ماهنامه معرفت
سال بیست و نهم شماره 3 (پیاپی 270، خرداد 99)

این مقاله شرحی است بر کلام امام محمدباقر علیه السلام به جابربن یزید جعفی، در باب اوصاف شیعیان. آن حضرت یکی دیگر از اوصاف شیعیان را جهاد با نفس با هدف غلبه بر تمایلات نفسانی بیان می کنند. هرچند دل خوش و راضی بودن به رضایت الهی و نگرانی از آنچه خدای متعال بد می داند، به ظاهر ساده است، اما تحصیل آن بسیار دشوار می باشد. اگر انسان خدای متعال را دوست داشته باشد، آرزو می کند که خدای متعال نیز او را دوست بدارد. مومن در نبرد با نفس، گاه برای جلب رضایت خدا و در راه محبت او با هوای نفس مخالفت کرده و خود را از انحراف جلوگیری می کند و البته گاهی هم ممکن است مغلوب نفس و خواسته های آن می شود. توصیه تربیتی امام باقر علیه السلام این است که اگر مومن در مبارزه با نفس خود مغلوب شد، نباید ناامید شود، بلکه باید امیدوار بود و همه نیرو و توان خود را به کار گیرد تا بر آن چیره گردد. جلب رضایت الهی در همه امور، راز بندگی و تقویت ایمان و نیل به کمال است.

می توان گفت که اسلام همواره در تمامی زمینه ها، توصیه به میانه روی و رعایت حد وسط دارد. ازاین رو، شایسته بررسی است که بدانیم پیشوایان دین در زمینه مواجهه با دشمن چه رویکردی را توصیه کرده اند. با توجه به اهمیت این موضوع، مقاله حاضر در پاسخ به این سوال که اصول مواجهه با دشمن از دیدگاه امیرمومنان علی علیه السلام، کدامند؟ به استخراج مجموعه ای از این اصول با تمرکز بر نهج البلاغه پرداخته است. تکنیک گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای، و بررسی اسنادی و روش تجزیه و تحلیل آنها، توصیف و تحلیل محتوایی داده های گردآوری شده است. نتایج به دست آمده در دو قالب اصول مواجهه با دشمنان داخلی و خارجی، و با عنوان هایی همانند عفو و گذشت، مدارا کردن، خیرخواهی، رعایت اعتدال... و نیز ضرورت هشیاری در برابر دشمن، پرهیز از خوش گمانی نسبت به دشمن، اجتناب از تسلیم شدن در برابر دشمن، و... بیان گردید.

نهج البلاغه، کتابی است که بسیاری از آموزه های اسلامی را با زبانی صادق و هنرمندانه به مخاطبان انتقال می دهد. بررسی زبان شناختی این کتاب نشان می دهد که استفاده از جملات استعاری در بهترین و رساترین قالب، از ویژگی های بارز احادیث علوی است. با این نگاه، پرسش اساسی آن است که مفهوم سازی استعاری از چه ماهیت و ظرفیت هایی برخوردار است که در نهج البلاغه به مثابه الگویی کارآمد در فهم و انتقال آموزه های دینی به مخاطبان، به هدف ایجاد تحول در اندیشه و رفتار بشر به کار گرفته شده است؟ پژوهش حاضر، با روش اسنادی و رویکرد توصیفی تحلیلی، تبیین ماهیت و بررسی ظرفیت ها و قابلیت های مفهوم سازی استعاری را با ذکر نمونه هایی از نهج البلاغه در این راستا پی گرفته است. نتیجه آنکه مفهوم سازی استعاری، نوعی پدیده فکری و شناختی است که به دلیل برخورداری از ظرفیت هایی همچون معناآفرینی و نظریه سازی، اقناع مخاطب، رفتارسازی، و نمایش گفتمان فکری، اجتماعی و سیاسی فرد و جامعه، و نظایر آن، قابلیت یافته است تا نهج البلاغه با بهره مندی از آن، در قامت یک رسانه دینی فاخر و قدرتمند در ارایه مفاهیم و معارف اسلامی به مخاطبان، ظاهر شود.

نفوذ فرهنگی یکی از اقدامات برنامه ریزی شده دشمن است که طی سال های اخیر، نظام سلطه در ادامه تقابل با انقلاب اسلامی و به منظور شکست و جلوگیری از الگو شدن گفتمان انقلاب، از این راهبرد استفاده می کند. با توجه به اهمیت مسئله نفوذ فرهنگی از منظر مقام معظم رهبری، پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی در پی تبیین ماهیت نفوذ فرهنگی و بیان سازوکارهای نظام سلطه در این بعد از نفوذ است. نگارندگان با توجه به رهنمودها و سخنرانی های رهبر معظم انقلاب و از رهگذر نظریه قدرت نرم، پس از تبیین ماهیت نفوذ فرهنگی و اهداف نظام سلطه در این راهبرد، به بررسی ابعاد نفوذ فرهنگی که شامل سه عرصه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است، می پردازند، و علل و عوامل زمینه ساز نفوذ فرهنگی را بیان می کنند و پس از آن سازوکارها و شگردهای نظام سلطه را در نفوذ فرهنگی مورد توصیف و تحلیل قرار می دهند که این سازوکارها عبارتند از: تخریب باورهای دینی، تضعیف ارزش های انقلابی، بزرگ نمایی مشکلات اجتماعی، انحراف در مناسک شیعه و تسلط بر نظام آموزشی.

خانواده در فرهنگ اسلامی ایرانی امری مقدس و بسیار مورد تاکید می باشد. با این حال، موقعیت کنونی خانواده ایرانی حاکی از بروز آسیب های بسیار و بحرانی شدن آن دارد. این پژوهش رویکردی تحلیلی و اسنادی به آسیب شناسی خانواده و واکاوی عوامل پیدایش ناهنجاری ها در آن دارد. یافته های این پژوهش حاکی از تغییر ملاک های ازدواج، تغییر فلسفه ازدواج و کاهش نرخ باروری، افزایش سن ازدواج ، کاهش میزان ازدواج، افزایش میزان تجرد جوانان ، افزایش طلاق ، کاهش جاذبه فرهنگی ازدواج، کاهش کارکردهای خانواده و خویشاوندی در همسریابی ، تغییر و اختلال در کارکردهای تربیتی خانواده، کاهش اقتدار والدین، فرسایش اعتماد، همبستگی و سرمایه اجتماعی خانواده، سست شدن نگرش های ارزشی به تقدس نهاد خانواده و... دارد. با واکاوی عوامل این تغییرات، می توان گفت: در این زمینه عواملی همچون سکولاریزسیون خانواده، سیاست های تنظیم خانواده، طلاق، اشتغال زنان، افزایش سن ازدواج، تاثیرپذیری از فمینیسم، باورهای اجتماعی و فرهنگی، تغییر سبک زندگی و رسانه های ارتباط جمعی نقش آفرین می باشد.

وساطت در ازدواج، مسئولیتی خطیر و موثر در سرنوشت شکل گیری خانواده های نوپاست. تبیین و بررسی شاخصه های شخصیتی افراد شایسته وساطت جهت تشخیص واسطه گران خوب و تمیز آنها از مدعیان دروغین در راستای تسهیل و تحکیم بنیان خانواده، رسالتی ضروری است که این پژوهش در سایه ارایه مجموعه ای از ملاکات دنبال می کند. این ویژگی ها که به روش توصیفی تحلیلی و از داده های کتابخانه ای استخراج شده است، در سه سطح صفات روانی اخلاقی، صلاحیت های علمی آموزشی، و مهارت های تجربی دسته بندی شده است. با استفاده از آیات و روایات می توان داشتن خصوصیاتی چون سلامت عقلی، حسن نیت، صداقت، امانتداری، صبر و مسئولیت پذیری، خیرخواهی، خوشرویی، خوشگویی و منزلت اجتماعی در بخش صفات اخلاقی واسطه گران و آگاهی از موازین فقهی موردنیاز و دانش های روان شناسی مرتبط، به همراه اطلاع بر برخی روش های مشاوره ای، در حوزه صلاحیت های علمی آموزشی وساطت، و بهره مندی از مهارت ها و تجربیات عملی را از جمله مباحث مطروحه در شخصیت شناسی واسطه های امر ازدواج برشمرد.

هدف بررسی چالش های پیش رو و راه کارهای تحقق دانشگاه اسلامی به عنوان دانشگاه تمدن ساز اسلامی است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی و اسنادی براساس دیدگاه ها و نقطه نظرات اندیشمندان حوزه آموزش عالی، دانشگاه اسلامی و تمدن سازی است. نتایج نشان داد: دانشگاه ها امروز به عنوان ستون های نگه دارنده تمدن ها تلقی می شوند، آنها مستقیم و غیرمستقیم بر کلیه مسایل جامعه تاثیر دارند و دانشگاه محل انباشت علم برای تمدن سازی است. برای رسیدن به دانشگاه تمدن ساز اسلامی راه برون رفت از چالش های موجود، رسیدن به فهمی مشترک در خصوص دانشگاه تمدن ساز اسلامی است و بهترین مسیر رسیدن به دانشگاه تمدن ساز اسلامی، بالا بردن آگاهی های قرآنی و معرفتی برای تمامی دست اندرکاران حوزه دانشگاه هاست. برنامه ریزی، سیاست گذاری، تدوین استراتژی مناسب و تدارک زیرساخت های لازم در یک فرایند طولی مستمر، زمان بندی شده، واقعی، مستقل، غیرشعاری، خدامحور، با رویکردی آینده نگر و داشتن آموزش های کاربردی برای ارتقای شناخت رهبران و مدیران آموزش عالی از لوازم تحقق دانشگاه تمدن ساز اسلامی است.

مدیریت مصرف با تاکید بر اجرای سیاست های کلی اصلاح الگوی مصرف و ترویج مصرف کالاهای داخلی که از سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی به شمار می رود، به معنای این است که محققان حوزه اقتصاد اسلامی احتیاج به فهم صحیح تر و دقیق تری از عوامل تاثیرگذار بر گرایش مصرف کننده در قبال خرید کالاهای خارجی دارند، در همین زمینه هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی چگونه گرایش های مصرف کننده در قبال یک کشور به علاوه تمامی متغیرهای موثر بر آن می باشد که می توانند بر تمایل او در خرید محصولات وارداتی یا محصولات داخلی موثر باشند. این پژوهش که از روش توصیفی تحلیلی کمک می گیرد، نتایج آن حاکی از آن هستند که متغیرهای موثر بر ملی گرایی مصرفی به هجده دسته تقسیم می شوند، که هرکدام از آنها در جهت دهی رفتار مصرف کننده در قبال انتخاب بین خرید کالای داخلی یا خارجی تاثیرگذار هستند. به علاوه راهبرد موثر در تاثیرگذاری هرچه بیشتر ملی گرایی مصرفی بر رفتار مصرف کننده، استفاده از ظرفیت های بالقوه موجود در هرکدام از این سه دسته عوامل می باشد، که به تفصیل در هر بخش مورد بحث قرار گرفته اند و می توانند پیامدهایی همچون: اشتغال حداکثری، مدیریت مصرف، جایگزینی واردات و رفاه جامعه را به دنبال داشته باشند.

گاهی روزگار درگردش خود به نقطه ای می رسد که حق و باطل در هاله ای ازابهام فرورفته و راه از بیراه گم می شود. در چنین زمانه ای است که روشن فکران دینی و غیردینی دست به قلم می برند تا چراغی بیافروزند در دل تاریکی ها. محمود تیمور و مرتضی مطهری ازجمله روشن فکرانی هستند که علاوه بر حضور سیاسی چشمگیر در دو انقلاب ایران و مصر، در عرصه ادب فارسی و عربی نیز خوش درخشیده اند؛ با این تفاوت که یکی از آن دو در عصر نهضت روزگار تجدید زندگی عرب می زیسته؛ و تحول در ساختار زندگی سیاسی اجتماعی عرب، پس از عصر نهضت، سبب شده تا وی از مرز سنت ها عبور کرده، قدم به دنیای تجدد نهاده و داستان هایی واقعی از خرافه پرستی مسلمانان خلق کند؛ و دیگری با توجه به ضروریات جامعه ایران و از سر درد، نگارش آثاری همتراز «فلسفه و روش ریالیسم» را رها کرده و عالمانه داستان راستانی خلق کند که گویی در مقابل داستان های کوتاهی نوشته شده که به جای نمایاندن چهره واقعی اسلام، فقط و فقط بر دینی آمیخته با خرافه تاخته اند. علامه بزرگ شهید مطهری در این کتاب بسیاری از مبانی فکری و ریشه دار شیعه را در قالب داستان مطرح کرده است. هدف از این پژوهش که به شیوه تطبیقی مقایسه ای و به روش کتابخانه ای انجام شده، مقایسه تطبیقی ساختار، محتوا، تفاوت ها، شباهت ها و نیز نقش داستان های کوتاه شهید مطهری و تیمور در شکل گیری دو انقلاب ایران و مصر است.