نشریه علوم کاربردی سیب زمینی
سال سوم شماره 1 (پیاپی 5، بهار و تابستان 1399)

سیب زمینی از جمله مهم ترین محصولات کشاورزی است که به دلیل ارزشمند بودن پروتئین آن، در بسیاری از کشورها به عنوان غذای اصلی مصرف می شود. متاسفانه در کشور ما درصد زیادی از سیب زمینی تولیدی، در مرحله انبارداری تلف می شود. با تبدیل این محصول ارزشمند به فراورده هایی با ارزش افزوده بالاتر و نگهداری آسان تر می توان ضمن کاهش ضایعات، تنوع روش های مصرف را افزایش داده و ارزش افزوده بالایی ایجاد کرد. از جمله این فراورده ها می توان به قطعات خشک شده سیب ز مینی اشاره کرد. روش خشک کردن و نوع مراحل آماده سازی قبل از خشک کردن از جمله: حذف آنزیم ها، غوطه وری در محلول های مختلف، استفاده از روش های آبگیری اولیه، استفاده از مایکروویو یا محلول های جاذب آب، دمای خشک کردن و غیره تاثیر زیادی بر کیفیت فراورده نهایی دارد و می تواند ویژگی های مهمی مثل رنگ محصول، سهولت و میزان جذب آب مجدد، طعم محصول، میزان جذب روغن هنگام سرخ کردن، متلاشی شدن محصول هنگام پختن و سایر ویژگی ها را تحت تاثیر قرار دهد. در این مقاله، روش مناسب تولید حبه های خشک سیب زمینی معرفی می شود. در فرایند معرفی شده در کنار خشک کردن حرارتی، از روش های آماده سازی مختلف مانند: حذف آنزیم ها با محلول داغ کلرید کلسیم و محلول های جاذب استفاده می شود. به این ترتیب فراورده تولیدی، خصوصیات جذب آب و حفظ رنگ و طعم مناسبی داشته و جذب روغن آن در هنگام سرخ کردن نیز کاهش می یابد. این دستورالعمل غلظت کلرید کلسیم 0/4 درصد، محلول جاذب رطوبت 2 درصد و دمای خشک کردن 50 درجه سانتی گراد را برای خشک کردن حبه های سیب زمینی توصیه می کند.

تنش گرمایی یکی از عوامل اصلی در افت عملکرد در مناطق تولید سیب زمینی محسوب می شود. شهرستان بویین و میان دشت یکی از شهرستان های غربی استان اصفهان و یکی از مناطق تولید سیب زمینی این استان محسوب می شود. با استفاده از آمار بلندمدت 13 ایستگاه هواشناسی، احتمال وقوع تنش گرمایی (متوسط روزانه دمای 30 درجه سانتی گراد و بالاتر) در این شهرستان بررسی شد. بر پایه ی نتایج به دست آمده، اگرچه احتمال برخورد مراحل حساس به تنش گرما (طویل شدن استولون، آغاز غده دهی و حجیم شدن غده ها) در این شهرستان وجود دارد اما با انتخاب دهه سوم خردادماه برای تاریخ کاشت ارقام زودرس و متوسط رس و دهه اول تیرماه (با در نظر گرفتن طول دوره رشد) برای ارقام دیررس می توان خسارت ناشی از تنش گرما را به حداقل رساند. خوشبختانه در این شهرستان، احتمال وقوع دماهای بیش از 35 درجه سانتی گراد و هم زمانی آن با مراحل حساس رشد سیب زمینی بسیار کم (غالبا کمتر از 15 درصد) است. به طور خلاصه استفاده از آمار درازمدت هواشناسی منطقه می تواند ابزار مفیدی برای مدیریت تنش های محیطی محسوب شود.

در شرایط حاضر اندازه‏ گیری و تحلیل شاخص ‏های بهره ‏وری عوامل تولید خصوصا آب در بخش کشاورزی بسیار مهم و از جایگاه خاصی برخوردار است. هدف از این تحقیق، اندازه‏ گیری و مقایسه بهره ‏وری مصرف آب آبیاری در دو روش آبیاری بارانی و قطره‏ ای در محصول سیب زمینی در استان همدان می‏ باشد. جهت دست یابی به اهداف این تحقیق به روش نمونه گیری تصادفی، تعداد 84 بهره ‏بردار انتخاب و داده ‏های لازم از طریق اندازه‏ گیری‏ های مزرع ه‏ای جمع ‏آوری شده است. متناسب با هدف تحقیق، از دو شاخص بهره وری فیزیکی و اقتصادی آب استفاده شده است. براساس این نتایج، بهره ‏وری آب در سیستم آبیاری قطره ‏ای به طور قابل توجهی بالاتر از سیستم آبیاری بارانی است. میانگین بهره ‏وری فیزیکی آب در سامانه آبیاری بارانی و قطره ای به ترتیب برابر با 4/3 و 7/4 کیلوگرم بر هر مترمکعب است. میانگین بهره‏ وری اقتصادی آب در سامانه آبیاری بارانی و قطره ‏ای نیز به ترتیب برابر با 14980 و 22623 ریال بر هر مترمکعب است. بالاترین بهره وری فیزیکی و اقتصادی  آب در شهرستان‏ های بهار و کبودراهنگ مشاهده شده است.

سیب زمینی یکی از محصولات زراعی مهم کشور است و در سبد غذایی جامعه ایرانی، جایگاه ویژه ای دارد. دست یابی به عملکرد پایدار و حفظ آن در محصولات پرنیازی مانند سیب زمینی، تحت تاثیر عوامل متعددی است که از مهم ترین آن ها می توان به تغذیه گیاهی و وضعیت حاصلخیزی خاک های منطقه اشاره کرد. پژوهش حاضر در اراضی تحت کشت سیب زمینی در استان آذربایجان شرقی برای ارزیابی وضعیت حاصلخیزی خاک در 30 مزرعه انجام گرفته است. در این 30 مزرعه عوامل موثر بر تولید در قالب پرسش نامه احصاء و با تهیه نمونه خاک از مزارع منتخب، نسبت به اندازه گیری ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک اقدام لازم صورت گرفت. نتایج نشان داد که اراضی تحت کشت سیب زمینی از کمبود مواد آلی و pH بالا رنج می برند و کمبود آهن با 70 درصد، فسفر و روی با حدود 50 درصد  و منگنز با حدود 33 درصد، مهم ترین اولویت های کمبود عناصر غذایی در این اراضی می باشند. این در حالی است که بیشترین تاثیر بر کاهش عملکرد در مزارع منتخب، مربوط به عنصر روی و پس از آن منگنز، فسفر، آهن و پتاسیم بود. هم چنین نتایج نشان داد که مصرف کود در اراضی به شدت نامتعادل است و با وجود کمبود شدید آهن، منگنز و روی اثری از این عناصر در برنامه تغذیه گیاهی وجود ندارد. برای افزایش عملکرد در مزارع استان آذربایجان شرقی، ضرورت دارد تا به مصرف عناصر کم مصرف مخصوصا روی، منگنز و آهن توجه کافی صورت گرفته و مصرف کودهای حیوانی از منابع مختلف در اولویت قرار گیرد.

بید سیب زمینی مهم ترین آفت سیب زمینی در ایران است و در بعضی کشورها خسارت آفت تا 70 درصد نیز گزارش شده است. شدت خسارت این آفت در مناطق گرمسیری بسیار بیش تر است و در مزارع خسارت شدید دارد اما در مناطق سردسیر در انبار مهمتر است. برای مبارزه با بید سیب زمینی از روش های مختلفی استفاده می شودکه یکی از آنها، شکار تعداد زیادی حشره نر آفت، قبل از جفت گیری با حشرات ماده است. شکار انبوه معمولا با کمک فرومون جنسی حشره نر انجام می شود که در کشور نیز تولید شده است. هدف از این پژوهش بررسی کارایی کنترل بید سیب زمینی در شکار به وسیله فرومون ساخت ایران و مقایسه آن با فرومون خارجی بود. نتایج نشان داد در شرایط مزرعه، کارایی فرومون بومی بهتر از فرومون خارجی است و گاهی تعداد شکار این فرومون تا دو برابر فرومون خارجی می باشد. بید سیب زمینی در همدان از اواسط شهریور تا پایان مهر دارای دو نسل پر جمعیت و متداخل است.

سیب زمینی یکی از گیاهان حساس در برابر ویروس ها است به نحوی که تباهی نژادی یا تحلیل رفتن توده بذری سیب زمینی عمدتا در نتیجه افزایش تدریجی بیماری های ویروسی اتفاق می افتد. ویروس وای سیب زمینی یکی از گسترده ترین و از نظر اقتصادی مهم ترین بیماری های ویروسی سیب زمینی است که سبب ایجاد خسارت کمی و کیفی به این محصول می گردد. این ویروس در اکثر مناطق کشت سیب زمینی در ایران وجود دارد. آشنایی تولید کنندگان سیب زمینی با این ویروس و روش های مدیریت آن در پیشگیری از وقوع بیماری حاصله و در نتیجه کاهش خسارت ناشی از آن بسیار موثر است. برخی از روش های مدیریت این ویروس شامل: کاشت سیب زمینی در مناطق با جمعیت پایین شته های ناقل، حذف علف های هرز میزبان، استفاده از ارقام سیب زمینی مقاوم به ویروس، استفاده از غده بذری سالم و گواهی شده، تغییر تاریخ کاشت و برداشت با توجه به تغییرات جمعیت شته های ناقل در هر منطقه و ضدعفونی بذور با سموم سیستمیک و سمپاشی مزرعه برای کنترل ناقلین، می باشند.

سیب زمینی نقش مهمی در تغذیه انسان داشته، به طوری که از آن به عنوان ثروت پنهان زمین نام برده می شود. هدف از انتقال یافته های تحقیقاتی، برقراری جریان دوسویه ارتباط بین محققین و کارشناسان از یک سو و کشاورزان پیشرو از سوی دیگر می باشد. استان اردبیل در سال 1390 با دارا بودن 14/8 درصد از کل سطح زیرکشت این محصول، مقام دوم در کشور را به خود اختصاص داده است. با در نظر گرفتن این اهمیت، تحقیق حاضر در نظر دارد اثرات برنامه های اجرا شده برای سیب زمینی کاران این استان در قالب انتقال یافته های تحقیقاتی را با بهره گیری از تحلیل توصیفی و استنباطی مورد بررسی قرار دهد. داده های مورد نیاز این تحقیق از طریق تکمیل پرسش نامه به تعداد 182 سیب زمینی کار از بین کلیه سیب زمینی کاران منطقه اردبیل که به روش نمونه گیری ساده تصادفی انتخاب شده بودند، جمع آوری شد. نتایج نشان داد که 73/4 درصد از سیب زمینی کاران مورد مطالعه، از مجموعه فعالیت ها و برنامه های آموزشی و ترویجی انتقال یافته های تحقیقاتی سیب زمینی رضایت داشتند. نتایج هم چنین بیانگر آن بود که بین اثربخشی برنامه انتقال یافته های تحقیقاتی و عملکرد محصول، رابطه ضعیفی وجود دارد.