فهرست مطالب

اکوبیولوژی تالاب - سال یازدهم شماره 3 (پیاپی 41، پاییز 1398)

نشریه اکوبیولوژی تالاب
سال یازدهم شماره 3 (پیاپی 41، پاییز 1398)

  • تاریخ انتشار: 1398/07/09
  • تعداد عناوین: 8
|
  • راضیه دهقان نژاد، رسول زمانی احمد محمودی*، فردین شالویی، نسرین قرهی صفحات 5-14

    تالاب چغاخور با وسعتی حدود 1500 هکتار یکی از بزرگ ترین و زیباترین تالاب های استان چهارمحال و بختیاری است. به منظور تعیین وضعیت تغذیه گرایی تالاب چغاخور در فصل تابستان 1396، نمونه برداری از آب تالاب چغاخور در 40 ایستگاه انجام گردید. موقعیت ایستگاه های نمونه برداری شده با استفاده از دستگاه GPS ثبت شد. در این مطالعه وضعیت یوتریفیکاسیون تالاب چغاخور با استفاده از شاخص تغذیه گرایی Trophic State Index (TSI) براساس 3 پارامتر: فسفر کل (TP)، کلروفیل آ (Chl-a) و عمق سشی دیسک (SD) بررسی شد. طبق نتایج حاصل از این مطالعه میانگین ارزش شاخص 35/37 محاسبه شد که بر مبنای آن تالاب در شرایط مزوتروف قرار می گیرد. به منظور بهبود وضعیت تالاب باید از ورود زهاب های کشاورزی و پساب های شهری و خانگی به تالاب جلوگیری کرد

    کلیدواژگان: تالاب چغاخور، شاخص TSI، یوتریفیکاسیون
  • مهرداد میرسنجری*، ثمر مرتضوی، سحر عابدیان، پروین گودرزی یعقوبی صفحات 15-29

    آلاینده های فلزی به دلیل ورود به چرخه غذایی اهمیت بوم شناختی زیادی دارند. در پژوهش حاضر به منظور بررسی وضعیت آلودگی و تاثیر گونه گیاهی غالب موجود در رودخانه گلرود، غلظت فلزات سنگین روی، مس و سرب در رسوب و گونه گیاهیPhragmites australis  موردبررسی قرار گرفت. سپس از شاخص تجمع زیستی و انتقال برای بررسی پتانسیل گیاه پالایی استفاده گردید. نمونه برداری در سه بخش رسوب، ریشه و برگ در پنج محل مطالعاتی با سه تکرار در پاییز 1393 صورت گرفت. نتایج نشان داد که میانگین غلظت های فلزات مس، سرب و روی در اندام های هوایی برابر با 4/7، 17/11 و 87/11 و در اندام های زیرزمینی برابر با 71/6، 28/9 و 81/17 میکروگرم بر گرم وزن خشک است. در رسوبات رودخانه میانگین غلظت های فلزات مس، سرب و روی به ترتیب 2/16، 5/7 و 77/41 میکرو گرم بر گرم است که به مراتب پایین تر از حد استاندارد قرار دارد و این نشان دهنده عدم آلودگی جدی برای موجودات زنده منطقه به این فلزات می باشد. بر اساس نتایج، شاخص تجمع زیستی فلزات سرب، مس و روی در اندام زیرزمینی به ترتیب 32/1، 41/0 و 42/0 و در اندام هوایی به ترتیب 49/1، 45/0 و 28/0 است. نتایج این شاخص نشان داد که گیاه نی به عنوان یک گیاه بیش اندوز برای فلز سرب و یک گیاه جاذب در رابطه با فلزات مس و روی عمل کرده است. همچنین شاخص انتقال فلزات سرب، مس و روی به ترتیب 2/1، 11/1 و 66/0 محاسبه گردید. نتایج نشان می دهد که مقدار شاخص انتقال در رابطه با فلز سرب و مس بزرگ تر از یک بوده است که نشان دهنده نقش موثر ریشه گیاه نی در انتقال این فلزات به بخش های مختلف گیاه است. با توجه به ضرایب دو شاخص موردبررسی، گیاه نی برای برداشت گیاهی فلزات سرب و مس و تثبیت گیاهی در رابطه با فلز روی از منطقه موردمطالعه پیشنهاد می گردد.

    کلیدواژگان: فلزات سنگین، تجمع زیستی، فوق جاذب، شاخص انتقال، گیاه نی، رسوب
  • مهران جواهری بابلی*، مژگان خدادادی، محسن تقوی نیا صفحات 31-40

    هدف از این مطالعه بررسی تغییرات فصلی ترکیب اسیدهای چرب بافت عضله ماهی گطان (Barbus xantopterus) در تالاب شادگان بود. بدین منظور 21 نمونه ماهی گطان وحشی در طول ماه های میانی هر فصل سال 1393 صید شدند و ترکیب اسید چرب بافت عضله در 7 تکرار به وسیله روش کروماتوگرافی گازی مورد ارزیابی قرار گرفت. بیشترین میزان مجموع اسید های چرب اشباع عضله به ترتیب در فصل بهار به دست آمد و با دیگر ماه ها دارای اختلاف معنی داری بود (05/0>p). بیشترین میزان مجموع اسید های چرب غیراشباع با یک پیوند دوگانه عضله در فصل زمستان به دست آمد و در فصل بهار کاهش معنی داری یافت (05/0>p). در میان اسیدهای چرب غیراشباع با چند پیوند دوگانه، اسیدهای چرب دوکوزاهگزانوئیک (3- n 6: 22)، ایکوزاپنتانوئیک (3- n 5: 20)، لینولئیک (6- n 2: 18) و گاما لینولنیک (6- n 3: 18) غالب بودند. اسیدهای چرب امگا 3 و اسید دوکوزاهگزانوئیک بافت عضله در فصول مختلف دارای اختلاف معنی داری نبودند (05/0˃p). دامنه تغییرات نسبت اسیدهای چرب غیراشباع با چند پیوند دوگانه به اسیدهای چرب اشباع در فصول مختلف از 52/0 تا 36/1 بود. دامنه تغییرات شاخص های IA و IT به ترتیب 96/0 -22/0 و 66/0 -25/0 بود. به طورکلی نشان داده شد میزان اسیدهای چرب اشباع و غیراشباع با یک پیوند دوگانه بافت عضله ماهی گطان به وسیله فصل تاثیر پذیرفت و میزان اسیدهای چرب اشباع با چند پیوند دوگانه و امگا 3 بافت ماهیچه تاثیر نپذیرفت.

    کلیدواژگان: ماهی گطان (Barbus xantopterus)، عضله، ترکیب اسید چرب، فصل، تالاب شادگان
  • یاسر حسینی* صفحات 41-60

    رودخانه قره سو در مسیر جریان خود محل ورود و تخلیه فاضلاب های خانگی، پساب های صنعتی و زه آب های کشاورزی بسیاری است. با توجه به اینکه هر رودخانه تا حدود معینی ظرفیت پذیرش آلاینده های ورودی و خود پالایی آن ها را دارد، بنابراین امروزه آگاهی از روند تغییرات کیفیت و توان خودپالایی از اهمیت زیادی برخوردار است. در این پژوهش ابتدا کارایی مدل Qual2kw در بررسی خود پالایی رودخانه قره سو در استان اردبیل در سال 94 در بازه آلادیزگه تا ارباب کندی به طول 6/90 کیلومتر مورد تحقیق قرار گرفت. بدین منظور ابتدا تغییرات پارامترهای NO3, BOD, DO, pH و دما برای دو ماه دی و تیر توسط مدل کالیبره شده Qual2kw شبیه سازی گردید، سپس با داده های مشاهداتی در ایستگاه های آلادیزگه، سامیان و انزاب ارباب کندی مقایسه شد. جهت مقایسه داده های مشاهداتی با داده های محاسباتی از ضریب همبستگی (R) و متوسط خطای مطلق (MAE) استفاده شده است. بهترین شبیه سازی مدل برای پارامتر pH بدست آمد و در رتبه های بعدی به ترتیب پارامتر DO, BOD, NO3  و دما قرار گرفتند. نتایج نشان دهنده خود پالایی کم پارامترها و عدم کارایی مناسب مدل Qual2kw بدون در نظر گرفتن منابع غیرنقطه ای در رودخانه قره سو بود. همچنین در ادامه کیفیت آب رودخانه قره سو با شاخص کیفیت آب NSFWQI در طی ماه های دی و اردیبهشت، سال 1394 در بازه ایستگاه های نیارق تا کنگرلو بر اساس نمونه های گرفته شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصله نشان داد که کیفیت آب رودخانه قره سو، در ماه دی در طبقه کیفی متوسط و در ماه اردیبهشت در طبقه کیفی خوب قرار می گیرد. ایستگاه کنگرلوبا شاخص 56 در دی ماه کمترین کیفیت آب را در طول رودخانه داشته است.

    کلیدواژگان: رودخانه قره سو، خود پالایی، پارامترهای فیزیکی شیمیایی، Qual2kw، NSFWQI
  • مهری بدری، اولیاقلی خلیلی پور* صفحات 61-72

    تنوع گونه ای دارای دو مولفه کاملا متمایز است، مولفه اول مربوط به تعداد گونه های حاضر در محیط مشخص است که به آن غنای گونه ای اطلاق می شود و دومین مولفه، یکنواختی گونه ای است که به توزیع افراد گونه ها در محیط مربوط می شود. در این مطالعه پرندگان آبزی و کنار آبزی در پاییز و زمستان 1395 با استفاده از سرشماری به روش مشاهده مستقیم در 41 ایستگاه در محدوده پانصد متری جهت تحلیل های  تنوع گونه ای سرشماری شدند. اطلاعات مربوط به تعداد گونه ها و جمعیت ها و میزان شاخص های تنوع زیستی (تنوع گونه ای شانون وینر، غالبیت گونه ای دومیننس و غنای گونه ای سیمپسون و تحلیل SHE) محاسبه گردید. نتایج نشان داد که ایستگاه 12 بیشترین تنوع گونه ای و غنای گونه ای پرندگان آبزی و کنار آبزی زمستان گذران، با مقادیر به ترتیب 82/2 و 9349/0 را دارا می باشد و همچنین ایستگاه 18 کمترین تنوع گونه ای و غنای گونه ای، با مقادیر به ترتیب 82/0 و 415/0 را دارد. از طرف دیگر، ایستگاه 18 بیشترین مقدار شاخص غالبیت گونه ای با مقدار 585/0 را نیز دارا می باشد. تحلیل SHE نیز نشان داد که غنای گونه ای نسبت به یکنواختی گونه ای در تعیین تنوع گونه ها سهم بیشتری دارد. به طورکلی می توان بیان نمود که تالاب شادگان در طول مدت موردبررسی از نوسانات قابل توجهی در غنا و تنوع گونه ای پرندگان تالابیزمستانگذران برخوردار است. لذا لازم است با انجام مطالعات تکمیلی و بررسی دیگر خصوصیات زیستگاه، دلایل و عوامل موثر بر نوسانات غنا و تنوع را موردبررسی و تجزیه وتحلیل قرار داده و برای احیا و حفظ این اکوسیستم مهم تمهیدات مناسبی مدنظر قرار داده شود.

    کلیدواژگان: تنوع گونه ای، سرشماری پرندگان، یکنواختی گونه ای، غالبیت گونه ای، تحلیل SHE
  • بیژن قربانپور*، شهرام کریمی صفحات 73-84

    نیترات و فسفات یکی از مهمترین آلوده کننده های آب های سطحی هستند. در این تحقیق یه بررسی تغییرات غلظت نیترات و فسفات رودخانه اشمک پرداخته شد. در این مطالعه که از نوع توصیفی- مقطعی میباشد، نمونه برداری آب در طی ماه های فصل زمستان1391 و بهار و تابستان و پاییز 1392 و از 5 ایستگاه در طول رودخانه اشمک انجام گرفته و پارامترهای نیترات و فسفات از طریق نمونه برداری آب رودخانه براساس روش استاندارد متد آمریکا اندازه گیری و مورد آزمایش قرار گرفته است. نیترات و فسفات با استفاده از روش جذب نور در طول موج 880 نانومتر و توسط دستگاه اسپکتروفتومتر تعیین مقدار شد و بر حسب واحد میلی گرم در لیتر بیان شد و با مقادیر استاندارد آب شرب وکشاورزی با استفاده ازآزمون t- test One-Sample مقایسه گردید. حداقل و حداکثرمیزان فسفات13/0تا 15/1میلی گرم بر لیتر و میزان نیترات20/0تا 35/1میلی گرم برلیتربود. میزان نیترات و فسفات از بالا دست رودخانه به سمت پایین دست به دلیل بالابودن سطح زیرکشت برنج دراطراف رودخانه و ورودپسابهای کشاورزی افزایش یافته است و در حد کمتر از استاندارد قرار دارد. نتایج فوق امکان تصمیم گیری در خصوص پایش وکنترل منابع آلوده کننده آب رودخانه و استفاده موثر از آن را جهت مصارف مختلف برای مسئولین ذیربط فراهم می آورد.

    کلیدواژگان: رودخانه اشمک، نیترات، فسفات، آلودگی
  • بهنام حیدری چهارلنگ، علیرضا ریاحی بختیاری*، جهانگرد محمدی، پروین فرشچی صفحات 85-102

    تحقیق حاضر با هدف منشایابی و تعیین مناسب ترین روش درون یابی فلزات روی، مس و آهن در رسوبات سطحی محدوده پناهگاه حیات وحش شادگان جهت مکان یابی نواحی آلوده انجام گردید. جهت تعیین غلظت کل و قابل دسترس زیستی این عناصر در رسوبات سطحی و دستیابی به الگوی توزیع مکانی صحیح آلاینده ها بر مبنای غلظت کل و منشا آنها، نمونه برداری از 160 ایستگاه در سه بخش شمالی (آب شیرین)، میانی (لب شور) و جنوبی (آب شور) پناهگاه حیات وحش شادگان از لایه سطحی 0-5 سانتیمتری رسوبات در خرداد و آبان سال 1393 بعلت باتلاقی بودن بعضی از نواحی تالاب و عدم امکان دسترسی به این نواحی انجام پذیرفت. غلظت کل فلزات در رسوب سطحی با روش direct aqua regia و مقادیر آنها در فازهای ژئوشیمیایی رسوب  با استفاده از روش استخراج پی در پی 4 مرحله ای آنالیز گردید، ضمن آنکه درون یابی و مدل سازی تغییرات مکانی غلظت فلزات در رسوبات منطقه از طریق روش های کریجینگ معمولی، توابع پایه شعاعی (اسپلاین) و وزن دهی معکوس فاصله در محیط Arc GIS ترسیم گردید و دقت آنها با استفاده از معیارهای خطاگیری RMSE و MAE مقایسه و مناسب ترین روش انتخاب گردید. نقشه های پراکنش غلظت عناصر روی و مس با استفاده از کریجینگ معمولی با مدل نمایی برای روی و مس و با روش وزن دهی معکوس فاصله برای آهن تهیه شدند. نتایج تجزیه و تحلیل ژئوشیمیایی رسوبات نشان داد که میانگین غلظت کل فلزات مس، روی و آهن به ترتیب 86/22، 20/55 و 01/25979 میکروگرم بر گرم وزن خشک بدست آمدند که بخش طبیعی نسبت به غلظت کل، بیش از 89 درصد و بخش انسان ساخت بیش از 10 درصد میزان کل تمام عناصر مورد بررسی را در رسوبات ایستگاه های مورد مطالعه به خود اختصاص داد. بعلاوه میزان عناصر در فاز تبادلی کمتر از 3 درصد بدست آمد که قابل اغماض شناخته شد. از سوی دیگر، تجزیه و تحلیل نقشه پهنه بندی فلزات سنگین بر اساس تفکیک شیمیایی آنها نشان داد که بالاترین میزان دسترسی زیستی روی در بخش های شمالی، غربی و جنوبی اتفاق افتاده است و برای مس و آهن نیز این انباشتگی به ترتیب بیشتر در بخش غربی برای مس و بخش های میانی و شمالی برای آهن قابل مشاهده می باشد.

    کلیدواژگان: توزیع مکانی، منشایابی، رسوب سطحی، فلزات سنگین، پناهگاه حیات وحش شادگان
  • هدایت الله هرمزی، رضا برنا*، منیژه ظهوریان پردل صفحات 103-117

    توجه به تغییرات اقلیمی در سال های اخیر به علت پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و خسارات مالی مربوط به رویدادهای حدی جوی اهمیت زیادی پیداکرده است. شناخت چگونگی روند تغییرات اقلیمی و به ویژه روند تغییرات بارش ازجمله مواردی است که در  سال های اخیر موردتوجه محققان علوم جوی و هیدرولوژی قرارگرفته است. بارش از عناصر اقلیمی است که در بعد زمان و مکان دارای تغییرات بسیاری است. بارش های حدی به علت اثرات مخرب و زیان بار آن، دارای اهمیت بسزایی هستند. تالاب شادگان در پایین دست حوضه رودخانه های جراحی و کارون بین شهرهای آبادان، ماهشهر، رامهرمز و اهواز قرار دارد و در پایین دست، به خلیج فارس می پیوندد. تالاب شادگان ازنظر رتبه بیست و دومین تالاب جهانی است و از جنبه های گوناگون اکولوژیکی، علمی، زیباشناختی، اقتصادی و هیدرولوژیکی دارای ارزش است. جهت انجام این تحقیق از داده های هواشناسی کشور در مقیاس روزانه، ماهانه و سالانه داده های بارش برای ایستگاه های سینوپتیک منتخب در محدوده استان خوزستان برای یک دوره 30 ساله  (2016-1987) استفاده شده است. جهت بررسی روند تغییرات بارش، از شاخص های بارش که توسط گروه کارشناسی          (Expert Team on Climate Change Detection Monitoring) ETCCDMI تعریف شده، با نرم افزار RClimdex و از آزمون نا پارامتری   من کندال برای بررسی روند و نمایش نقاط تغییر و همچنین بررسی سری های زمانی بارش منطقه موردمطالعه استفاده شد.     نتایج نشان داد همه شاخص های مرتبط با بارندگی روند کاهشی دارند که این روند برای شاخص های حداکثر بارندگی یک روزه(Rx1day)، حداکثر بارندگی 5 روزه(Rx5day)، تعداد روزهای با بارش سنگین(R10mm)، تعداد روزهای با بارش  خیلی سنگین(R20mm)، روزهای مرطوب(R95P)، مقدار سالانه بارندگی روزهای مرطوب(PRCPTOT)، برای ایستگاه رامهرمز کاهش معنادار در سطح 5 درصد داشته است. همچنین تعداد روزهای با بارش سنگین(R10mm)، برای ایستگاه اهواز و مقدار سالانه بارندگی روزهای مرطوب(PRCPTOT)، برای ایستگاه بندر ماهشهر کاهش معنادار در سطح 5 درصد داشته است. روزهای متوالی خشک(CDD) در کلیه ایستگاه ها به جز آبادان روند افزایشی و روزهای متوالی تر(CWD) در کلیه ایستگاه ها روند کاهشی داشته است که هماهنگ با کاهش بارش در منطقه در سال های اخیر است. در مناطقی که مقدار P-Value کمتر از 05/0 است نشان می دهد که آن سطوح دارای تغییرات معنی دار است.

    کلیدواژگان: تغییرات بارش، روند، بارش، تالاب شادگان