نشریه علوم به زراعی گیاهی
سال پنجم شماره 2 (پاییز و زمستان 1394)

دو رقم گندم مرودشت و زاگرس (به ترتیب حساس و متحمل به خشکی آخر فصل) در دمای شب:روز 15:22 درجه سانتیگراد از آغاز گلدهی تحت تیمارهای آبیاری شاهد (ظرفیت مزرعه) و یا تیمارهای کم آبیاری WS1 (50% ظرفیت مزرعه از زمان آغاز گلدهی تا 14 روز پس از آن تحت عنوان) و یا WS2 (50% ظرفیت مزرعه از 14 روز پس از گلدهی تا رسیدگی فیزیولوژیکی) در درون گلدان های پلاستیکی در محیط گلخانه رشد داده شدند. محتوای آب نسبی، فعالیت فتوسنتزی، محتوای کلروفیل، پروتئین های محلول برگ پرچم مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تیمارهای تنش رطوبتی موجب افزایش پیری از طریق تسریع هدرروی کلروفیل و پروتئین های محلول گردیده و البته این هدروی در تیمار WS2 بیش از WS1 بود. فتوسنتز خالص برگ های پرچم طی تیمار کم آبیاری همبستگی بسیار آشکاری را با میزان حساسیت به خشکی نشان داد و باعث کاهش زود هنگام آن در رقم مرودشت شد نتایج این تحقیق نشان داد که اختلافات واریته ای در صفات مورد مطالعه وجود داشته و انتخاب ژنوتیپ هایی با ظرفیت بیشتر در جهت حفط غلظت بالاتر کلروفیل و پروتئین محلول در شرایط کم آبیاری بسیار سودمند خواهد بود.

به منظور تعیین بهترین شاخص مقاومت به خشکی، تعداد 6 رقم گندم به صورت کرتهای خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو محیط آزمایشی بدون تنش (آبیاری پس از 80 میلی متر تبخیر از تشتک کلاس A) و تنش دار شامل دو سطح آبیاری (پس از 130 و 180 میلی لیتر تبخیر از تشتک کلاس A) در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در پاییز 1388 اجرا گردید. بر مبنای عملکرد در شرایط غیر تنش (Yp) و شرایط تنش (Ys) ، شاخص های کمی مقاومت به خشکی از قبیل میانگین حسابی (MP)، میانگین هندسی (GMP)، تحمل به تنش (STI)، حساسیت به تنش (SSI) و تحمل (TOL) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ارقام از نظر شاخص های مقاومت به خشکی در هر دو محیط تفاوت معنی داری وجود داشت. تجزیه همبستگی بین عملکرد و شاخص های مقاومت به خشکی نشان داد که GMP، STI و MP مناسب ترین شاخص ها برای غربال کردن ارقام گندم می باشند.با توجه به این سه شاخص، رقم الوند به عنوان متحمل ترین و رقم سواسون به عنوان حساس ترین رقم شناسایی شد. بر اساس نمودار چند متغیره بای پلات (Bi plot) رقم الوند در مجاورت بردارهای مربوط به شاخص های مقاومت به خشکی یعنی GMP، STI و MP قرار گرفت.

مقدار و کیفیت آندوسپرم بذر از عوامل مهم تاثیرگذار در جوانه زنی و رشد اولیه بذر می باشد و نیتروژن نقش مهمی در محتوای پروتئینی و کیفیت آندوسپرم بذور دارد. بنابراین، نیتروژن به عنوان عنصری کلیدی در تغذیه گیاهان نقش بسزایی در افزایش عملکرد کمی و کیفی گیاهان زراعی دارد. به همین منظور در مطالعه ای اثر مقادیر مختلف کود نیتروژن بر قدرت بذر، جوانه زنی، استقرار گیاهچه و عملکرد در گیاهان والد گندم رقم آذر-2، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم کشور (مراغه)  بررسی شد. در این تحقیق از بذور گندم آذر-2 که تحت تیمار مقادیر مختلف کود نیتروژن (0، 30، 60، 90 و 120 کیلوگرم در هکتار) تولید شده بودند، استفاده شد.  این بذور تحت شرایط یکسان در سال زراعی 89-88 به صورت دیم کشت شدند و اثر تیمارهای کودی بر خصوصیات جوانی زنی و قدرت بذر و نیز عملکرد و اجزای عملکرد در شرایط مزرعه ای مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که سرعت سبز کردن، میانگین مدت زمان سبز کردن، درصد گیاهچه های سبز، درصد پوشش سبز، تعداد خوشه در مترمربع و تعداد پنجه بارور بطور معنی داری تحت تاثیر مقادیر مختلف مصرف کود نیتروژن در گیاه والد قرار دارند. بر اساس نتایج بدست آمده، صفات درصد نیتروژن، درصد پروتئین، ارتفاع بوته، تعداد پنجه غیر بارور در بوته، تعداد دانه در خوشه، وزن هزار دانه و شاخص برداشت تحت تاثیر تیمارهای مختلف کود نیتروژن گیاه والد قرار نگرفتند. همجنین مقایسه میانگین ها نشان داد که در صفات طول خوشه، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، درجه باردهی و شاخص بهره وری بارش بین تیمار اول (عدم مصرف کود نیتروژن در گیاه والد) با سایر تیمارها (مصرف کود نیتروژن) اختلاف معنی داری وجود دارد و مصرف کود نیتروژن باعث بهبود این صفات شد.

به منظور بررسی اثرات جداگانه و ترکیبی کودهای فسفاته، باکتری های حل کننده فسفات و قارچ مایکوریزا بر تعدیل و کاهش خسارات ناشی از تنش خشکی در مرحله رشد رویشی ذرت دانه ای هیبرید سینگل کراس 704  آزمایشی در سال زراعی 88-1387 در مزرعه تحقیقات شماره 3 پردیس ابوریحان دانشگاه تهران بصورت اسپلیت پلات و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو فاکتور به اجرا در آمد. فاکتورهای آزمایش شامل تنش خشکی (به عنوان فاکتور اصلی) و ترکیبات مختلف کود بیولوژیک (به عنوان فاکتور فرعی) بودند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها نشان داد که تاثیر خشکی و همچنین تیمارهای مختلف کود بر اکثر صفات مورد مطالعه معنی دار بود. نتایج نشان داد که اکثر صفات اندازه گیری شده در تیمارهای تلقیح با b2 تحت شرایط کم آبیاری بالاتر از سایر تیمارها بودند. نتایج تجزیه همبستگی تحت شرایط آبیاری نرمال نشان داد که عملکرد دانه با کلیه صفات ارزیابی شده دارای همبستگی مثبت می باشد. صفت وزن بلال تحت این شرایط آبیاری دارای بالاترین مقدار همبستگی مثبت و معنی دار با عملکرد دانه بود. نتیجه همبستگی ساده بین صفات در شرایط تنش خفیف نشان داد که عملکرد دانه بطور مثبت و معنی داری با صفات تعداد ردیف دانه در بلال، تعداد دانه در ردیف بلال، وزن 300 دانه، وزن بلال، طول بلال، قطر بلال و عمق دانه همبسته می باشد. اما نتایج در شرایط تنش شدید خشکی نشان داد که عملکرد دانه بطور معنی داری با صفات تعداد ردیف دانه در بلال، تعداد دانه در ردیف و وزن 300 دانه همبسته می باشد. بیشترین همبستگی عملکرد دانه تحت این شرایط با صفت طول بلال (928/0) بود.

به منظور ارزیابی اثر تنش کم آبی بر صفات فنولوژیکی ارقام ماش آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار در ایستگاه تحقیقاتی شیروان چرداول ایلام در سال 1387  اجرا گردید.فاکتورهای آزمایشی شامل رژیم آبیاری در پنج سطح (30 میلی متر(I30)، 60 میلی متر (I60) ، 90 میلی متر(I90) ، 120 میلی متر (I120) و150 میلی متر (I150) و ارقام ماش  شامل پرتو (V1)، مهر (V2) و گوهر (V3) بودند. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها مشاهده گردید که محدودیت در آبیاری به طور چشم گیری طول دوره ی رشد ، طول دوره ی رشد تا گل دهی و طول دوره ی غلاف دهی و تعداد برگ در بوته و تعداد شاخه در بوته ماش را تحت تاثیر قرار داده است. بررسی سطوح آبیاری مشخص نمود که در شرایط30 میلی متر تبخیر (I30) طول دوره ی رشد 81 روز (طولانی ترین دوره رشد تا گل دهی) و کمترین تعداد برگ در بوته حدود 96 بوده است. همچنین  طول دوره ی غلاف دهی تحت تاثیر معنی دار محدودیت آبیاری قرار گرفته است و ارقام تفاوت بسیار معنی داری را نشان داده و رقم مهر با حدود 27 روز نسبت به دو رقم دیگر دوره ی بیشتری داشته در صورتی که دو رقم دیگر در این مورد مشابه بوده اند. ، اما اثرات متقابل معنی دار نبوده است. اما بررسی اثرمتقابل  سطوح مختلف آبیاری و رقم نشان دهنده ی این است که در شرایط I30V3 با 31 شاخه و I150V3 با حدود 12 شاخه به ترتیب حداکثر و حداقل تعداد را تولید نموده اند. روند ارقام در هر سطح آبیاری تقریبا یکسان بوده و به ترتیب گوهر، مهر و پرتو برتری داشته اند.

به منظور بررسی تاثیر کنترل مکانیکی علف های هرز در تلفیق با شیوه کاربرد کود سرک ازته در شرایط مزارع نیشکرجنوب خوزستان آزمایشی انجام شد. در این آزمایش 2 شیوه کاربرد نواری و سراسری کود ازته و 4 روش کنترل مکانیکی علفهای هرز شامل بدون کنترل ، یکبار و دو بار کولتیواتور و  وجین کامل مورد آزمایش و کارآیی آنها در کاهش اثر منفی علفهای هرز و رشد نیشکر مقایسه گردید. آزمایش در قالب طرح آماری بلوک کامل تصادفی و در 4 تکرار اجرا شد. 3 ماه بعد از کاشت و یک ماه بعد از مصرف کود سرک،  وزن خشک علفهای هرز و نهایتا رشد و عملکرد نیشکر برآورد گردید. نتایج نشان داد که از نظر ارتفاع اختلاف معنی داری بین تیمارها وجود ندارد درحالیکه از نظر تراکم و عملکرد اختلاف تیمارها در سطح 5 درصد معنی دار بود و به ترتیب تیمار های دیسک و زیر شکن با متوسط 23/23 و 23/14 کیلوگرم بیشترین و کمترین عملکرد را تولید نمودند.

به لحاظ اهمیت و جایگاه در خور توجه علفکش های خاک کاربرد در کنترل موثر گونه های هرز اقتصادی استان خوزستان و نیز نقش بسزای علف های هرز در وارد آوردن خسارات چشمگیر به محصولات راهبردی به مثابه بارزترین معضل در حوزه آفات نباتی استان، به منظور مطالعه تطبیقی تاثیر علفکش های خاک کاربرد دو منظوره بر کنترل علف های هرز باریک برگ در سه رقم گندم چمران، دز و کرخه آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی بصورت فاکتوریل با پنج تیمار و چهار تکرار در ناحیه شوش در سال زراعی 1385-1386 طراحی و اجرا گردید. تیمارهای آزمایشی عبارت بود از: (1) علفکش متریبوزین در سطح 75/0 کیلوگرم در هکتار بصورت پیش رویشی، (2) علفکش ایزوپروتورون+دیفلوفنیکان در سطح 5/2 لیتر در هکتار بصورت پیش رویشی و (3) علفکش سولفوسولفورون در سطح 6/26 گرم در هکتار بصورت پیش رویشی، (4) شاهد بدون وجین و (5) شاهد با وجین. گونه های یولاف وحشی و چچم علف های هرز نازک برگ غالب مشاهده شده در این پژوهش بودند. سطح کنترل علف های هرز در قالب شاخص های تراکم و عملکرد دانه هر رقم اندازه گیری شد که در این مورد نیز تیمارهای آپیروس و پنتر نسبت به تیمار سنکور برتری محسوسی نشان داد. تکرار این آزمایش در نواحی مختلف کشور و با ترکیبات سایر علفکش های خاک کاربرد برای حصول اطمینان از نتایج کسب شده پیشنهاد می شود.