نشریه جامعه شناسی اقتصادی و توسعه
سال نهم شماره 1 (بهار و تابستان 1399)

مساله مقاله حاضر رابطه پایگاه اجتماعی اقتصادی و مشارکت در یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری است. سوال این است که آیا استانهایی که از پایگاه اجتماعی اقتصادی بالاتری برخوردار هستند مشارکت انتخاباتی بالاتری دارند؟ از رویکردهای نظری تحقیق این فرضیه استنتاج شده است که پایگاه اجتماعی اقتصادی، و هر یک از مولفه های آن شرط لازم برای مشارکت انتخاباتی هستند. رویکرد روش شناختی مقاله حاضر تحلیل تطبیقی کیفی فازی با استفاده از داده های ثانویه است. جامعه آماری شامل همه استانهای ایران در سال 1392 است. برای آزمون فرضیه تحقیق از روش فازی و نرم افزارهای spss و fs/qca استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که پایگاه اجتماعی اقتصادی شرط علی معمولا لازم و نه کافی برای مشارکت انتخاباتی استانهای مورد بررسی است. همچنین دریافتیم که هر یک از مولفه های پایگاه اجتماعی اقتصادی یعنی پایگاه تحصیلی، پایگاه شغلی و سرانه درآمد نیز به صورت منفرد شرط معمولا لازم برای مشارکت انتخاباتی هستند.

ترس و نگرانی از جرم از جمله مهمترین مسائل اجتماعی شهرهای امروز است که تحت تاثیر عوامل مختلفی همچون سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی است. هدف پژوهش حاضر مطالعه رابطه سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی با ترس از جرم در بین حاشیه نشینان است. این پژوهش به روش پیمایشی در بین 600 نفر از حاشیه نشینان شهر تبریز در سال 1397 با بهره گیری از روش نمونه گیری خوشه ای صورت گرفته است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که میزان ترس از جرم در سطح متوسط قرار دارد. همچنین میزان ترس از جرم بر حسب جنس و وضعیت شغلی پاسخگویان متفاوت است. به طوری که میزان ترس از جرم در بین زنان بیشتر از مردان و در بین افراد خانه دار بیشتر از سایر گروه های شغلی است. بین کیفیت زندگی و سرمایه اجتماعی با ترس از جرم همبستگی معنادار معکوسی وجود دارد. علاوه بر این، احساس بهزیستی، اعتماد اجتماعی، استانداردهای شهروندی و مشارکت اجتماعی توانسته اند 20 درصد از تغییرات ترس از جرم پاسخگویان را تبیین کنند.

پژوهش حاضر بر آن است که با استخراج مسیر علی عطفی و ترکیبی، شروط تاثیرگذار بر توسعه اقتصادی برمبنای تنوع تجربی نقش نخبگان استان ‎ها در ساختار سیاسی معاصر ایران، احصاء گردد. روش این مطالعه، تطبیقی- کیفی بوده و جهت کنترل شرایطی نظیر جایگاه نخبگان استان ها در ساختار سیاسی معاصر ایران کشور، مجموعه داده های 9 استان دارای نخبه سیاسی تاثیرگذار با استفاده از رهیافت منطق فازی مورد تحلیل قرار گرفته است. آزمون مقایسه میانگین ها نشان می دهد که تفاوت معنی داری بین سطح توسعه یافتگی اقتصادی استان ها براساس جایگاه نخبگان استان در ساختار سیاسی وجود دارد. نتایج شرایط لازم و کافی منفرد نیز نشان داد که شرط ساختار فرصتی (بیرونی) و سرمایه فرهنگی شرط کافی بروز نتیجه (توسعه اقتصادی) و سایر شروط علی هر یک به تنهایی شرط لازم است. در علیت های عطفی و ترکیبی، پنج مسیر متعدد علی، براساس معیارهای کفایت نظری و تجربی (ضریب پوشش و سازگاری) دارای اهمیت نظری و تجربی لازم است و در میان ترکیب های علی مهم که شاخص سازگاری و پوشش مناسبی دارند، دو شرط توسعه فرهنگی و فرصت های صنعتی و معدنی مشترک است و به عنوان شرط لازم نهایی شناخته شده است.

مطالعه حاضر، به دلیل اهمیت شرکت های کوچک و متوسط در اقتصاد جامعه و اهمیت موفقیت این شرکت ها در مرحله راه اندازی به شناسایی الگوی راه اندازی موفق شرکت های کوچک و متوسط می پردازد. روش پژوهش تلفیقی (کیفی - کمی) است که بخش کیفی مبتنی بر نظریه زمینه ای و بخش کمی مبتنی بر آزمون حداقل مربعات جزیی انجام شده است. داده های مورد نیاز در بخش کیفی از طریق مصاحبه با 18 مدیر از شرکت های کوچک و متوسط در پارک علم و فناوری خراسان مبتنی بر روش اشباع نظری بدست آمده است. در بخش کیفی سه دسته از عوامل سازمانی شامل عوامل داخلی سازمان، عوامل خارجی سازمان و استراتژی ها شناسایی شدند. این نتایج در بخش کمی مورد آزمون قرار گرفت که نتایج تجزیه و تحلیل داده های کمی نشان از برازش مدل مورد آزمون دارد. همچنین طبق ضریب تعیین راه اندازی موفق شرکت های کوچک و متوسط، 7/52 درصد از تغییرات متغیر وابسته تحت تاثیر متغیرهای مستقل وارد شده در مدل هستند و مابقی عواملی هستند که در مدل در نظر گرفته نشده است. بر این اساس، عوامل داخلی و خارجی سازمانی به عنوان متغیر مستقل و استراتژی های سازمانی به عنوان متغیر واسط، در راه اندازی موفق شرکت های کوچک و متوسط، نقش دارند.

یکی از مهم ترین عواملی که بقاء شرکت های کسب وکارهای کوچک و متوسط را تضمین می کند، عملکرد مالی مطلوب آن ها است. از سوی دیگر، وجود سرمایه انسانی برتر، منبع اساسی در پیشبرد عملکرد کسب وکارهای کوچک و متوسط در صنایع مختلف است که در این راستا، عملکرد نوآوری و عملکرد عملیاتی، نقش بسیار مهم و قابل توجهی دارند. ازاین رو، هدف پژوهش حاضر، بررسی تاثیرات توسعه سرمایه انسانی بر عملکرد مالی از طریق عملکرد نوآوری و عملکرد عملیاتی در شرکت های کوچک و متوسط استان آذربایجان شرقی است. این پژوهش از نوع مطالعات علی و کمی است که برای بررسی رابطه بین متغیرها از روش مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شده است. همچنین، تحلیل های این مطالعه از طریق نرم افزارهای SPSS نسخه 23 و Smart PLS نسخه 3 انجام پذیرفته است. نتایج حاصل از تحلیل داده ها، نشان می دهد که همه روابط بین متغیرها معنادار است. به طور کلی، با اهمیت نهادن به سرمایه انسانی از طریق عملکرد نوآوری و عملکرد عملیاتی می توان بر بهبود عملکرد مالی کسب و کارهای کوچک و متوسط تاثیرگذار بود. درنهایت، این پژوهش برای مدیران و صاحبان شرکت های کوچک و متوسط، چشم اندازی متفاوت از حیث توسعه سرمایه انسانی برای بهبود عملکرد ارایه می دهد.

واژه توسعه به عنوان سازه چند بعدی در جامعه شناسی، از خیل عظیمی از محرکها و عوامل تاثیر می پذیرد که در این میان، مناطق آزاد یکی از عوامل محرکه توسعه قابل ذکر است که در بخش های از ایران از جمله منطقه آزاد ارس هم چنین منظوری مورد طلب است. با بهره گیری مناسب از مناطق آزاد در فرایند توسعه می توان از یک اقتصاد درونگرا به یک اقتصاد باز و برونگرا تبدیل شد و در عرصه های اقتصاد و تجارت بین المللی حضور موثر داشت. مناطق آزاد تجاری در ادبیات اقتصادی و بازرگانی کلید واژه های مهمی می باشند؛ هرچند در بطن آن در ابتدا موضوعات بازرگانی به ذهن متبادر می گردد، منتها باید توجه داشت که مناطق آزاد به صورت یک سرمنشا، تاثیرات اجتماعی و فرهنگی درخور توجهی از خود بر جای می گذارند و صرفا در حیطه اقتصادی و بازرگانی منحصر نیستند. ازآنجایی که تاکنون مطالعه جامعی در زمینه ابعاد جامعه شناختی و اجتماعی مناطق آزاد در ایران انجام نشده است، لذا تحقیق حاضر به بررسی این مهم پرداخته است. در این راستا پس از مرور ادبیات و انجام 14مصاحبه با خبرگان موضوع، از روش تجزیه وتحلیل تم برای یافتن الگوهای موجود در سری داده ها و شناسایی ابعاد مختلف جامعه شناختی و عملکردی منطقه آزاد ارس استفاده شده است. درنهایت پس از تحلیل داده ها 28 دسته مفهومی و 9 تم شامل همبستگی اجتماعی، عدالت اجتماعی، اخلاق اجتماعی، امنیت اجتماعی، کیفیت زندگی، عملکرد اقتصادی، عملکرد اجتماعی، عملکرد سیاسی و عملکرد فرهنگی شناسایی و در قالب الگوی نظری مقاله ارایه شده است.

منابع انسانی از عوامل مهم و تاثیر گذار بر توسعه اقتصادی هر جامعه محسوب می شود. چراکه، توسعه فقط بر مبنای تولید ناخالص ملی و سطح درآمد سرانه سنجیده نمی شود، بلکه عواملی مانند مشارکت اقتصادی زنان نیز در این فرایند موثر است. اما آمار و ارقام موجود نشان می دهد که سهم و نقش زنان در مشارکت اقتصادی در ایران بسیار پایین است. شواهد در استان آذربایجان شرقی نیز دال بر وجود شکاف جنسیتی در مشارکت اقتصادی است. بر این اساس، هدف تحقیق پاسخ به این سوال است که کدام عوامل جامعه شناختی در ایجاد شکاف جنسیتی در مشارکت اقتصادی در این استان نقش دارند. بدین منظور نگرش زنان استان مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق پیمایش و ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه است. جامعه آماری تحقیق شامل زنان شهری دانش آموخته دانشگاهی و بیکار استان آذربایجان شرقی در سال 1396 بوده و حجم نمونه 371 نفر است. شیوه نمونه گیری نیز خوشه ای است. یافته های تحقیق نشان داده است که بیش از 65 درصد زنان مورد مطالعه با مشارکت اقتصادی پایین زنان موافق هستند. علاوه بر این، رابطه متغیرهای کلیشه های جنسیتی و مردسالاری با شکاف جنسیتی در مشارکت اقتصادی معنی دار بوده اما متغیر نقش های جنسیتی رابطه معنی دار ندارد. نتیجه گیری تحقیق این است که شکاف جنسیتی ریشه در باورهای اجتماعی منفی و قدرت اجتماعی مردان دارد.

طی دهه های اخیر نهاد خانواده تحت تاثیر عوامل داخلی و بیرونی تغییر و تحولات متعددی را تجربه نموده است. از مهمترین عومل بیرونی، نوسازی یا مدرنیزاسیون است که در کشور ما منجر به دگرگونی های زیادی در ارزش های خانوادگی سنتی شده است. بنابراین هدف پژوهش حاضر مطالعه نقش نوسازی در تحولات ارزش های خانوادگی سنتی در بین نسل های مختلف است. جامعه آماری پژوهش زنان و مردان متاهل بالای 18 سال شهر تبریز است که 600 نفر از آنها با بهره گیری از نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای مورد مطالعه قرار گرفته اند. پاسخگویان بر اساس حوادث و تجربه های تاریخی مشترکی که تجربه کرده اند به چهار نسل تقسیم شده اند. یافته های پژوهش بیانگر آن است که مولفه های نوسازی (تحصیلات، فردگرایی، عقلانیت ابزاری، بازاندیشی، مساوات طلبی جنسیتی، عرفی شدن، مصرف گرایی) تاثیر معناداری بر تحول ارزش های خانوادگی از سنتی به مدرن در نسل های چهارگانه داشته است. البته تاثیر مولفه های نوسازی بر ارزش های خانوادگی سنتی در نسل های مختلف یکسان نیست و این تاثیر از نسل اول به نسل چهارم روند افزایشی داشته است. به طوری که مولفه های نوسازی در نسل اول 28 صدم، در نسل دوم 31 صدم، در نسل سوم 34 صدم، و در نسل چهارم 44 صدم از تغییرات ارزش های خانوادگی سنتی مشارکت کنندگان را توانسته اند تبیین کنند.

یکی از عوامل و سازوکارهایی که در تعیین و جهت دهی نوع ساختار روابط اجتماعی هر جامعه ای اثرگذار است، میزان یا سطح صنعتی شدن آن جامعه است. صنعتی شدن شرایط و مقدمات لازم را برای تخصصی تر شدن فعالیت های اقتصادی و تقویت تقسیم کار اجتماعی فراهم نموده و از آن طریق چگونگی و شعاع روابط اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد. در این مقاله در چارچوب دیدگاه تقسیم کار اجتماعی دورکیم، تاثیر صنعتی شدن بر سطح و نوع روابط اجتماعی حاکم بر استان های مختلف کشور با تاکید بر ساز و کار تخصصی شدن مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. بدین منظور از رویکرد اقتصاد سنجی فضایی و همچنین داده های استان های کشور در دو مقطع زمانی 1383 و 1393 بهره گرفته شده و روابط بین صنعتی شدن، تقسیم کار و روابط اجتماعی برآورد گشته و مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته ها حاکی از آن است که بین سطح توسعه فعالیت های صنعتی در استان ها طی دو مقطع زمانی ازیک طرف و سطح تخصصی شدن فعالیت های صنعتی و میزان تقسیم کار از طرف دیگر رابطه مثبت وجود دارد. همچنین افزایش تقسیم کار و تخصصی شدن فعالیت های اقتصادی نیز ازیک سو منجر به بهبود و تقویت روابط اجتماعی میان گروهی (ارگانیکی) مبتنی بر قواعد و هنجارهای رسمی شده و از سوی دیگر باعث کم رنگ تر شدن روابط درون گروهی (مکانیکی) مبتنی بر ساختارهای سنتی گشته است. اما ازآنجاکه قدر مطلق میزان تاثیر مثبت صنعتی شدن بر روابط ارگانیک از قدر مطلق میزان تاثیر منفی آن بر روابط مکانیک کمتر است، درجه جانشینی روابط ارگانیک به جای روابط مکانیک در فرایند صنعتی شدن در کشور ضعیف بوده و ازاین رو ساختار روابط اجتماعی کشور متناسب با شرایط یک جامعه صنعتی تحول و تکامل نیافته است.

امروزه توسعه کسب و کارهای خرد/بسیار کوچک روستایی مهم ترین راهکار توسعه اقتصاد روستایی در کشورهای جهان سوم محسوب می شود. یکی از ملزومات اساسی برای ایجاد هر کسب و کار، به ویژه کسب و کارهای میکرو در نواحی روستایی، تامین مالی است. موسسات مالی و صندوق های قرض الحسنه می توانند از طریق ارایه اعتبارات خرد با بهره کم نقش بسزایی در توسعه کارآفرینی، اشتغال زایی و توسعه اقتصادی بویژه در نواحی روستایی داشته باشند. از این رو پژوهش حاضر به بررسی نقش صندوق کارآفرینی امید در توسعه کسب و کارهای خرد در نواحی روستایی شهرستان کاشمر می پردازد. مطالعه حاضر از نظر ماهیت، از نوع پژوهش های کمی، از نظر هدف در زمره تحقیقات کاربردی و از جهت روش، توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری صاحبان کسب و کارهای بسیار کوچک (کمتر از 5 نفر کارکن) در نواحی روستایی شهرستان کاشمر هستند که از تسهیلات صندوق کارآفرینی امید استفاده نموده اند. گردآوری اطلاعات با بهره گیری از دو روش کتابخانه ای و میدانی مبتنی بر پرسشنامه محقق ساخته صورت گرفته است. آلفای کرونباخ 915/0 پایایی ابزار تحقیق را مطلوب تشخیص داد. نتایج بیانگر آن است که از نظر صاحبان کسب و کارهای خرد روستایی، صندوق کارآفرینی امید با میانگین 3.5 نقش موثری در راه اندازی و توسعه کسب و کارهای خرد داشته است. در این ارتباط افرادی که از تسهیلات خویش فرما استفاده کرده اند نقش صندوق را در توسعه کسب و کار خود با میانگین 85/3 بالاتر از نوع خانگی با 75/2 و کارفرمایی با 44/3 ارزیابی نموده اند. همچنین از نظر وام گیرندگان تسهیل در فرآیند دریافت وام به میزان0.31، کاهش بوروکراسی اداری با 0.41 و برقراری تناسب بین مقدار وام اعطایی و سرمایه مورد نیاز جهت راه اندازی کسب وکار با 0.41 موجب بهبود عملکرد صندوق کارآفرینی امید در توسعه کسب و کارهای خرد روستایی می شود.

 توسعه پایدار، تابعی از توازن و تعادل در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیطی است. توسعه پایدار روستایی، در ذیل توسعه پایدار قرار دارد. به فراخور موضوع می توان گفت که یکی از عوامل تاثیرگذار بر توسعه روستایی، گردشگری است. یکی از دلایل اهمیت این موضوع، آثار مخرب معیشت های ناپایدار اقتصاد روستایی است که به منابع پایه وابسته بوده و زیمنه ساز ایجاد بحران های اکولوژیکی گردیده است. در استان آذربایجان غربی و جهت تخفیف بحران خشک شدن دریاچه ارومیه که اقلیم و کشاورزی منطقه را به شدت تحت تاثیر قرار داده است، گردشگری می تواند یکی از گزینه های ایجاد معیشت جایگزین در روستاهای واقع در حوزه آبریز دریاچه باشد. یکی از روستاهای واقع در این حوزه که به عنوان روستای هدف گردشگری نیز ثبت شده است، روستای میرآباد از توابع شهرستان اشنویه می باشد. مرور منابع نشان می دهد چگونگی پایدار سازی گردشگری و کمک به اهداف توسعه پایدار کشورهای در حال توسعه هنوز چالشی اساسی است. در این مقاله، با استفاده از روش کیفی -مشارکتی، عوامل و موانع توسعه گردشگری پایدار روستایی در منطقه شناسایی و با استفاده از روش swot، عاملها رتبه بندی و براساس نتایج بدست آمده، استراتژی های توسعه گردشگری پایدار روستایی در منطقه ارایه گردید. یافته های پژوهش، بیانگر ناپایدار بودن گردشگری در منطقه بوده و غلبه معیشت های ناپایدار، بی اعتنایی به فرصتهای جدید و... از علل این ناپایداری است. کلیدواژگان: استراتژی؛ توسعه پایدار؛ گردشگری روستایی؛ میرآباد

هدف این مطالعه بررسی تاثیر فرهنگ سازمانی بر مسوولیت اجتماعی کارکنان شهر کرمانشاه است. چارچوب نظری آن برگرفته از رویکرد اثبات گرایی با تاکید خاص بر نظریه کارول می باشد. این مطالعه با روش توصیفی از نوع پیمایشی و ابزار پرسشنامه انجام شده و جامعه آماری کارکنان ادارات سطح شهر کرمانشاه می باشند. جهت تحلیل یافته ها از دو نرم افزار SPSS و AMOS و آزمون های آماری مانند همبستگی، مقایسه میانگین ها، رگرسیون چندگانه و سایر آزمون ها استفاده شده است. تعداد نمونه مورد مطالعه 370 نفر است که با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شدند. میانگین مسئولیت اجتماعی کارکنان برابر 83/79 است که در دامنه بین نمرات 43 تا 120 حاکی از آن است که مسئولیت پذیری در جامعه مورد مطالعه بالاتر از حد انتظار (72) می باشد. همبستگی بین فرهنگ سازمانی و مسئولیت پذیری برابر (32/0 =r) است. نتایج حاصل نشان می دهد که متغیر فرهنگ سازمانی، مسئولیت پذیری کارکنان را مورد تبیین قرار می دهد. با ارتقای فرهنگ سازمانی در سازمان ها، شاهد مسئولیت پذیری کارکنان خواهیم بود. نتایج حاصل از مدل معادله ساختاری نشان می دهد که متغیر فرهنگ سازمانی با مقدار ضریب رگرسیون 623/0 بر متغیر وابسته تاثیر معنادار دارند. براساس شاخص های برازش مدل؛ مقدار ریشه میانگین مربعات باقیمانده (RMR) برابر 101/0، شاخص ریشه میانگین مربعات خطای برآورد (RMSEA) برابر با 080/0، شاخص کای اسکویر بهنجار (نسبی) (CMIN/DF) برابر 377/3 و شاخص های برازش تطبیقی (CFI) و شاخص برازش شده تطبیقی مقتصد (PCFI) با مقادیر 701/0 و 661/0 در حد قابل قبولی مدل را مورد تایید قرار می دهند.