فصلنامه مدیریت در اسلام (نخل شهداد)
پیاپی 38 (بهار و تابستان 1398)

مدیریت هم علم است و هم هنر استفاده از منابع. و امام خمینی رحمه الله علیه برای مدیریت اصولی را در نظر گرفته اند که بر پایه مدیریت بر قلوب مردم و اصول رحمت و سعه صدر و اصلاح بین خود و خدا وتبعیت و اطلاعت و مشورت و تصمیم گیری درست و نصیحت و انتقاد پذیری در کارهاست. ایشان برای مدیریت ارزش های انقلاب اسلامی روشش در اداره جامعه خدمت به خلق، قانون مداری، شایسته سالاری، عزل و نصب عادلانه و برخورد کریمانه بود. ایشان عمدتا تصمیمات و احکام تکلیفی و وضعی خود را منتسب به شرع و اسلام و ارزش های اسلامی می نمود، و در مدیریت حوزه ها بر دوری از تشریفات و فقاهت محوری و زودبازدهی تاکید داشتند و با وقوع انقلاب فرهنگی و ترویج و توسعه علوم با ایجاد دانشگاه های اسلامی بر وحدت حوزه و دانشگاه که سبب استقلال دانشگاه و نهادینه کردن کردن شعار وحدت در دانشگاه و پاکسازی دانشگاه از فسادهای اخلاقی تاکید داشتند.

در سلسله مقالات آکادمیک که در آنها نظریات عقلا و نظرهای عقلی مطرح می شود در این مقاله به عنوان آخرین مقاله آکادمیک نظر نویسنده بیان می شود. با آنکه اخلاق در همه عرصه های مدیریت نقش ایفا می کند ولی از آنجایی که تاثیر اخلاق در رفتار نقش بسزایی دارد جایگاه ویژه آن در رفتار سازمانی بیان می شود. از طرفی دیگر در علوم مدیریت آکادمیک در عرصه رفتار از روانشناسی نیز در راستای اصلاح رفتار استفاده می شود و نسبت استفاده از روانشناسی از علم اخلاق بیشتر بوده است به گونه ای که گاهی اخلاق کنار گذاشته شده است. بنابراین در این مقاله فرق روانشناسی و اخلاق مورد توجه قرار گرفت. به نظر نویسنده اگر روانشناسی بتواند از علم اخلاق در هدف و ارزش الگو بگیرد می تواند مفید فایده باشد و با دست آوردهایش در راستای اخلاق برای اصلاح و ارتقاء رفتار مثمر ثمر واقع شود. اگر روانشناسی از علم اخلاق واقعی تبعیت نکند خیلی اوقات نه تنها مفید نیست بلکه بسیار مضر هم هست.
از طرفی مکاتب و روش های مختلف اخلاقی وجود دارد منظور از اخلاق واقعی در این مقاله بررسی قرار گرفته است.علت اینکه مدیران به خصوص مدیران سطح عالی در اداره سازمان نه تنها باید متخلق به اخلاق حسنه باشند بلکه باید برمسایل و مکاتب اخلاقی تسلط داشته باشندبیان شده است. امت مهدوی یعنی امتی که با پیرو از مهدی یعنی کسی که خود هدایت شده است و پیروی از او سبب هدایت آنها می شود. این امت باید دارای ارزشهای بالایی در قالب اخلاق باشد. آن هم اخلاق واقعی از طرف خالق هستی تا از لحاظ اطمینان و ضمانت اجرایی کامل بوده و اهالی سازمان را به کمال انسانی رهنمون نماید.

در مقاله قبلی به بیان رزومه و فراز و نشیب های انتخاب موضوع رساله، و تعریف لغوی و اصطلاحی موضوع و سه جلسه مشاوره با حضرت استاد قوامی و مدیریت بنیاد جناب آقای قزی، برای ریل گذاری، نحوه نوشتن رساله و راه های جمع آوری مطالب کتابخانه ای و تحقیق میدانی، پرداخته شد. لازم به ذکر است که موضوع رساله کاملا منطبق بر محور دوم از فرمول(2+4)[1] می باشد. در این نوشته به ادامه بحث کادر سازی خواهیم پرداخت.
عقل سلیم هر انسانی حکم می کند، تنها راه تحقق کادر سازی کودکان، شناخت روح و روان و توانایی های جسمی آنهاست، روانشناسان با تاسیس رشته ای بنام روانشناسی رشد، این مهم را به خوبی انجام داده اند. روانشناسی رشد، کار شناخت کودکان را از راه تشریح آغاز می کنند.
یعنی پژوهشگر در این رشته می کوشد جریان رشد را در کودکی و نوجوانی بر پایه اندیشه، احساس، انگیزه و هر نوع استعدادی که در کودک پدیدار می شود، از نظر کمی و کیفی مورد بررسی و تحقیق علمی قرار دهد.
در این مقاله و چند مقاله بعدی، به بحث درباره رشد و فرایندهای روانی کودک و نوجوان، که بر اساس منابع وماخذ علمی از زمان انعقاد نطفه تا آغاز بزرگسالی صورت گرفته است، می پردازد. این نوشته می تواند هرچند رهنمودی مختصر، اما دستاوردی سودمند برای معلمان و پرورش کارآن باشد، چراکه یکی از بنیادی ترین و کارساز ترین رشته های روانشناسی، روانشناسی رشد است.

[1] - یکی از نظریات مدیریتی حضرت استاد قوامی بنام فرمول 2+4 می باشد که طبق استقرایی که ایشان طی چند دهه انجام داده است، تمام موضوعات و مسائی مدیریتی که در کتب های مختلف تخصصی مدیریت، بیان شده، مطابق فرمول 2+4 یعنی دارای چهار محور و دو عرصه می باشد. «قوامی،سید صمصام الدین- تفسیر موضوعی قرآن کریم، ص22»

با توجه به جایگاه انکارناپذیر مدیریت در الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، نیاز به ارایه مدل هایی که بیانگر شقوق مختلف مدیریت اسلامی باشند، اهمیت فراوانی می یابد. مدیریت به صورت کلی از دشوارترین و در عین حال از ظریف ترین کارهای انسانی است که برای خود ویژگی هایی دارد. چه بسا فقدان یکی از این خصوصیات، مایه رکود کار و نابسامانی اوضاع قلمرو مدیریت می شود. افراد ناوارد، مدیریت را کاری ساده تلقی می کنند و تصور می کنند تنها داشتن مدرک مدیریت برای مصدر کار شدن کافی است و در چشم انداز این گروه ، مدیران لایق بر سر هر کوی و برزن ، به فراوانی پیدا می شوند. در صورتی که از نظر کارشناسان مسائل مدیریت ، واقعیت به گونه ای دیگر است. مدیر شایسته و کارساز کمتر از آن است که تصور می شود و راز آن این است که بخشی از ویژگی های مدیریت، موهبتی است که باید آفرینش در نهاد انسان به ودیعت بگذارد و هرگز با آموزش و دوره دیدن و درس خواندن، قابل تحصیل نیست.
ما در این مقاله بر آن شدیم تا یکی از وظایف مدیر که در سازمان خود جهت پیش برد فعالیت های سازمانی و به هدف رساندن فعالیت ها می باشد را بیان کنیم و آن توانمند سازی نیروی انسانی در سازمان می باشد.

پیامبراکرم(ص) بعد از هجرت به مدینه و تشکیل حکومت اسلامی، در حوزه های سیاسی- نظامی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی با چالش هایی روبه رو بود که برای هر یک از این چالش ها، راهبردهایی را انتخاب کرد. مسائل، مشکلات و چالش های موجود در حوزه فرهنگی آن روز مدینه که همزمان با عصر جاهلیت بود؛ ضرورت راهبردهای فرهنگی را جهت برون رفت از آن چالش ها اثبات می کند که ما در این نوشتار به آن ها می پردازیم. برنامه ریزی و اجرای راهبردهایی از جمله«وحدت و همبستگی امت اسلامی»، «مسجد محوری»، «ابطال نژادگرایی و إنقضاء خرافات جاهلی»، «بخشش و رافت اسلامی»، «احیاء کرامت انسانی زنان»،«پایه ریزی نظام آموزشی» و «معرفی جانشین و سرپرست» در حکومت نبوی، موجب شد پیامبراکرم(ص) سیر نزولی فرهنگ جاهلیت را به سیر صعودی و منطبق با ارزش های اسلامی کند. همچنین این مهم، موجب شد تا مردم مدینه در هر نوع آئینی که بودند، مورد ارزش و احترام قرار گیرند، به ادامه زندگی امیدوار باشند و بعنوان امت واحده اسلامی در برابر دشمنان ایستادگی کنند و با توکل به خدا و مجاهدت، پیامبر خود را در جهانی کردن دین اسلام یاری نمایند.

زنان نقش مهمی در تربیت نسل فردای جامعه بر عهده دارند و بنیان های اقتصادی نسل امروز و فردا با نهاد خانواده عجین است. بنابراین لازم است سازوکارهای مدیریتی برای زنان شاغل از منظر اسلام در دو ساحت خانواده و اجتماع مشخص گردد تا هم به رشد همه جانبه ابعاد وجودی زنان کمک شود و هم تداخل نقش های خانوادگی و اجتماعی برای زنان شاغل و فشار نقش ها پیش نیاید. در این مقاله که از لحاظ نوع کتابخانه ای و از لحاظ روش تحلیلی - توصیفی می باشد با ارائه دورنمایی از اشتغال زنان، برخی از مهم ترنی سازوکارهای مدیریتی مورد نیاز برای حمایت از زنان شاغل مورد بررسی قرار گرفت و با واکاوی رابطه مدیریت با اشتغال زنان در پایان مقاله اینگونه نتیجه گیری شد که اسلام با صحه گذاشتن بر حضور زنان در فعالیت های اقتصادی با رعایت ضوابط کلی و اختصاصی (اعم از ضوابط کسب و کار و ضوابط فقهی حضور زنان در جامعه)، برخی سازوکارهای
مدیریتی نظیر حمایت های مالی از زنان شاغل، ممنوعیت واگذاری کارهای سخت بر آنان، توصیه به اصلاح الگوی مصرف و ایجاد سازوکارهای امنیت شغلی، توصیه به حفظ قوامیت مردان، بهره مندی از مشوق های مالی مجاز در اسلام (نظیر مهریه و نفقه و اجرت کار خانگی) را برای کاستن از فشار جسمی و روانی و اقتصادی زنان شاغل فراهم آورده است.