوری داده های مورد نیاز، فرایند تجزیه و تحلیل پژوهش را آغاز کرده و از طریق روش درخت منطقی و با رویکردPROACT، علت های فیزیکی، انسانی و پنهانی مساله را کشف کردند. پس از اعتبارسنجی فرضیه ها، در نهایت علل ریشه ای خرابی تجهیز مشخص گردید. تیم تحلیل، در مرحله پایانی به ارائه راهکار و اولویت بندی راهکارها پرداخته است. ریشه یابی خرابی تجهیز، باعث صرفه جویی در امکانات و هزینه های سازمان می شود و همچنین تولید گاز را که از حساسیت ویژه ای برخوردار است، با مشکلات کمتری مواجه می کند.

پس از آنکه چاه های نفتی حفاری شدند، زمان برداشت از مخزن آغاز می شود. ابتدای تولید نفت از مخازن به صورت مکانیسم های طبیعی صورت می پذیرد و تولید سیالات سبک تر، راحت تر انجام می شود، درحالی که با گذشت زمان، در اثر عوامل مختلف، این تولیدات کاسته می شود. برای اینکه سیال درون ستون چاه های نفتی که پس از گذشت مدت زمان هایی از تولید، سنگین شده و تولید آنها رو به کاهش رفته است، تولید شوند، روش های متعددی بیان شده اند. از میان این روش ها، در این مطالعه به بررسی تزریق گاز در ستون چاه پرداخته خواهد شد. فرازآوری با گاز، یکی از روش های فرازآوری مصنوعی است که با هدف احیا و افزایش دبی بهینه چاه های نفتی مورد استفاده قرار می گیرد. در این مکانیسم ها، ترکیبات سبک گاز تزریقی وارد ترکیب نفت شده و باعث کاهش ویسکوزیته نفت مخزن و سبک شدن آن می گردد. در صورتی که گاز تزریقی غنی باشد ، هیدروکربن های سنگین گاز به سمت نفت حرکت می کنند و به مایع تبدیل می شوند. ترکیبات متوسط نفت نیز با گاز تزریقی ترکیب شده و ترکیب نفتی سبک تری را ایجاد می کنند؛ این ترکیب قدرت تحرک پذیری بالایی دارد و به راحتی تولید می گردد. در این روش، گاز پر فشار در نقطه ی مشخصی در درون ستون سیال موجود در چاه تزریق شده و باز این راه، چگالی متوسط و متعاقبا فشار وارد بر ته چاه را کاهش می دهد که نهایتا باعث فعال شدن مجدد چاه می گردد. در این مطالعه به دنبال تعریف سناریویی جدید هستیم که در صنعت نفت عمدتا عکس آن انجام می شود! در صنعت نفت این گونه است که تزریق عمدتا از لوله مغزی می باشد و تولید از لوله جداری است. در این پژوهش به دنبال تعریف سناریویی هستیم که تزریق از لوله جداری باشد و تولید از لوله مغزی. دلیل تعریف و بررسی این سناریو آن است که در تزریق از لوله مغزی، مشکلاتی اعم از خوردگی، از بین رفتن لوله جداری در حین تولید از آن و عدم امکان تعویض وجود دارد. در این مطالعه مشخص گردید که تولید نفت در شرایطی که گاز از درون لوله مغزی تزریق می شود، نسبت به شرایطی که تزریق گاز از فضای حلقوی صورت می گیرد، از راندمان بالاتری برخوردار است.

به طور کلی، سه روش برای نمونه گیری از مخزن وجود دارند که عبارتند از: نمونه سر چاهی، نمونه ته چاهی و همچنین نمونه ای که بوسیله ی تفکیک کننده سر چاهی بدست می اید. نمونه ی ته چاهی می تواند اطلاعات دقیق تری راجع به سیالات درون مخزن به ما بدهد اما این روش تنها زمانی که بالای فشار حباب هستیم نتیجه قابل اعتمادی دارد و همچنین هزینه برتر از سایر روش هاست و نیاز به توقف تولید از چاه برای چندین روز دارد.  به عنوان جایگزینی برای نمونه ته چاهی، معمولا از دو نوع نمونه گیری دیگر که تجهیزات، هزینه و زمان کمتری نیاز دارد، استفاده می شود. موضوع تشابه نتایج نمونه گیری سرچاهی و نمونه ی تفکیک کننده با نمونه ته چاهی موضوعی بحث برانگیز بین کارشناسان مرتبط با آنالیز خواص سیالات است. از سوی دیگر ارائه روشی قابل اعتماد به منظور تشخیص صحت نتایج و اعتبارسنجی دو روش نیز بخشی از خلا دانشی در این حوزه است. در این مقاله سعی شده است ابتدا با ارائه سه روش موازنه مولی، نمودار هافمن[1] و نمودار باکلی[2] روش استاندارد مقایسه ترکیب نفت مخزن توضیح داده شود. سپس نتایج مربوط به نمونه گیری سرچاهی و ته چاهی با استفاده از این سه روش اعتبار سنجی شده است. نمونه های سرچاهی با استفاده از روش اختلاط تماس تعادلی ترکیب شده اند و ترکیب نمونه نفت آن با استفاده از ابزار تقطیر میکرو و ترکیب گاز آن با استفاده از دستگاه کروماتوگراف گازی اندازه گیری شده است.    نتایج آزمایشگاهی حاصل از محاسبات نشان می دهد که ترکیب حاصل از دو روش نمونه گیری ته چاهی و سرچاهی تشابه بسیار بالای با هم دارند. از سوی دیگر روش موازنه مواد و نمودارهای باکلی و هافمن نیز ابزار قدرتمند برای اعتبار سنجی ترکیب نفت و کنترل کیفیت آزمایش ترکیب سیال است.

با توجه به گسترش روز افزون بازار رقابت در صنایع مختلف به ویژه بازارهای صنعتی، شرایط خاص حاکم بر اوضاع سیاسی و اقتصادی کشور از جمله تحریم، لزوم مقاوم سازی اقتصاد کشور، کاهش وابستگی به کشورهای خارجی و دستیابی به خودکفایی در تولید، علی الخصوص در صنایع زیربنایی و بالادستی در راستای تحقق و نیل به اهداف سیاست های اقتصاد مقاومتی، شناسایی نیازهای این صنایع و پاسخگویی مناسب به این نیازها ضرورت دارد. در این راستا پژوهش حاضر به دنبال یافتن مدل جامع و کاملی برای ارزیابی سازندگان داخلی از طریق شناسایی نقاط قوت و ضعف، توانایی های بالقوه و بالفعل و کمک به توانمندسازی آنها در راستای سیاست های اقتصاد مقاومتی و حمایت از ایشان بوده است. در این پژوهش پس از انجام مطالعات و بررسی مستندات موجود در مورد فرایندها و قوانین خریدهای دولتی، آیین نامه ها و دستورالعمل های داخلی وزارت نفت و شرکت های زیرمجموعه آن، اهداف و سیاست های اقتصاد مقاومتی، مصاحبه با 30 نفر از خبرگان صنعت نفت وگاز در شرکت بهره برداری نفت وگاز شرق و استفاده از روش "دلفی[i]" این نتیجه حاصل شد که معیارهای اصلی ارزیابی سازندگان داخلی "توان مدیریت و بهره وری"، "توان فنی و مهندسی"، "کیفیت و بازرسی فنی محصولات" و "توان بازرگانی و بازاریابی" می باشند.

هدف اصلی این مقاله بررسی سازوکار موسسات گزارش دهی قیمت نفت خام می باشد. از میان آژانس های گزارش دهی قیمت نفت خام، دو نشریه پلاتس و آرگوس از شهرت بیشتری برخوردار می باشند. ارزیابی پلاتس از قیمت نفت خام برنت، به عنوان پرکاربردترین شاخص قیمت گذاری نفت خام در بازار فیزیکال در سطح بین المللی شناخته می شود. امروزه آژانس های گزارش دهی قیمت نفت خام از طیف وسیعی از روش ها برای شناسایی و ارزیابی قیمت نفت خام استفاده می کنند که این روش ها شامل سیستم میانگین موزون حجمی، انجام معاملات بالا و پایین  و بازار در ساعات پایانی روز تجاری می باشد. در این مقاله، فرآیند ارزیابی قیمت نفت خام برای دو نشریه پلاتس و آرگوس به تفصیل بیان گشته است. آژانس های گزارش دهی قیمت، امکان حسابرسی جامع داده های دریافتی را ندارند. از آنجا که هیچگونه الزام قانونی برای مشارکت کنندگان در بازار به منظور گزارش معاملات فیزیکی یا فوروارد یا معاملات تفاضلی وجود ندارد، مشارکت کنندگان می توانند تنها معاملاتی را که همسو با نظر آنان می باشد گزارش نمایند. این موضوع نیز خود می تواند زمینه تحریف و جهت دهی در قیمت ها را برای معامله گران فراهم نماید. نتایج این مقاله نشان می دهد که پلاتس و آرگوس به عنوان دو آژانس گزارش دهنده قیمت، ضمن گزارش قیمت شاخص های نفت خام پایه، به دنبال اثرگذاری بر قیمت ها نبوده و تلاش آنها در جهت گزارش قیمت های نفت خام بدان صورت که در بازار معامله می شوند، متمرکز می باشدالبته مطابق با اسناد موجود، هدف اصلی آژانس های گزارش دهی قیمت، جلوگیری از دستکاری در قیمت ها و گزارش آنها به صورت واقعی است.

شاخص های کلیدی عملکرد، معیاری برای ارزیابی پیشرفت یک سازمان به سمت اهداف تعیین شده از طریق تعیین نقاط ضعف و قوت یک سیستم است. با انجام این سنجش، سازمان می تواند از میزان مطابقت خود با استاندارد های تعیین شده و نحوه عملکرد ارزیابی ریسک خود مطلع شود. برای سنجش عملکرد بهداشت و ایمنی، داده های آماری مربوط به حوادث به تنهایی کافی نبوده و میزان حوادث پایین نیز لزوما به معنی عملکرد صحیح سازمان بر اساس استانداردهای مربوطه و در نتیجه، تضمینی برای عدم وقوع حوادث شدید تر در آینده نخواهد بود. در این راستا، برای اطلاع از نحوه عملکرد یک سازمان، به جای اتکا به یک شاخص مورد سنجش بهتر است که مجموعه ای از مولفه ها یا «سبد سنجش» به کارگرفته شود تا ارزیابی کاملی از عملکرد مجموعه در اختیار سازمان قرار دهد. در این مطالعه، از دستور راهنمای بهداشت و ایمنی کشور انگلستان به عنوان الگو و چارچوب استفاده شده است. قطعا یک دستور راهنمای واحد نمی تواند برای همه سازمان ها نسخه واحدی داشته باشد و لازم است که هر مجموعه ای بنا به ضرورت های سازمانی خود چک لیست های تخصصی برای ارزیابی عملکرد سازمان خود تهیه نماید. دستورات راهنما صرفا چارچوبی برای تهیه یک روش اجرایی و کمک به استخراج شاخص های کلیدی عملکرد در اختیار می گذارند. در روش های سنتی با رویکرد واکنشی، ارزیابی عملکرد صرفا بر اساس میزان پایین خسارت وارده بوده و مخاطرات پنهان مورد ارزیابی قرار نمی گیرند؛ لذا به دلیل هدف قرار دادن پیامدهای حادثه و نه علل آن، تضمینی برای عدم وقوع حوادث شدیدتر در یک سازمان نخواهند بود. در این رویکرد، ملاک ارزیابی عملکرد، شاخص های حادثه- محور یا اصطلاحا شاخص های پیرو/ تاخیری است در حالی که در رویکرد پیشگیرانه، ملاک ارزیابی بر اساس شاخص های پیشرو یا راهبر بوده که تمرکز آن بر کشف مخاطرات پنهان سازمان از طریق ارزیابی ریسک و تعیین میزان قوت و ضعف نقاط کنترلی است.