نشریه راهبرد توسعه
سال شانزدهم شماره 1 (پیاپی 61، بهار 1399)

توسعه با هدف تحول در باورهای فرهنگی و نهادهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و ارتقاء سطح رفاه جامعه و ارضای مادی و معنوی انسان ها، به عنوان یک حق بشری و تحت عنوان «حق بر توسعه» مطرح گردیده است. رویکرد حق محور به توسعه، ریشه در دوران تاریخی استعمارزدایی و دهه 1960 میلادی دارد اما با تصویب «اعلامیه حق بر توسعه» در 4 دسامبر 1986 در قالب قطعنامه 128/41 مجمع عمومی سازمان ملل متحد، شناسایی این حق وارد مرحله جدیدی شد. پس از آن نیز اسناد متعدد دیگری این حق را به رسمیت شناخته اند. با این حال اسنادی که این حق را مورد شناسایی قرار داده اند، لازم الاجرا نبوده و از ضمانت اجرای کافی برخوردار نیستند؛ لذا این حق نتوانسته است از سطح حقوق نرم فراتر رود.این مقاله به دنبال یافتن پاسخ این سوال است که در صورت شناسایی این حق در اسناد لازم الاجرای بین المللی، چه آثاری بر این حق مترتب خواهد بود؟مفروض مقاله بر آن است که شناسایی این حق می تواند زمینه ساز تحقق کلیه حقوق به رسمیت شناخته شده برای بشر اعم از حقوق مدنی و سیاسی، حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و همچنین سایر حقوق همبستگی باشد.برای ارزیابی این فرضیه، با تکیه به روش اسنادی و تجزیه و تحلیل مقررات بین المللی، در ابتدا نگاهی به چگونگی ورود مفهوم توسعه به ادبیات حقوق بشری خواهیم کرد و سپس با استفاده از این بحث، آثاری که رویکرد حق محور به توسعه می تواند در اعتلای حقوق بشر و تحقق آن داشته باشد، مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

توسعه انسانی به مفهوم فرآیند گسترش حیطه انتخاب افراد و بهبود رفاه آن ها است. شاخص توسعه انسانی میانگین موفقیت های بدست آمده کشورها در سه بعد اصلی توسعه انسانی یعنی زندگی طولانی و سالم، دستیابی به دانش و استانداردهای شایسته زندگی را اندازه می گیرد. جدا از ابعاد اصلی شاخص توسعه انسانی، متغیر اعتماد اجتماعی به عنوان مهم ترین شاخص سرمایه اجتماعی، ساز و کاری برای ایجاد انسجام و وحدت در نظام های اجتماعی، تسهیل مشارکت، تعاون اجتماعی و پرورش ارزش های مردم سالارانه است که بدون شک می تواند بر ابعاد اصلی شاخص توسعه انسانی تاثیر نماید. این پژوهش در پی پاسخ به این سوال است که آیا اعتماد اجتماعی بر بهبود شاخص توسعه انسانی اثر گذار است؟این پژوهش، به بررسی تاثیر اعتماد اجتماعی بر شاخص توسعه انسانی برای 56 کشور شامل کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، کشورهای عضو اوپک (OPEC) و اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (ASEAN) برای سال های 1980 الی 2016 می پردازد.نتایج این پژوهش می رساند که اعتماد به طور مثبت با رشد بلند مدت HDI ارتباط معنی دار دارد. همچنین، اثر اعتماد اجتماعی بر توسعه انسانی در کشورهایی که دارای دموکراسی بالاتر می باشند ضعیف تر است. عدم تاثیر قابل توجه اعتماد اجتماعی در شاخص توسعه انسانی کشورهای دموکراتیک ، دلیل بر بی تاثیری آن نیست. بلکه این نکته ناشی از نوع تعریف شاخص توسعه انسانی و ابعادانتخاب شده در این شاخص است.

سرمایه اجتماعی مفهومی است که با تاکید بر ارزش شبکه های اجتماعی، عنصر اساسی توسعه شناخته می شود. در این پژوهش، شاخص های سرمایه اجتماعی و رابطه آن ها با توسعه یافتگی محلات شهری و نیز متغیرهای زمینه ای همچون سن، جنسیت، تحصیلات و غیره بررسی و ارزیابی شده اند. این مطالعه با روش تحقیق از نوع مطالعه میدانی- پیمایشی با استفاده از تکنیک پرسشنامه ای اونیکس و بولن انجام شده است و تحلیل داده ها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون صورت گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که مولفه های سرمایه اجتماعی در محله سنتی بیشتر از محله های توسعه یافته است که مهمترین علل آن عبارتند از: غیربومی بودن، تحصیلات عالیه دانشگاهی و ماهیت هسته ای و جدا از هم خانواده ها در محله های مدرن و توسعه یافته سنندج. این عوامل منجر به گسستن از تعلقات سنتی و کاهش سرمایه اجتماعی در محله های توسعه یافته شده اند. همچنین متغیرهایی زمینه ای با تعلقات سنتی همچون وضعیت تاهل، تعداد اعضای خانوار و محل تولد با افزایش و تقویت مولفه های سرمایه اجتماعی ارتباطی مستقیم دارند.

صنعتی شدن روستا و گسترش فعالیت های غیرزراعی عاملی مهم در متنوع شدن اقتصاد روستایی است. در این راستا، صنایع روستایی باعث ارتقای شاخصهای مختلف اقتصادی و اجتماعی همچون اشتغال، درآمد و برخورداری از امکانات رفاهی و غیره می شود. مقاله حاضر به روش کیفی سنتز پژوهی یا فراترکیب در پی پاسخ به این مسئله است که موانع و مشکلاتی پیش روی توسعه صنایع روستایی ایران است. واحد تحلیل در این پژوهش کلیه مقالات علمی_ پژوهشی است که در مجلات معتبر مورد تایید و در بازه زمانی 1397_1380 به چاپ رسیده است. از این رو، تعداد 55 مقاله مورد شناسایی، که از این تعداد 22 مقاله برای کدگذاری و شاخص و مفاهیم انتخاب شدند. جهت تحلیل داده ها از الگو شش مرحله ای سنتز پژوهی روبرتس استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که در ارتباط با موانع و مشکلات توسعه صنایع روستایی، 6 مقوله هسته ای که شامل مقوله های انسانی، اقتصادی، خدماتی و تسهیلاتی، محیطی، تکنولوژیکی و نهادی است و 13 مقوله و 108 مفهوم شناسایی و دسته بندی شدند.

آرمان شهر اساس کار فطرت انسان هاست، بدین معنی که برقرار کننده ی تعادل و توازن بین مادیات و معنویات؛ امور دنیوی و اخروی و بالاخره جسم زمینی و روح انسانی آدمیان است. آرمان شهرها تجلیات متفاوتی دارند و در هر سرزمینی ممکن است به گونه ای متفاوت دیده شوند، اما اصول حاکم بر آن همواره یکسان است. در واقع آرمان شهر نمادی است از بهشتی که بشر همواره در آرزویش بوده است و دوری از جهنمی که بدی ها و فساد مصداق این دنیایی آنند. هدف پژوهش حاضر آن است که آراء و نظریات آرمان شهرگرایان مسلمان و غیر مسلمان مورد بررسی و مقایسه قرار گیرد و نقش و تاثیر دین و اقتضایات ناشی از آن و همچنین تفاوت های مکانی، فرهنگی، دینی، اجتماعی، اقتصادی و... بر روی تفکرات آرمان گرایانه مشخص شود. نتیجه ی مطالعه ی تطبیقی که با استفاده از مطالعه اسنادی و کتابخانه ای بدست آمد بیان گر این است که از اهم اشتراکات آرمان شهرگرایان مسلمان و غیر مسلمان را می توان خواست مشترک تمامی آرمان شهرگرایان در دستیابی به مکانی فارغ از ناپاکی ها و بی عدالتی ها و هر گونه بدی دانست؛ مکانی که در آن سعادت فردی و اجتماعی تامین شود و در پرتو آن جامعه ای عاری از بدی ها و ناپاکی ها تولد یابد. بدین ترتیب بر اساس اشتراکات به دست آمده می توان تلاش برای حرکت به سمت آرمان شهر را نتیجه ی آن دانست. اما مهم ترین تفاوت های آرمان شهرگرایان مسلمان و غیر مسلمان را می توان در خدامحوری و تاکید بر اندیشه توحید و عینی کردن مفاهیم الهی در بافت و بدنه ی شهر و همچنین اندیشه انتظار دانست و البته گاها در لفافه سخن گفتن و پر رمز و راز بودن را نیز می توان در آرمان شهرهای آرمان شهرگرایان مسلمان به وضوح درک نمود. در مقابل آرمان شهر گرایان غیر مسلمان ضمن توجه به خداوند غالبا تفکرات انسان محور را اشاعه داده اند؛ همچنین صراحت لهجه، آزادی بیان و به نوعی بی پروایی از ویژگی های عمده ی آرمان شهرگرایان غیر مسلمان است و همینطور اهمیت و برتری تکنولوژی نیز از ویژگی بارز برخی از آرمان شهرها و ضد آرمان شهرهای دنیای غرب است

امروزه گردشگری سومین صنعت بزرگ جهان و یکی از شاخص های مهم تجارت خدمات است و بیشترین درآمد ارزی را به خود اختصاص داده است. از این رو ارزیابی عوامل موثر بر آن بویژه زیرساخت های اقتصادی در کوتاه مدت و بلندمدت حایز اهمیت است. بنابراین در این مطالعه به ارزیابی عوامل موثر بر گردشگری از جمله تولید ناخالص داخلی، نرخ ارز، نوسان های نرخ ارز، شاخص قیمت مصرف کننده، اختلاف دما و زیرساخت های اقتصادی (تعداد کاربران اینترنت) در کوتاه مدت و بلندمدت در کشورهای منتخب جاده ابریشم با استفاده از روش میان گروهی پویا طی سال های 2015-1995 پرداخته شده است. نتایج نشان می دهد که متغیرهای نرخ ارز و کاربران اینترنت بر گردشگری در کوتاه مدت و بلندمدت دارای اثر مثبت است و متغیر نوسان نرخ ارز نیز در کوتاه مدت و بلندمدت دارای اثر منفی است، بنابراین می توان نتیجه گرفت که سیاست یکسان سازی نرخ ارز و جلوگیری از نوسان های نرخ ارز به بهبود تقاضای گردشگری کمک می کند. همچنین با سیاست گذاری در جهت تقویت زیرساخت ها از جمله دسترسی آسان تر به اینترنت و در نتیجه افزایش تعداد کاربران اینترنت نیز منجر به رشد گردشگری می شود.

مطالعه و سنجش شاخص های رفاه اجتماعی روستایی ضرورت و نیازی اساسی تلقی می شود، زیرا تصمیم گیرندگان بر مبنای یافته های حاصل از آن، بهتر می توانند کنش ها و سیاست هایی را شکل دهند که می تواند باعث بهبود وضعیت رفاه اجتماعی در مناطق روستایی شود. از این رو هدف کلی این مطالعه توصیفی پیمایشی سنجش معرف های رفاه اجتماعی روستایی و تبیین عوامل موثر بر آن در دهستان منصورآقایی شهرستان روانسر است. جامعه ی آماری مورد مطالعه روستاییان سرپرست خانوار دهستان منصور آقایی بودند (N= 2294) که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده، 189 نفر از آن ها انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه ای بود که روایی و پایایی آن از طریق پانل متخصصان و آلفای کرونباخ مورد تایید قرار گرفت. بر اساس نتایج، از بین شاخص های رفاه اجتماعی روستایی: شاخص های رضایت شغلی، انسجام و مشارکت اجتماعی به ترتیب در اولویت اول تا سوم جای گرفتند. علاوه بر این یافته ها نشان داد تفاوتهای معنی داری بین میزان رفاه اجتماعی روستایی از لحاظ جنسیت، وضعیت تاهل و سطح تحصیلات افراد وجود داشت. لازم به ذکر است زنان مورد مطالعه به طور کلی از رفاه اجتماعی کمتری نسبت به مردان برخوردار بودند. بر اساس یافته ها، رابطه مثبت و معنی داری نیز بین سن، تحصیلات و میزان درآمد با رفاه اجتماعی روستایی وجود دارد، به گونه ای که با افزایش هرکدام از این متغیرها، میزان رفاه اجتماعی روستایی نیز افزایش می یابد. بر اساس یافته های استخراج شده سه متغیر سن، سطح تحصیلات و درآمد ماهیانه خانوار، 39 درصد از تغییرات متغیر وابسته رفاه اجتماعی روستایی را تبیین می نمایند.

منطقه تنگ ‏تکاب زیباترین و بزرگترین تنگ موجود در رشته شمالی شهرستان بهبهان (استان خوزستان) و در بین سلسله کوه‏ های زاگرس است که دارای جاذبه‏ های زیاد، از مناطق توریستی و طبیعت گردی مهم کشور می‏باشد. لذا، مطالعه ‏ی ارزش اکوتوریستی آن می‏تواند در پیش‏بینی نیازها و رفع کمبودها و توسعه‏ ی گردشگری در منطقه موثر باشد. هدف از این پژوهش برآورد ارزش اکوتوریستی منطقه تنگ ‏تکاب با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط است. داده ‏های مورد نیاز از راه تکمیل پرسشنامه و مصاحبه‏ی حضوری با 230 بازدیدکننده از منطقه تنگ ‏تکاب جمع‏ آوری شد. بدین منظور، از مدل اقتصاد سنجی لوجیت استفاده و بر پایه روش حداکثر درست نمایی، شاخص ‏های این مدل برآورد و ارزیابی شده ‏اند. نتایج نشان داد که، متغیرهای درآمد، تحصیلات، اندازه خانوار، دفعات بازدید از منطقه و قیمت پیشنهادی اثر معنی‏ داری روی احتمال تمایل به پرداخت افراد دارند. میانگین تمایل به پرداخت افراد 3/22725 ریال و ارزش اکوتوریستی سالانه‏ ی منطقه 31/3 میلیارد ریال برآورد گردید. تمایل افراد بازدیدکنندگان برای پرداخت ورودیه برای ارزش اکوتوریستی منطقه تنگ تکاب، اعتماد به صرف پول برای حمایت از منطقه تنگ تکاب، علاقه به حمایت و حفاظت از حیات وحش و حمایت مالی مردم از حیات وحش و محیط زیست است.

هدف از انجام این پژوهش بررسی نقش توانایی شبکه کارآفرین در کشف فرصت های کارآفرینی است ازاین رو شبکه های اجتماعی کارآفرینی فعال در اینستاگرام و تلگرام موردبررسی قرارگرفته است. پژوهش حاضر ازنظر هدف، از نوع کاربردی و برحسب نحوه گردآوری داده ها از نوع توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش شامل کاربران شبکه های اجتماعی کارآفرینی فعال در اینستاگرام و تلگرام است که جامعه موردبررسی بر اساس یافته های در دسترس در این پژوهش به طورکلی برابر با 840 نفر است. پرسش نامه های پژوهش ازنظر پایایی و روایی تایید شده اند. نرم افزار مورداستفاده در این پژوهش SMART PLS است. در این پژوهش هفت فرضیه شکل گرفته است که تمامی فرضیات تایید شده اند. نتایج حاکی از آن است که توانایی شبکه کارآفرین با توانایی ارتباط شبکه و محوریت شبکه رابطه مثبت و معنادار دارد. همین طور توانایی ارتباطی شبکه و محوریت شبکه با کشف فرصت های کارآفرینی رابطه مثبت و معنادار دارد و توانایی ارتباطی شبکه و محوریت شبکه در ارتباط توانایی شبکه کارآفرین و کشف فرصت های کارآفرینی نقش میانجی دارند. درنهایت ارتباط بین توانایی های شبکه کارآفرین و کشف فرصت کارآفرینی زمانی قوی تر است که فاصله ی قدرت کمتر باشد.