مجله مطالعات اسلامی در حوزه سلامت
سال دوم شماره 2 (پیاپی 4، تابستان 1397)

در گذشته روش ها برای انتخاب و تعیین جنس جنین بسیار ساده و غیر مداخله گرانه بوده است؛ از این رو، این موضوع، مورد بحث فقه نبوده است. اما امروزه این امکان به وجود آمده که والدین از طریق تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی (PGD) جنس فرزند خویش را انتخاب کنند. این امر، مسایل نوظهوری را فرا روی فقه مطرح نموده است که فقیه باید در احکام تکلیفی جواز یا عدم جواز و نیز احکام وضعی و آثار آن اظهار نظر نماید.

روش مطالعه در این پژوهش، توصیفی و تحلیلی است که با مراجعه به متون دینی و علمی انجام شده است و اطلاعات به دست آمده دسته بندی و مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است.

فتاوا بین فقهای مذاهب پنج گانه مختلف است، اما در این پژوهش با استناد به دلایل و قواعد فقهی، جواز مطلق بهره وری از این فناوری در موارد درمانی تایید شد. در موارد غیردرمانی نیز به صورت مشروط می توان حکم به جواز داد. بنابراین، انتخاب و تعیین جنس جنین، فی نفسه و صرف نظر از مفاسد و ضررهای آن، ممنوع نبوده و بر اساس اصول و قواعد با فرض عدم ترتب مفاسد متعدد جایز است.

خدمات پزشکی سلامتی شیعه پزشکی در دیدگاه اندیشمندان شیعه، نه یک شغل بلکه فرصتی برای خدمت به بندگان خدا و تقرب الی الله بود، لذا با اخلاق و معنویت انجام می پذیرفت. اخلاق روابط چهارگانه هر فرد را با "خدا، خود، دیگران و طبیعت" شامل می شود و رابطه پزشک با بیمار یکی از این محورها است که باید در چارچوب ارزش های اخلاقی شکل گیرد و به بیان امام صادق (ع) یکی از ارکان سه گانه جامعه، برای تامین سعادت دنیا و آخرت، پزشک با بصیرت است. ثمره ارزشمند خدمات پزشک، دست یافتن به نعمت گرانسنگ"سلامتی" است و از آن جا که سلامتی وابسته به ابعاد چهارگانه" جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی" می باشد، باید پزشک در انجام وظیفه خود آراسته به اخلاق نیکو باشد تا بتواند پاسدار سلامت آدمی باشد. رسیدگی به بیماران در فرهنگ و سیره ی پیامبر و ایمه اطهار (ع) در آن جایگاه است که فرمود: "عیاده المریض، عیاده الله" و همین شیوه مبارک، در عملکرد پزشکان و حکمای شیعه به خوبی مشاهده می شود. از نظر حکمای شیعه، اخلاق و پزشکی دو بال خدمت محسوب شده و نمونه این همراهی کتاب قانون بوعلی سینا و ذخیره خوارزمشاهی اسماعیل جرجانی می باشند که همراه با پزشکی، به اخلاق می پردازند و ابن مسکویه فصل پایانی کتاب تهذیب الاخلاق را به طب النفس پرداخته و دو واژه ی اخلاق و پزشکی را با هم و در کنار یکدیگر بررسی می کند. مفاهیمی چون رازداری، حقیقت گویی، حاکمیت روابط معنوی بر رابطه مادی، توجه به اعتقادات بیمار، توجه به روحیات بیمار، اقدامات سودمند برای نجات بیمار، صداقت، احساس مسئولیت، تشخیص درست، تواضع، راهنمایی دقیق بیمار، ضرر نزدن به بیمار و مسایلی از این قبیل مبنای سیره عملی حکمای شیعه بوده است. جایگاه اخلاق در پزشکی، در قرون اخیر دچار اختلال شده و در چند دهه معاصر برای رهایی از این وضعیت، رشته تخصصی "اخلاق پزشکی" در ایران و دیگر کشورها تاسیس و مورد توجه دانشمندان قرارگرفته است و به این منظور چهار اصل را مبنا قرار داده اند "خود مختاری سود رسانی عدم ضرر رسانی و عدالت ". اصول فوق اما در عمل دچار ابهام بوده و نمی تواند پیوند راستین و عملی بین اخلاق و پزشکی فراهم سازد. این در حالی است که مکتب شیعه، نگاه جامع به ابعاد انسان دارد و پزشکی و اخلاق را همراه با هم به بشر اهداء می کند.

با توجه به اصول فکری در حوزه های مختلف حدیثی شیعه، جریان هایی پدیدآمد که باعث نگارش و گسترش تدوین تک نگاره های حدیثی در موضوعات مختلف از جمله طب شد. مطالعه ی حاضر با هدف تبیین این حوزه های حدیثی شیعه موثر در نگارش کتب روایات طبی و جریان های فکری حاکم برآن انجام شده است.

این پژوهش از نوع توصیفی بر اساس رویکرد کتابخانه ای است، که با مراجعه به کتب رجال و فهارس، کتب حاوی روایات طبی منتسب به ایمه(ع) در دوران متقدم جمع آوری شده و با اطلاعات به دست آمده، حوزه ها و مکاتب حدیثی نگارندگان مورد بررسی قرار گرفته است.

نتایج مطالعات صورت گرفته نشان می دهد. 28 راوی متعلق به حوزه های حدیثی قم، کوفه، بغداد، بصره، مصر، اهواز و ری در دوران متقدم با جریان های فکری نص گرا یا عقل گرا به نگارش کتب روایات طبی پرداخته اند. نام این کتب هم در این دوران منتسب به ایمه(ع) نبوده است.

در طی دوران متقدم تدوین تک نگاره های حدیثی در محور طب با پررنگ شدن جریان نص گرایی در حوزه قم رونق پیدا کرد. در این دوران حوزه های حدیثی که جریان عقل گرایی برآن حاکم بود نیز به تدوین اینگونه کتب هم پرداخته اند. اما هرچه به سمت دوران معاصر نزدیک می شویم پرداختن به اینگونه روایات در حوزه های حدیثی نص گرا بیشتر می شود.

کودکان امانت الهی هستند که به دلیل کم توانی، ظرافت و آسیب پذیری، نهال وجودشان همواره در معرض آفت های گوناگونی است و هرگونه غفلت و بی مبالاتی، موجب ضعف و اختلال روحی و روانی آنان می شود؛ لیکن به مراقبت، حمایت و فراهم شدن شرایط مساعد و محیطی امن و مناسب برای رشد و شکوفایی نیاز دارند که بهره گیری از آموزه های شرعی و مقررات مطلوب می تواند نقش موثری در این میان ایفا نماید. بدین سان پژوهش کیفی پیش رو، با هدف حمایت از حقوق کودکان و بر مبنای اسناد فقهی و حقوقی، به تبیین و تحلیل سازوکارهای ارتقای سلامت روحی و روانی آنان می پردازد. یافته ها نشان می دهد که بر پایه ی شناخت شیوه ی صحیح فرزندپروری، نظیر فراهم نمودن زمینه های رشد شخصیت کودک، تلفیق حق هنر با محیط سالم آموزشی دوستدار کودک و تعدیل هیجانات کودک در پرتو بازی، شادی و سرگرمی با عنایت به رعایت اصل مصلحت اندیشی و خودداری از تبعیض و با لحاظ تفاوت های فردی از سوی والدین، مربیان و مراقبان، چگونگی رفتار صحیح با کودک نهادینه می شود و از هرگونه ناهنجاری و آسیب به روح و روان ایشان جلوگیری می شود. این مسئله در شریعت مقدس اسلام مورد تاکید واقع شده است، هرچند نیازمند تدوین و نهادینه شدن مقررات داخلی مطلوب تری می باشد؛ همان گونه که مقررات بین المللی نیز به رغم تعهدآور بودن در تامین حق سلامت روحی و روانی، از محتوایی قوی و ضمانت اجرایی پویا و کارآمد برخوردار نیست.

مهمترین مهارت ضمن تدریس، برقراری ارتباط موثر استاد با دانشجو است؛ کیفیت رابطه ی استاد با دانشجو در کلاس درس از نوع روابط پیچیده ی انسانی است که عوامل متعدد و گوناگونی در آن موثرند از جمله توانایی معنوی؛ هدف این مطالعه این است که آیا بین نگرش و میزان معنویت استاد و دانشجو در فرایند ارتباط رابطه ی معناداری برقرار است یا خیر؟  

روش پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، از نظر نحوه ی گردآوری اطلاعات، توصیفی و از نوع پیمایشی است. جامعه ی آماری شامل دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ایلام در سال تحصیلی 97-96 است که با فرمول کوکران و از طریق روش نمونه گیری تصادفی ساده، تعداد 334 نفر از این دانشجویان به عنوان نمونه انتخاب شدند؛ جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه ی توانایی معنوی شهیدی و فرج نیا (1391) و پرسشنامه ی ارتباط بین استاد و شاگرد (1396) استفاده شد. داده ها با استفاده از معادلات ساختاری و نرم افزار AMOS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

نتایج تحقیق نشان داد که توانایی معنوی بر تمامی گویه های مربوط به کیفیت رابطه ی استاد و دانشجو از جمله: (شاخص برازندگی توانایی معنوی، برازندگی تحلیل عاملی توانایی معنوی، برازندگی روابط بین استاد و دانشجو و شاخص برازندگی نهایی)  بجز نوع درس تاثیرگذار است.   

اساتید با استفاده از تکنیک و مهارت ارتباطی معنویت، می توانند روابط علمی و تربیتی خود را با دانشجویان عمیق تر کنند. بر این اساس توجه به برنامه ریزی و عملیلتی کردن امور معنوی هم در سرفصل دروس مرتبط و هم در برنامه های فرهنگی، امری ضروری مکمل نظام آموزش است.

کیفیت زندگی افراد از عوامل مختلفی تاثیر می پذیرد که یکی از آنها وضعیتهای ارتباطی است. روابط نامطلوب و ناکارآمد می تواند سلامت جسمی، روحی، و روانی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. به همین علت داشتن رابطه مثبت با دیگران یکی از عناصر سلامت روانشناختی به شمار می رود.

این پژوهش توسعه ای و کاربردی بوده، به شیوه کیفی و به روش تحلیلی توصیفی و با بهره گیری از آیات قرآن نگاشته شده است.

مفهوم خود مهارگری با توجه به تعاریف و کارکردهای آن با مفهوم تقوی در قرآن کریم مترادف است. با این تفاوت که انگیزه الهی در تقوی شرط است، اما در خودمهارگری انگیزه لحاظ نشده است. قرآن کریم بر خودمهارگری در سه حوزه فکر، هیجانات، و رفتار(گفتاری، شنیداری، دیداری) تاکید دارد. و مهمترین کارکردهای خودمهارگری در روابط اجتماعی را از طریق کنترل خشم، افزایش قوت و عزت نفس، پرورش و تقویت رفتارهای فضیلت مندانه اخلاقی، و تنظیم هیجانات می داند. مهمترین راهبردهای افزایش توانایی خودمهارگری در قرآن کریم تعقل، تذکر، و صبر می باشد.

از آنجا که عواطف و احساسات و مدیریت و کنترل مناسب آن نقش مهمی در روابط بین فردی و تعاملات اجتماعی ایفا می کند، افزایش توانایی فرد در زمینه خودمهارگری از طرق مختلف می تواند باعث افزایش، گسترش، و بهبود روابط اجتماعی گردد.

نظر به ماهیت و جایگاه کلیدی و تعیین کننده نماز در منظومه معرفتی و شناختی اسلام و از آنجا که سرسختی یکی از مولفه های سلامت روان محسوب می گردد، پژوهش حاضر، با هدف تعیین تفاوت سرسختی روانشناختی در دانشجویان نمازگذار با دانشجویان غیر نمازگذار دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملارد انجام گردیده است.

این پژوهش با توجه به هدف، بنیادی و روش آن توصیفی از نوع علی مقایسه ای است. جامعه آماری پژوهش، کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملارد می باشند که در سال تحصیلی 98-1397 در این دانشگاه مشغول به تحصیل بوده اند. نمونه پژوهش شامل 207 نفراز دانشجویان بوده که، به شیوه هدفمند انتخاب شدند؛ از این تعداد122 نفر مقید به اقامه نماز و 85 نفر، غیرنمازگذار بودند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش، به منظور سنجش سرسختی روانشناختی دانشجویان، پرسشنامه سرسختی روانشناختی کوباسا بوده است. داده های بدست آمده از پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 22پردازش و با استفاده از آزمون آماری تی مستقل مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند.

نتایج بدست آمده از پژوهش نشان داد که سرسختی روانشناختی دانشجویان نمازگذار بیشتر از سرسختی روانشناختی دانشجویان غیر نمازگذار است. جمع بندی: بنابراین می توان نتیجه گرفت تقید به اقامه نماز می تواند منجر به افزایش سرسختی روانشناختی در دانشجویان گردد. با توجه به اثرات گسترده و عمیق اقامه نماز توصیه می شود خانواده ها و نهادهای مذهبی و اجتماعی توجه ویژه ای به این امر مهم داشته باشند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش پیش بینی کنندگی گونه شناسی خانواده و ویژگی های شخصیتی در باورهای مذهبی نوجوانان انجام شد. جامعه آماری مورد مطالعه، کلیه دانشجویان دانشگاه مراغه بودند که در سال تحصیلی 95-96 مشغول به تحصیل بودند. از جامعه مذکور با توجه به جدول مورگان و روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای تعداد 370 نفر از دانشجویان به عنوان نمونه انتخاب شدند. این پژوهش از نوع همبستگی بود. ابزار جمع آوری داده ها عبارت بود از پرسشنامه پنج عاملی نیو، مقیاس خود گزارشی فرایند و محتوای خانواده، و مقیاس باورهای مذهبی (معبد2). داده های بدست آمده با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون گام به گام مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون گام به گام نشان داد که از میان متغیرهای پیش بین، مولفه فرآیندی، برونگرایی، توافق پذیری و باوجدان بودن 22درصد از واریانس باورهای مذهبی را پیش بینی می کنند. همچنین از میان متغیرهای پیش بین، مولفه فرآیندی با ضریب استاندارد24/0 بیشترین نقش را در پیش بینی متغیر وابسته داشت که در سطح 001/0 معنی دار بود. پس از آن دومین متغیری که بیشترین نقش پیش بینی کنندگی را در باورهای مذهبی داشت، توافق پذیری با ضریب استاندارد 23/0 بود که آنهم در سطح 001/0 معنی دار بود.