مجله کتاب قیم
پیاپی 22 (بهار و تابستان 1399)

دن گیبسون با استناد به مباحث باستان شناختی، تاریخی و ادبیات پیشا اسلامی و مقایسه آن با ادبیات پسا اسلامی سعی دارد نشان دهد که قبله مسلمانان، پترا مکانی در شمال غرب عربستان بوده است و پس از درگیری های ابن زبیر با حکام دمشق، کعبه در مکه به عنوان قبله اسلام، معرفی می شود. دانشمندان اسلامی نیز پس از جنگ و نابودی منابع اولیه، شروع به بازنویسی تاریخ صدر اسلام می کنند. تاکنون آرای گیبسون به طور خاص مورد ارزیابی پژوهشگران واقع نشده است. نقدهای مشترکی هم که در مورد نظریه هاجریسم و خاستگاه اسلام از دیدگاه دیگر خاورشناسان انجام گرفته، در زمینه روش تحقیق آنان است، نه محتوای شواهدی که بر مدعای خود مطرح کرده اند. از این رو، بررسی محتوایی شواهد گیبسون مهم تلقی می شود. این مقاله به نقد مهم ترین استنادات گیبسون در کتاب جغرافیای قرآنی وی می پردازد. مرکزیت «شهر مقدس»، جغرافیا و روابط تجاری آن، مهم ترین دلایلی است که وی برای مدعای خود عرضه کرده است. مقاله حاضر نشان می دهد که مدعای وی با داده های جغرافیایی، تاریخی و آیات قرآن سازگاری ندارد.

امکان درج نشانه های نگارشی کنونی در قرآن کریم با یک چالش روبروست. از یک طرف، اهداف و فواید نشانه گذاری ما را به درج این نشانه ها در قرآن کریم تشویق و ترغیب کرده و از سوی دیگر، مقدس بودن قرآن کریم یا شبهه کافی بودن علایم وقف و ابتدا، ما را از این کار باز می دارد. تنافی داشتن این نشانه ها با رسم المصحف، تحمیل یک تفسیر بر قرآن کریم و بدعت بودن این کار، از جمله شبهات مطرح شده در این زمینه است. این مقاله با یک شیوه تاریخی تحلیلی در پی رفع شبهات مطرح و رفع این چالش است. به همین منظور ابتدا کم و کیف نشانه های نگارشی، اهداف، فواید و ضرورت این نشانه ها در متن را روشن و عدم همپوشانی علایم وقف و ابتدا و نشانه های نگارشی را آشکار کرده و سپس با بررسی پیشینه این نشانه ها در زبان عربی و همچنین پیشینه نگارش قرآن کریم و جداسازی مساله رسم المصحف از ضبط المصحف، درج این نشانه ها در قرآن کریم را از نظر مفهومی و مصداقی مسبوق به سابقه و بدون اشکال و به عبارتی ممکن، بلکه مستحسن دانسته است.

صبر موسی (ع) از موضوعاتی است کهدر قرآن به انحاء گوناگونی با آن برخورد شده است. در آیه 67 کهف، به عدم استطاعت موسی بر صبر تصریح شده و مدلول برخی آیات مانند آیه 15 سوره قصص نیز، این موضوع را تایید می نماید؛ اما آیات فراوانی نیز در قرآن موجود است که چارچوب صبر موسی را در شیونات مختلف حیات و رسالتش به نمایش می گذارد. افزون بر این، دیدگاه های متفاوت مفسران در تبیین مفهوم عدم استطاعت موسی بر صبر نیز به این ابهام، افزوده است. تشابک دلالتی که به پیوستگی و درهم تنیده بودن دلالت های آیات قرآن اشاره دارد، یکی از راه های رفع ابهام موجود میان این آیات است. این مقاله تلاش نموده از رهگذر تشابک دلالتی و با روش توصیفی تحلیلی، چیستی صبر موسی را تحلیل نموده و پرده از ابهام صبر موسی در قرآن بردارد. رهیافت ها حاکی از آن است که تشابک دلالتی، سطوح بالایی از صبر و صلابت موسی را در مراحل مختلف زندگی و به ویژه امر رسالت، نمایان می سازد و قراین موجود در آیات نشان می دهد که استطاعت نداشتن، ناظر به مفهومی خاص و دوره ای خاص بوده و از مقام والای صبر موسی (ع) نمی کاهد.

در قرآن مجید از شخصیت های مختلفی سخن به میان آمده که یکی از آنها، حضرت مریم (س) است. هدف از این نوشتار، بررسی و تجزیه و تحلیل زبان شناختی زاویه دید در داستان مریم (س) بر اساس مدل پیشنهادی پاول سیمپسون است؛ زبان شناسی که در سبک شناسی، مولفه های دقیقی برای بررسی داستان ذکر کرده است. نتایج نشان از آن دارد که راوی در 29 مورد، از نوع سوم شخص بازتاب گر است و افکار، عقاید و احساسات و افعال شخصیت های داستان را شرح می دهد و در چهار مورد، راوی اول شخص و دخیل در داستان می باشد و به یاری شخصیت های داستان می آید. براساس محور دوم تقسیم بندی سیمپسون، وجهیت غالب در متن، مثبت است که نشان از دیدگاه قاطع و مطمین راوی در مورد واقعیت توحید و اخلاص و نتایج و دستاوردهای ناب آن دارد. ابزارهای زبان شناختی به کار رفته در این وجه عبارتند از: فعل ها و واژه های مبنی بر وجهیت مثبت مثل فعل های دعایی، امری، ادات تاکید، جملات بیان کننده عقیده و جملات تعمیم دهنده. تفکر غالب در زبان متن روایی، بریدن حضرت مریم (س) از دنیا و پیوستن به ملکوت الهی و زندگی در محیط هایی مثل محراب و سرزمینی دور است که نشان از وابستگی شدید به خداوند، دل بریدن از غیر او و نیز معجزاتی که در اثر این ارتباط خالصانه اتفاق می افتد، دارد؛ هرچند در مواردی، وجهیت منفی از جانب برخی از شخصیت ها مانند قوم یهود، در زبان متن روایی قابل مشاهده است.

ارتباط و تعامل روبه‏ رشد جهان اسلام و دنیای غرب به شکل‏گیری نحله‏ های گوناگونی انجامیده که هریک به تنهایی منادی تفسیر اصیل و برداشت صحیح از آیات قرآن هستند. یکی از این جریان‏های نوظهور، «فمینیسم اسلامی» است که طی چند دهه اخیر، خواهان اصلاح فهم قرآن کریم با هدف ارایه‏ الگوی جنسیتی برابر و در نتیجه، ارتقای جایگاه زنان در اسلام است. یکی از برجسته‏ترین نواندیشان این جریان، عزیزه الحبری است که این مقاله با روش توصیفی تحلیلی در صدد استخراج نگرش قرآنی اوست. وی در تفسیر قرآن از اصولی لازم در فهم همچون توحید، اصل تنوع و اصل سازگاری نام می‏برد. الحبری نتیجه‏ مبنا قرار دادن این اصول را رعایت اعتدال و اجتناب از دیدگاه ‏های پدرسالارنه می داند که زیربنای دستیابی به نظام روابط عادلانه است. به نظر او، هر برداشتی خلاف این اصول همچون پنداشت‏های پدرسالارانه از آیات الهی، مردود بوده و باید کنار گذاشته شود. همچنین دو مولفه‏ روشی مهم وی که در روند نظرات تفسیری هویداست، «اصلاح تدریجی» و «بسترمندسازی فهم آیات» است. یکی از مهم ترین نظرات الحبری پرداختن به «ضرب زنان» در آیات قرآنی است که از رهگذر مویدات قرآنی و روایی، منظور از نشوز را زنا دانسته و سپس تفسیر متفاوتی از آن در راستای سنت اصلاح تدریجی قرآن ارایه داده و قایل به لزوم محو کلی این سنت ناصحیح در دوره‏ معاصر شده است.

آیه 34 سوره نساء، یکی از بحث برانگیزترین آیات قرآن است که فقها و حقوق دانان برای تشریع بعضی از احکام مربوط به زنان و تدوین برخی از قوانین مدنی، به آن استناد می کنند. از این رو، تفسیر و تبیین این آیه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در همین راستا، پژوهش حاضر به مطالعه این آیه در تفاسیر و کتاب های فقهی و تاریخی پرداخته، سیر تحول معنای قوامیت نزد متقدمان، متاخران و معاصران به دست آمده است. در تفاسیر متقدم و متاخر به معانی تسلط، ریاست و قیمومیت اشاره شده، اما برداشت های معاصر بیشتر حول محور مدیریت و مسئولیت می چرخد. همچنین در این زمانه، واژه «فضل» مندرج در آیه، به فزونی قدرت بدنی و ثروت تفسیر شده و تنبیه زنان به دو مورد از عادات عرب جاهلی پیوند داده شده است. نتیجه جنبی این پژوهش آن است که شرایط فرهنگی و اجتماعی مفسران در شکل گیری نگاه سنتی آنان به زنان، بسیار اثرگذار است.

طبق آیات قرآن کریم، بهشت سرای سرسبز و خرمی است که درختان مختلفی را در خود جای داده است. یکی از این درختان، «طلح» است. توصیف این درخت در قرآن کریم با واژه «منضود» از یک سو و هم نشینی آن با درخت «سدر» از سوی دیگر، سبب شده که مترجمان و مفسران در معنای واژه «طلح»، اختلاف نظر داشته باشند. برخی آن را درخت سنط یا اقاقیا، برخی دیگر شکوفه خرما و دیدگاه غالب آن را درخت موز دانسته است. این نوشتار با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی، به بررسی لغوی، تفسیری و گیاه شناسی واژه «طلح» پرداخته و مطابقت این واژه را با درخت اقاقیا و موز مورد ارزیابی قرار داده است. بررسی های واژه شناسی و تفسیری و همچنین نیازمند ی های محیطی این دو درخت نشان می دهد که سنط یا اقاقیا، بیشترین مطابقت را با واژه «طلح» دارد.

مقوله جنگ و نگاه اسلام بدان، از مقولات بحث برانگیزی است که دیدگاه های گوناگونی از سوی علمای دین و انتقاداتی از سوی غیر مسلمانان را در پی داشته است. آیه 29 سوره توبه که دستور جنگ با اهل کتاب را صادر می کند، از مهمترین آیاتی است که با آن بر وجود جهاد ابتدایی در قرآن استدلال شده است. در این مقاله، برداشت تفسیری سه مفسر بزرگ: رشید رضا در «المنار»، سید قطب در «فی ظلال القرآن» و محمد حسین فضل الله در «من وحی القرآن» که سه دیدگاه متفاوت را ارایه می دهند، ارزیابی کرده، به نقد می گیرد و پس از بررسی نظرات این سه مفسر و نقد تفاسیر آنها، به این نتیجه دست یافته است که آیه در صدد مجازات اهل کتابی است که به پیمان هایشان با مسلمانان وفادار نبوده و دشمنی های خود را آشکار نموده و به آنها تعدی نموده اند؛ مجازاتی که در مقایسه با مجازات مشرکین در واقع تخفیفی برای آنهاست. لذا این آیه نمی تواند مجوزی برای آغاز جنگ با مطلق غیر همکیشان باشد.

برای دستیابی به دیدگاه قرآن درباره معنویت، ناچار بایست تعریفی جامع از آن داشته باشیم؛ بویژه اگر بخواهیم این معنویت را با سایر دیدگاه ها بویژه با معنویت های نوپدید مقایسه کنیم. اگر چنین تعریفی را «فرایند جستجوی نسبتا پایدار امر قدسی در زندگی» فرض کنیم، می توانیم دیدگاه قرآن را درباره خصوصیات این مفهوم بیابیم. در چنین دیدگاهی، ویژگی ها و مولفه های معنویت، ملازمات، بسترها و شرایط تکوین و رشد معنویت، فرایندها و عملکردهای معنوی، موانع معنویت و بالاخره پیامدهای معنویت از نگاه قرآن بیان می شود. مجموعه این اطلاعات را می توان توسعا، نظریه قرآن درباره معنویت نامید. در این مقاله، برای رسیدن به این مجموعه اطلاعات از روش نظریه پردازی داده محور - نظریه زمینه ای در مطالعات اجتماعی - و تحلیل کیفی متن استفاده شده است. تمام آیات قرآن برای کدگذاری مرور شده اند و با کشف مقوله های فرعی و نسبت آن ها با مقوله اصلی معنویت، این مدل به تدریج شکل گرفته و اصلاح شده است. اگر چه اجزای این مدل به طور مجزا نوپدید نیستند ولی خود مدل، روش تحصیل و هدف مترتب بر آن، قابل توجه و بدیع است.

اختلاف صفار و کلینی به عنوان استاد و شاگرد در خصوص جامعیت قرآن و سنت را بایستی در نوع نگاه آن دو به جایگاه عقل و نص، همراهی امام (ع) با کتاب و سنت، معنای تفویض و نیز با توجه به قرابت هریک از ایشان به طیف های کلامی در درون امامیه، باز جست. کلینی که قرابت بسیاری به طیف عقل گرا و قرآن محور هشام بن حکم داشت و در مساله تفویض امور به پیامبر (ص) و امام (ع) ، جانب دیدگاه متعادل و خارج از اتهام به غلو را می گرفت، قرآن و سنت را جامع همه اموری می دانست که انسان ها حداقل در مسایل دینی بدان نیاز دارند. از این رو امام (ع) را صرفا به عنوان حامل و مفسر کتاب و سنت در نظر می گرفت؛ اما صفار با شدت نص گرایی و طبعا عقل محور نبودن، ارایه معنایی موسع از تفویض و همچنین در متهم شدن به غالی گری، قرابتی با طیف مفضل بن عمر داشت و در نتیجه، قرآن و سنت را جامع هر آنچه انسان ها بدان ها نیاز دارند، نمی دانست. البته، این مساله برای وی و در منظومه اعتقادی اش، مشکلی ایجاد نکرده و او علم امام (ع) را که در «بصایر الدرجات» به شکلی حداکثری به آن پرداخته است، به عنوان پوشش دهنده مواردی می داند که در کتاب و سنت نیامده است.

یکی از ابزارهای صیانت حدیث از جعل و دروغ، تدقیق در سند روایات است تا افزون بر آن، به شبهه افکنی مخالفان مبنی بر عدم اهتمام شیعه به سند و إسناد تا قرن چهارم و پنجم، پاسخ داده شود. از این رو ضروری است کتب حدیثی شیعه در سه قرن اول هجری بررسی شود تا نمودار سیر تاریخی و مقدار کاربرد سند و إسناد در این کتاب ها بررسی شود. در پژوهش پیش رو، نشان داده شده از 35 کتاب حدیثی شیعه در سه قرن اول هجری، فقط روایات دو کتاب بدون سند است (حدود 7/5 درصد) و در دو کتاب، کمتر به سند پرداخته شده (حدود 7/5 درصد) و در نه کتاب، اکثر احادیث دارای سند می باشد (تقریبا 7/25 درصد) و روایات 22 کتاب (حدود 9/62 درصد) همگی سنددار هستند. بنابراین اکثر یا همه احادیث بیش از 88 درصد کتب حدیثی فارغ از نوع سندها و صحیح یا ضعیف بودن آنها دارای سند است. همچنین سیر تاریخی نمودار نشانگر آن است که إسناد در شیعه از اواسط سده اول مرسوم بوده و در حدود دوره زندگانی امام صادق (ع)، رشد بیشتری یافته است. سپس در حدود زمانی امامت حضرت رضا(ع) با وجود کاهش نسبی إسناد، با کاربرد سند توسط ایشان در احادیثی همچون «سلسله الذهب» تقویت می شود و طولی نمی کشد که ذکر سند در کتب حدیثی، بیشتر و بهتر می شود تا آنجا که «قرب الاسناد» نگاشته می شود.

جرج طرابیشی نظریه پرداز نواندیش معاصر با رویکردی انتقادی به دیدگاه مسلمانان، نظریه انحصار رسالت پیامبراکرم (ص) به ابلاغ وحی را طرح نموده، حجیت سنت نبوی را انکار می نماید. از دیدگاه او، مسلمانان بدون توجه به نص قرآن و مدلول های برخاسته از آن، وظیفه پیامبراکرم (ص) را از ابلاغ وحی، به قانون گذاری بسط داده و به دنبال آن به سنت آن حضرت، حجیت بخشیده وآن را هم تراز قرآن و بعضا مقدم بر آن قرار داده اند. پژوهش حاضر با روش کتابخانه ای و رویکرد توصیفی تحلیلی به تبیین ادله طرابیشی پرداخته، با نقد ادله وی و تبیین وظایف غیر ابلاغی پیامبر اکرم (ص)، حجیت سنت قطعی الصدور رسول اکرم (ص) را اثبات می نماید. نگاه نادرست به معنای شارعیت خدا و رسول خدا نزد مسلمانان، استناد نادرست و فهم ناقص از برخی آیات قرآن و عدم جامع نگری به آیات قرآن در تبیین وظایف پیامبر (ص)، مهمترین اشکالات طرابیشی در نظریه انحصار رسالت پیامبراکرم (ص) به ابلاغ وحی است.

عقیده به ناکارآمدی نظام اعتبارسنجی حدیث پژوهان پیشین و ابداع نظام اعتبارسنجی نوین در حله، سند را به عنوان مهمترین عامل در اعتبار روایات مطرح کرد. ارمغان این سبک از ارزیابی، مواجهه با چالش هایی بود که ناشی از محوریت ویژگی های راوی در اعتبارسنجی روایات بوده است. از جمله این چالش ها، روبرو شدن با حجم زیادی از روایات ضعیف است. این مقاله درصدد است تا تدابیر و راهکارهای محقق حلی را در تعامل با احادیث ضعیف بررسی کند و میزان اعتماد وی را در بکارگیری این روایات بسنجد. نتیجه آنکه محقق حلی در برخورد با روایات ضعیف، از آنجا که دغدغه اصلی وی حجیت بوده، از راهکار «تجمیع قراین» در اعتباربخشی به دسته ای از این روایات استفاده کرده و از قراینی چون عمل اصحاب، ثقه بودن راویان، سلامت روایت از وجود معارض، موافقت با احادیث صحیحه و مطابقت با «نظر» و «اصل» استفاده کرده است. البته پس از اعتباربخشی، از این روایات نه به عنوان یک دلیل مستقل، بلکه به عنوان شاهد و گواه بهره گرفته است.

مشروعیت سیاسی  عبارت است از دلایل حکومت کردن و اطاعت کردن که گرچه بحث از مبانی نظری آن در دوره معاصر فزونی گرفته است، اما پیشینه ای بسیار کهن دارد؛ به گونه ای که تا دوران ایران و یونان باستان قابل پی جویی است. در جهان اسلام، بحث از مشروعیت سیاسی به زمان تاسیس حکومت اسلامی توسط پیامبر (ص) در مدینه نیز کشیده شده و خاستگاه آن، کاویده شده است. اما آنچه بیش از همه اهمیت داشته و محل نقد و نظر قرار گرفته، اختلاف در جانشینی پیامبر (ص) و متاثر از آن، منشا مشروعیت سیاسی خلیفه است. اهل سنت پس از حکمرانی خلفای اولیه، روش هایی را که آنان بدان صورت به حکومت رسیده بودند را تیوری سازی کرده و برساخته های نظری خود را به مثابه مبانی مشروعیت قدرت در اسلام، ارایه کردند. به عبارت دیگر، نظامی معرفتی در حوزه مشروعیت سیاسی ارایه کردند که تماما متاثر از عملکرد بیرونی و متاخر از مقام نظر بود. از جمله این روش های مشروعیت ، «انتخاب اهل حل و عقد» است که زمینه ساز نخستین خلافت را پدید آورد. پژوهش پیش رو با روش توصیفی تحلیلی، اولین روش مشروعیت آور سیاسی خلیفه را تبیین کرده و رویکرد ایمه معصومین (ع) نسبت بدان را ارایه می دهد. نتایج تحقیق نشان می دهدایمه شیعه (ع) افزون بر رویکرد ثبوتی در تبیین اینکه مشروعیت سیاسی تنها در سایه نصب الهی قابل دستیابی است، در مقام نفی، تصمیم اهل حل و عقد را نیز به نقد گرفتند و از این رهگذر به دفاع از مبانی شیعه پرداختند.

مراجعه و بهره مندی از سنت گفتاری و مکتوب معصومان (ع)، از جمله مهمترین قواعد تفسیر قرآن محسوب می شود؛ زیرا از این رهگذر تفصیل معارف و رفع ابهام از مفاهیم مجمل قرآنی حاصل می شود. صحیفه سجادیه به مثابه یکی از مهمترین منابع روایی شیعه در قالب نیایش، مضامین قرآنی پیرامون مقام رسول اکرم (ص) را به شیوه ای دقیق تفسیر و تبیین نموده است. در این جستار با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از انسجام موضوعی و به کارگیری سیاق درون متنی، متن صحیفه و قرآن کریم پیرامون جایگاه نبوت مورد واکاوی قرار می گیرد و به این پرسش پاسخ داده می شود که کارکردهای روایات صحیفه سجادیه در توضیح آیات قرآنی با موضوع جایگاه نبوت کدام است؟ در دسته بندی سه گانه کارکردهای تفسیری، برهان آوری و نیز جری و تطبیق، اهتمام امام سجاد (ع) به تفسیر آیات قرآنی مرتبط با جایگاه نبوت از بسامد بیشتری برخوردار بوده است.بازآفرینی آیات قرآنی و تصویرسازی های دقیق درباره جایگاه نبوت، افقی روشن از این مفهوم را برای مخاطبان در تمامی اعصار می نمایاند.

مبانی رجالی به مجموعه باورها و اعتقاداتی اطلاق می شود که پایه و اساس نظرات رجال پژوه را تشکیل می دهد. بررسی مبانی هر یک از رجالیان در زمره تحقیقاتی است که می تواند افزون بر تنقیح مبانی، سبب روشن شدن سیر تاریخی و تحولات این علم نیز باشد. یکی از این عالمان اثرگذار در دوره صفویه، ملا محمدتقی مجلسی است که مبانی رجالی خود را ضمن دو شرح خود بر «من لایحضره الفقیه» و ذیل بررسی راویان، بیان کرده است. این مقاله با بررسی آراء رجالی مجلسی اول و باورهای بنیادین وی در این زمینه، در صدد بررسی مبانی ای است که وی بدانها تصریح داشته و یا در عمل و هنگام بررسی راویان، پیاده ساخته است. نتایج نشان می دهد مهم ترین مبنای رجالی مجلسی اول را می توان صحت کتب اربعه دانست که با اقامه برخی قراین و ادله، در صدد اثبات آن برآمده است. «شهادت متن به صحت خبر»، «جبران ضعف سند با عمل اصحاب به مضمون حدیث»، «جبران ضعف سند به واسطه شهرت متن»، «عدم نیاز به ذکر سند در کتب مشهوره» و «شهرت راویان مجهول نزد متقدمان» از دیگر مبانی رجالی اوست.

تعارض ادله، در شمار مسایل اساسی اصول فقه و علم الحدیث است. تعارض گاه غیر مستقر بوده و از رهگذر جمع عرفی بین ادله برطرف می گردد. گاهی نیز تعارض مستقر و پایدار بوده و جمع عرفی امکان پذیر نیست. در فرض استقرار، دو دلیل یا از ناحیه سند، دلالت و جهت صدور برابرند و یا یکی نسبت به دیگری، رجحان دارد. «اخبار علاجیه» با بیان راهکارهایی درصدد رفع تعارض مستقر میان روایات برآمده و در فرض تعادل متعارضین، حکم به تساقط همه یا تخییر بین آنها نموده و در فرض همتا نبودن ادله، دو گزینه تخییر یا ترجیح را پیش روی مخاطب نهاده است. اخبار علاجیه با مضمون ترجیح یک طرف، بی شک دو روایت متعارض با نسبت تباین کلی را دربرمی گیرد. حال آیا می توان با توجه به راه کارهای ترجیح، تعارض میان دو روایت با نسبت تباین جزیی را نیز رفع نمود؟ و آیا امکان تعدی از مرجحات منصوص به مزیت های غیر منصوص وجود دارد؟ همچنین آیا می توان از «دو حدیث متخالف»، به عنوان موضوع مذکور در اخبار علاجیه، به موضوعی دیگر همچون قرایات متعارض تعدی کرد؟ این نوشتار با توجه به دو مسلک موجود پیرامون ترجیح یعنی تعبدی و عقلایی بودن آن، پاسخگوی پرسش های فوق است. بنا بر مسلک اول، تعدی از مرجحات منصوص مشکل می نماید تا چه رسد به تعدی از «روایات متخالف»به عنوان موضوع مذکور در اخبار علاجیه به دیگر موضوعات همچون «اختلاف قرایات» درحالی که طرفداران مسلک عقلایی بودن، در رفع تعارض میان مطلق طرق و امارات، مبسوط الید بوده و توان اخذ طرف دارای مزیت و طرح جانب دیگر را دارند.