نشریه گیاهان دانه روغنی
سال یکم شماره 1 (بهار و تابستان 1398)

باکتری های جدا شده از محیط های پرتنش به افزایش تحمل گیاهان به شوری کمک می نماید. در این پژوهش اثر باکتری های شورپسند جدا و خالص سازی شده از خاک های شور استان خراسان رضوی بر عملکرد دو رقم کنجد مقاوم (فردوس) و حساس به شوری (کلات)، در شرایط گلخانه بررسی شد. بیشترین وزن تر اندام هوایی با 0/72 ، 8/61 ، 5/57 ، 1/30 و 5/28 درصد افزایش به ترتیب در جدایه های H8، H6، H7، H5 و H13 مشاهده گردید. تلقیح جدایه ها باعث افزایش تعداد دانه در کپسول در تمامی آن ها گردید. بیشترین افزایش عملکرد دانه به ترتیب در جدایه های H8 (8/70 درصد) و H7 (3/56 درصد) از جنس ویرجی باسیلیوس، H6 (4/52 درصد) و H5 (7/ 41 درصد) از جنس باسیلیوس و H13 (5/25 درصد) نیز از جنس باسیلیوس با اختلاف معنی دار نسبت به شاهد (01/0P≤) مشاهده شد. بیشترین تعداد دانه در کپسول، وزن تر و خشک اندام هوایی و عملکرد دانه در ترکیب رقم مقاوم به شوری فردوس همراه با باکتری ویرجی باسیلیوس دوخنسیس و همچنین همین باکتری با رقم حساس به شوری کلات به دست آمد. نوع رقم، بیشتر بر صفات ظاهری و تلقیح جدایه ها بیشتر بر عملکرد کنجد تاثیر داشت. همچنین جدایه ویرجی باسیلیوس دوخنسیس از pH محیط رشدی مناسب تری برخوردار بود که شاید بتوان آن را دلیلی بر بالاتر بودن عملکرد گیاه کنجد در مجاورت با این جدایه دانست.

معرفی رقم جدید کنجد ناشکوفا طی سال های اخیر سبب استقبال کشاورزان جهت کشت این گیاه مهم در استان گلستان شده است. از طرفی استفاده از کودهای شیمیایی، سوخت های فسیلی، الکتریسیته، بذر، سم و ماشین آلات در تولید کنجد سبب مصرف مقادیر قابل توجهی انرژی  و در نتیجه انتشار گازهای گلخانه ای شامل CO2، N2O و CH4 می شود. افزایش غلظت چنین گازهایی در جو می تواند موجب گرم شدن کره زمین شود. به همین منظور در پژوهشی میزان مصرف سوخت، انرژی و انتشار گازهای گلخانه ای در مزرعه کنجد در ایستگاه تحقیقات عراقی محله گرگان در سال 1397 مورد بررسی قرار گرفت. براساس نتایج، مصرف سوخت و الکتریسیته برای تولید یک هکتار کنجد به ترتیب 108 لیتر و 155 کیلووات ساعت بود. از هر هکتار کنجد معادل 1978 کیلوگرم معادل دی‎اکسیدکربن در هکتار به جو آزاد گردید. همچنین کارایی مصرف انرژی 63/1 تخمین زده شد. انتظار می رود با توجه به بهره اقتصادی بالای این رقم کنجد و همچنین مصرف کمتر انرژی نسبت به سویا و پنبه، کشت آن در گلستان مورد توجه قرار گیرد. از طرفی انجام تحقیقات جدید در زمینه امکان کشت حفاظتی، معرفی ارقام جدید و مدیریت های زراعی مختلف جهت کاهش مصرف نهاده های شیمیایی و در نتیجه کاهش مصرف انرژی و پتانسیل گرمایش جهانی باید مد نظر قرار گیرد.

بیماری پوسیدگی ذغالی ناشی از قارچ ماکروفومینا فازئولینا (Macrophomina phaseolina) یکی از رایج ترین بیماری های سویا در بسیاری از نقاط دنیاست. استفاده از ارقام مقاوم، موثرترین، اقتصادی ترین و سالم ترین روش از نظر زیست محیطی در کنترل این بیماری به شمار می رود. به همین منظور واکنش 20 رقم تجاری و لاین امیدبخش سویا از گروه های رسیدگی III تا V در قطعه زمین آلوده به قارچ  ماکروفومینا در ایستگاه تحقیقات کشاورزی عراقی محله گرگان و در دو سال مورد ارزیابی قرار گرفتند. هر ژنوتیپ سویا در چهار خط پنج متری به فاصله 50 سانتی متری از یکدیگر در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در سه تکرار کشت شدند. در مرحله رسیدگی R7 درصد بوته های آلوده در هر کرت و درصد تغییر رنگ داخلی ساقه و ریشه به همراه پوشش میکرواسکلروت ها (شدت بیماری) اندازه گیری شدند. مقایسه میانگین درصد بوته های آلوده در ژنوتیپ های مورد بررسی نشان داد که رقم ویلیامز با 8/56 درصد و لاین موتانت 3 با 3/17 درصد به ترتیب دارای بیشترین و کمترین درصد بوته های آلوده بودند. از نظر شدت بیماری، رقم ویلیامز با 2/69 درصد و رقم سامان با 5/13 درصد به ترتیب بالاترین و پایین ترین شدت بیماری را داشتند. از نظر واکنش به بیماری، ارقام کتول، سامان و لاین های 1 و 2 ترویجی و DI 32 مقاوم و ارقام گرگان 3، امیر و لاین های 3 ترویجی، موتانت 3 و 64، HT، DelsoyVVIT 82 و DI 42 نیمه‎مقاوم بودند.

به منظور شناسایی، تعیین میانگین تراکم، تراکم نسبی، یکنواختی و یکنواختی نسبی علف های هرز در سال 1393، 65 مزرعه سویا از 44 روستای تابعه شهرستان گرگان مورد بررسی قرار گرفت. نمونه برداری از مزارع به صورت سیستماتیک از مرحله شروع گل دهی تا پر شدن دانه سویا با استفاده از کادرهای نیم در نیم متر انجام شد. علف های هرز ظاهر شده در هر کادر بر اساس جنس و نوع گونه، شناسایی و شمارش شد. در نتیجه این تحقیق 29 گونه علف هرز متعلق به 13 خانواده گیاهی شناسایی شد که 21 درصد از آن ها چند ساله و 79 درصد گونه یکساله بودند. 41 درصد از علف های هرز گزارش شده دارای مسیر فتوسنتزیC4  و 59 درصد دارای مسیر فتوسنتزی  C3بودند. علف هرز اویارسلام با میانگین تراکم 79/12 و میانگین تراکم نسبی 37 درصد بالاترین میزان و علف هرز گل آردی با میانگین تراکم برابر 02/0 و میانگین تراکم نسبی 05/0 درصد کمترین میزان را دارا بودند. همچنین علف هرز اویارسلام با یکنواختی 8/54 و یکنواختی نسبی 7/12 بالاترین مقدار و علف هرز گل آردی با یکنواختی برابر 43/0 و یکنواختی نسبی 1/0 کم ترین مقدار را به خود اختصاص دادند.

ویروس رگه ای توتون یکی از مهم ترین ویروس های گیاهی با پراکنش و دامنه میزبانی وسیع بوده که می تواند سبب خسارت 100-40 درصدی محصول در مزارع آفتابگردان شود. در این پژوهش طی سال های 1395و 1396 تعداد 153 نمونه از مزارع آفتابگردان استان های گلستان و مازندران با علایم زردی، موزاییک، تغییر شکل و پیچش برگ ها، و کوتولگی بوته ها جمع آوری گردید. برای بررسی آلودگی بوته ها از آزمون الایزای مستقیم با آنتی سرم چند همسان های TSV و برای تایید آلودگی از واکنش زنجیره ای پلیمراز با آغازگر اختصاصی ویروس TSV استفاده شد. نتایج به دست آمده نشان دهنده آلودگی 12 درصدی بوته های جمع آوری شده از مناطق نمونه برداری بود، همچنین استان مازندران آلودگی بالاتری نسبت به استان گلستان داشت. به منظور بررسی دامنه میزبانی، سویه ویروس جدا شده از آفتابگردان بر روی 12 گونه گیاهی متعلق به چهارخانواده ی اسفناجیان، بادمجانیان، گل ستاره ای ها و حبوبات مایه زنی مکانیکی شد و علایم در میزبان های مختلف ثبت گردید. با توجه به نقش مهم ویروس های گیاهی در کاهش عملکرد محصولات، لزوم کنترل آنها اجتناب ناپذیر می باشد. با توجه به حضور ویروس رگه ای توتون در استان های شمالی کشور و اثرات مخرب این ویروس بر محصولات مختلف، لزوم مدیریت اصولی و صحیح مزارع از قبیل استفاده از بذور عاری از آلودگی، مدیریت ناقلین، تنظیم تاریخ کشت، مدیریت علف های هرز مزارع و عدم کاشت گیاهان میزبان ویروس در مجاورت مزارع آفتابگردان، می تواند گامی موثر و مفید جهت کاهش آلودگی ویروس در مزارع آفتابگردان باشد.