فهرست مطالب
مجله جامعه شناسی ایران
سال بیستم شماره 3 (پیاپی 65، پاییز 1398)
- تاریخ انتشار: 1399/06/18
- تعداد عناوین: 6
-
-
صفحات 3-23
این مقاله به دنبال تدوین بنیان های معرفت شناختی آرمان «متخصص مسلمان» است. این آرمان در ایران در یک فرایند تاریخی درازمدت به ویژه بعد از انقلاب اسلامی به عنوان آرمان آموزش عالی تکوین یافته و پاسخی است به شکاف بین نظام قدمایی حوزه علمیه و نظام جدید دانشگاه. اما پیگیری این آرمان بیشتر از طریق تصمیم های دولتی و اداری و ابلاغ دستورعمل های اجرایی و تاکید بر «نهادسازی، ایجاد سازمان و معاونت، تشکیل شورا، تولید سند، تهیه آیین نامه و برگزاری برنامه های مذهبی» بروز یافته است. این مقاله که با استفاده از روش مطالعه کتابخانه ای به تحلیل نظریه دانش و ارزش ماکس وبر پرداخته، مدعی است با درنظرگرفتن تفکیک وبری «ربط ارزشی» از «حکم ارزشی» به عنوان اصل بنیادین آرمان متخصص مسلمان، حضور ارزش های دینی در فعالیت های علمی و غیرعلمی متخصص مسلمان بلامانع و مشروع است.
کلیدواژگان: متخصص مسلمان، ربط ارزشی، حکم ارزشی، اسلامی سازی دانشگاه، علم دینی -
صفحات 24-58مقوله عقلانیت به همراه موضوعات فراورده آن، از فراخ ترین چالشگاه فکری عصر مدرن است. بنا به قول نظریه پردازان، تمامی هم عقلانیت که از ویژگی های برجسته دنیای نوین است یر حسن تدبیر حیات استوار است. آن چه مسلم است بر سر بحث عقلانیت اتفاق آرا وجود نداشته و هر متفکری از ظن خود نوع یا انواعی از آن را یار بی مثل و مانند و تدبیر برای حسن جریان حیات آدمی می پندارد. از جمله متفکرانی که در مبحث عقلانیت نظریه پردازی کرده است ماکس وبر است که بیش از از پیش با مبحث عقلانیت ابزاری شناخته شده، در حالی که وبر به حق یکی از جمله نظریه پردازان معرفی عقلانیت ارزش شناختی است. مقاله حاضر با استفاده از روش پژوهش اسنادی به بررسی دیدگاه وبر در خصوص عقل و ارتباط آن با ارزش یا همان عقلانیت ارزش شناختی پرداخته و چگونگی حصول آن را مورد واکاوی قرار داده. نتایج حکایت از آن دارد که از نظر وبر هنگامی که جهت گیری های ارزشی درون یک عقلانیت ذاتی خواه در قلمرو اخلاقی باشد و خواه در قلمروهای دیگر، شانیت عقلانیت نظری را پیدا می کند و جامعیت و یکپارچگی درونیشان افزایش می یابد. در نهایت عقلانی شده و به تدریج ارتباطی منسجم با یکدیگر می یابند و به طور سلسله مراتبی در ذیل ارزشی نهایی قرار گرفته و تبدیل به جهانبینی های عرفی یا دینی می شوند. در چنین شرایطی عقلانیت ارزش شناختی محقق شده و عمل و کنش بر این مبنا صورت میگیرد، از نظر وبر، در حقیقت تنش میان قلمروهای مختلف تحت الشعاع تضاد و ستیزه بین دو نوع عقلانیت ابزاری و ارزش شناختی و در نهایت تقابل میان دین و دنیاست.کلیدواژگان: تقابل دین و دنیا، جهت گیرهای ارزشی، جهان بینی، عقلانیت ارزش شناختی، عقلانیت ذاتی و نظری، قلمرو ارزش ها
-
صفحات 59-87
در این پژوهش سعی شده است شکاف های مفهومی و نظری تیوری رهبری کاریزمای وبر مشخص شود و سپس، براساس روش تیپ ایده آل وبری به برساخت تیپ ایده آلی از رهبری کاریزمایی اقدام شود که در حوزه جامعه شناسی بوده و قابلیت آزمون تجربی-تاریخی داشته باشد. براین اساس، ابتدا به بررسی چرایی وجود ابهام های نظری در تیوری کاریزمای وبر پرداخته شده است. سپس، براساس آرای وبر و شارحان اصلی او سعی شده است دو رویکرد اصلی به مسئله کاریزما به صورتی منسجم سنخ بندی و برساخت شود: رویکرد اول مطالعاتی هستند که بیشتر به صفات و ویژگیهای فردی پرداختهاند و سعی کردهاند دلایل ظهور کاریزما را در فرد صاحب کاریزما بجویند؛ رویکرد دوم مطالعاتی هستند که بیشتر به دریافتهای پیروان و پاسخ نگرشی و رفتاری آن ها به کاریزما و همچنین، شرایط عینی و ذهنی شکلگیری کاریزما پرداختهاند. در انتها استدلال شده است که رویکرد پیرومحور، رویکردی جامعه شناختی است و به لحاظ تجربی قابل بررسی است. در این رویکرد اساس بحث بر تلقی پیروان از رهبر کاریزمایی قرار دارد و اعتبار کاریزما از تایید و قبول پیروان نشات می گیرد. افزون بر این، پیروان در شرایط خاصی از نظر روحی و روانی به دنبال منجی و کاریزما هستند و وضعیت روانی خود را ناشی از شرایط بحرانی اجتماعی می دانند؛ بنابراین، تغییرات، بحران های اجتماعی و تحولات ساختاری اجتماعی و نهادهای ناشی از آن، زمینه و علت اصلی ظهور رهبران کاریزماتیک قلمداد میشوند.
کلیدواژگان: سلطه کاریزمایی، رهبری کاریزمایی، بحران، رویکرد رهبرمحور، رویکرد پیرومحور، تیپ ایده آل -
صفحات 88-118
با نگاهی تاریخی - اجتماعی به جامعه ایران می توان به این باور رسید که مناسک عاشورا و سوگواریهای محرم جزء لاینفک فرهنگ این سرزمین محسوب می شود و می توان آنها را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد. با توجه به جایگاه محرم و عاشورا در تاریخ اجتماعی و فرهنگ جامعه ایران، در نوشتار پژوهشی حاضر سعی بر این است که مناسک عاشورا با کمک یکی از ابزارهای تحلیلی برجسته در علوم اجتماعی یعنی مفهوم وبری «ایدهآل تایپ» بررسی شوند. از نظر وبر«هر سنخ آرمانی با تاکیدی یکجانبه بر یک یا چند دیدگاه و با ترکیب شمار بسیاری پدیدههای فردی انضمامی پراکنده و جدا و کم وبیش موجود و گاهی غایب ساخته میشود که مطابق با آن دیدگاه های تاکیدشده یک جانبه و در قالب یک سازه تحلیلی یکپارچهای مرتب میشوند. این سازه ذهنی را در مفهوم خالصش در هیچ کجای واقعیت به صورت تجربی نمیتوان یافت...» با این اوصاف مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که آیا مفهوم سنخ آرمانی وبر قابل انطباق بر مناسک سوگواریهای عاشورا هست؟ مهمترین یافته های کاربست تجربی این مفهوم در عرصه سوگواریهای عاشورا چیست؟ روش پژوهشی ما در این جا با توجه به ماهیت پژوهش، روش کیفی و استراتژی پژوهش، استراتژی استفهامی است. یعنی برای تفهم کنش کنشگران و سنخ بندی آنها، روشی متناسب با مسئله پژوهش، مجموعه ای پویا از روش های کیفی (مشاهده مشارکتی، تکنیک مصاحبه عمقی، سنجش های غیرمزاحمی) را به کار بستهایم. برای نمونه های مورد بررسی از روش نمونه گیری نظری استفاده شده و معیار اشباع نظری، ملاک توقف مصاحبه بوده که بر این اساس با 32 نفر مصاحبه صورت گرفته است. برای تحلیل داده ها، از تکنیک تحلیل مضمون (کدگذاری، طبقه بندی داده ها و الگویابی درون- داده ای و برون- داده ای) استفاده شده تا به یک گونهشناسی تحلیلی دست یافت. یافته های پژوهش نشان میدهد که جمعوری شده جکه می توان کنشهای سوگواران را با عنایت به مفهوم سنخ آرمانی در چهار شکل: 1. سنت گرایان،2. شکل گرایان (فرم گرایان)،3. قومیت گرایان و4. نوگرایان دینی صورت بندی کرد. این چهار تیپ سوگواری از حیث گفتمان غالب، میزان استفاده از ساز و برگ در سوگواریها، هدف غالب، میزان دست رسی به صدا و سیما، چهره اصلی مجلس، پایگاه اصلی، ادبیات غالب، مخاطبان، زیستجهان، نوع اقتدار حاکم بر فضای سوگواری و... دارای تمایزات عمده ای هستند. البته این سنخ آرمانی یک مطالعه توصیفی- تحلیلی و صورتبرداری از کنشگران این مناسک و مراسم می باشد و الزاما به این معنی نیست که تمامی مختصات ذکر شده فقط در یک تیپ یافت می شود یا مرز دقیقی بین آن ها وجود دارد.
کلیدواژگان: سوگواری، سنخ آرمانی، عاشورا، سنتگرایان، شکل گرایان، قومیت گرایان و نوگرایان دینی -
صفحات 119-141
غالبا در زبان فارسی وبر از طریق پارسونز و تفسیر وی از جامعه شناسی سیاسی او شناخته شده است. بدین ترتیب ماکس وبر در ادبیات علوم اجتماعی ما عموما به عنوان فردی که نظریه پرداز بوروکراسی و قفس آهنین آن است معرفی گردیده . جامعه شناسی سیاسی وبر در نسبت با معنای کاریزما [1] و قدرت خلاق آن کم تر مورد توجه قرار گرفته یا به صورت منفک از نظریه بوروکراسی ترسیم شده است. در این متن تلاش شده تا نشان داده شود که وبر چه تفسیری از قدرت خلاقه مردم در سیاست مدرن داشت. تفسیری که در مخالفت با اهمیت بوروکراسی قرار می گرفت و در عوض راه به بازکردن فضایی برای ظهور شبه کاریزما [2] درون یک نظام پارلمانی و قانونی می برد. در این تفسیر سعی بر آن است تا تدقیق نظری در خصوص معنا، ریشه ها و دلالت های کاریزما صورت گیرد و نشان داده شود که سیاست مطلوب مدرن وبری نه یک سیاست بوروکراتیک که یک سیاست کاریزماتیک است. در این مسیر متون خود وبر و شرح هایی که سیاست کاریزماتیک را برجسته ساخته، مطالعه شده اند. در انتهای متن نیز بن بست منظومه مفهومی وبر در نسبت پارلمان با کاریزما واکاویده شده است.
کلیدواژگان: کاریزما، بوروکراسی، دموکراسی، شبه کاریزما، سیاست بوروکراتیک، سیاست کاریزماتیک -
صفحات 142-153
اثری که در نوشتار حاضر معرفی و بررسی می شود مجموعه مقالاتی از ماکس وبر است که از میان آثار این جامعه شناس کلاسیک و نام دار آلمانی انتخاب شده است. گزینش این مطالب که در اصل به زبان آلمانی بوده از سوی هنس گرث و سی. رایت میلز (به عنوان ویراستاران) [1]، گردآوری و به زبان انگلیسی ترجمه و برای نخستین بار در سال 1946 (با عنوان: از ماکس وبر [2]) به وسیله موسسه انتشاراتی دانشگاه آکسفورد منتشر شده و در سال های بعد، به خاطر اهمیت آن چندین بار به چاپ مجدد رسیده است.ترجمه این اثر به فارسی از روی نسخه انگلیسی چاپ سال 1977 صورت گرفته که به وسیله موسسه انتشاراتی روتلج منتشر شده و به فارسی با عنوان: دین، قدرت، جامعه انتشار یافته است. در نوشتاری که در این جا و به عنوان مرور کتاب [3] تدوین شده ممکن است خواننده انتظار داشته باشد که از همان آغاز به تلخیص و معرفی اثر موضوع بررسی (نظریات ماکس وبر) پرداخته شود ولی از آن جا که ویراستاران در بخش مقدماتی (که نزدیک به 100 صفحه کتاب را در بر گرفته) به شرح زندگی علمی وبر و مواضع و تحول فکری او پرداخته اند، در این نوشتار نیز همین رویه به کار گرفته شده و در واقع تمامی مطالبی در این جا که ارایه می شود با مرور کتابی به دست آمده که عنوان آن در پیشانی این نوشتار ذکر شده است و البته همه این تلخیص و نیز بخش کوتاه پایانی، به هدف بررسی و معرفی کتابی مطرح شده که موضوع این نوشتار است.
-
Pages 3-23
This article seeks to identify and formulate the epistemological foundation of the Muslim experts' ideal. The ideal in Iran, especially after the Islamic Revolution, was raised as a solution to the gap between seminary school and university. However, this ideal has been pursued by administrative plans and regulations, religious programs, documentation, and focusing on institutionalization, organization, and council. This research which was conducted using a library method analyzed Weber's theory of knowledge and value. We argue that the Weberian distinction between value-relation and value judgment can be used by Muslim experts as a base. Accordingly, to this distinction, the engagement of religious and cultural values of Muslim experts in academic and non-academic activities is legitimate.
Keywords: Muslim experts, value-relation, value judgments, Islamization of university, Religious Science -
Pages 24-58The notion of rationality and its related issues are some of the broadest intellectual challenges in the modern age. For most of the social theorists, rationality as one of the main characteristics of the modern world helps to experience a rich and full life. What is certain is that there is no unanimity in the debate of rationality, and every thinker prefers a type of rationality. German scholar, Max Weber, is one of the thinkers who have theorized on the rationality of cognitive value. The present paper examined Weber's ideas on reason and its relation with value and analyzed how to achieve it using the documentary method. Findings show that in Weber's opinion, when the value orientations within intrinsic rationality, whether in the moral realm or in other realms, turns into theoretical rationality and their inner integrity increases. Thus, these orientations become ordinary world view. In this way, the rationality of cognitive value is realized and actions are done based on this rationality. According to Weber, the tension between the different realms is affected by the conflict between instrumental rationality and cognitive value rationality.Keywords: the rationality of cognitive value, intrinsic, theoretical rationality, the realm of values, value orientations, worldviews
-
Pages 59-87
In this research, we attempted to determine the conceptual and theoretical gaps in Weber's theory of charismatic leadership and construct an ideal type of charismatic leadership using Weber's ideal type. This new ideal type must be sociological and have the empirical-historical test capability. Accordingly, first we examined the theoretical ambiguities in Weber's theory of charisma. Secondly, based on Weber's views and those of his main commentators, we constructed two main approaches to charisma. Focusing on individual characteristics, the first approach tries to explain the causes of charisma. The second approach focuses more on the followers' perceptions and responses to charisma, as well as on the objective and subjective conditions of charisma formation. It has been argued that a follower-oriented approach is a sociological approach that can be examined experimentally. In this approach, the validity of charisma stems from the approval and acceptance of followers. In addition, the followers look for a charismatic savior in certain psychological conditions. Thus, changes, social crises, and structural changes in society are considered to be the main causes of the emergence of charismatic leaders.
Keywords: charismatic authority, Charismatic Leadership, Crisis, leader – oriented approach, follower-oriented approach, Ideal Type -
Pages 88-118
Considering the importance of Ashura in the culture of Iranian society, the present research attempted to study the Ashura rituals with the help of one of the prominent analytical tools in the social sciences, the Weberian concept of "Ideal type". The questions of the study are: whether the ideal type of Weber can be adapted to the rites of Ashura mourning? What are the most important empirical findings of this concept in the field of Ashura mourning? Our research method was the qualitative method and the research strategy was the abductive strategy. That is, to understand the actors' actions and to classify them, we employ a dynamic approach to the problem of research. To gather the data, we used theoretical sampling and interviewed 32 respondents. In addition, a thematic analysis technique (coding operation, data classification, etc.) was used to achieve an analytical typology.The findings showed that mourners' actions can be grouped under four types: traditionalists, formalists, ethnocentric and religious modernists. These four types are different in terms of the discourse, the purpose, the amount of television access, the main characters of the assemblies, the basics, and the audience. Of course, this typology is a descriptive-analytic study of actors of these rituals and does not necessarily mean that all the characteristics mentioned are found only in one type or that there is an exact boundary between them.
Keywords: mourning, Ideal Type, Ashura, Rites, traditionalists. formalists, ethnocentric, religious modernists -
Pages 119-141
In the Persian-speaking world, Weber is mainly known by Parsons' influential interpretation of his political sociology. Meaning that in our social science literature, Weber is described as the theorist of bureaucracy and iron cage. Weber's political sociology has received little attention comparing with charisma and its creative power. In this paper, we attempted to show how Weber interpreted people's creative power in modern politics. This interpretation opposed the importance of bureaucracy and helped emerge the quasi-charisma within a parliamentary and legal system. Focusing on the meaning of and origin of charisma, we argued that Weber's favorable modern politics was not a bureaucratic politics but a charismatic one. For this reason, we examined Weber's texts and commentaries. In the end, the impasse of Weber's conceptual system on the relation of parliament and charisma is explored.
Keywords: Charisma, Bureaucracy, democracy, quasi-charisma, bureaucratic politics, charismatic politics
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.