فهرست مطالب

طبیعت ایران - سال پنجم شماره 5 (پیاپی 24، آذر و دی 1399)

نشریه طبیعت ایران
سال پنجم شماره 5 (پیاپی 24، آذر و دی 1399)

  • تاریخ انتشار: 1399/09/09
  • تعداد عناوین: 23
|
  • جلوه سهرابی پور*، رضا ربیعی صفحات 7-22

    طبق آخرین تخمین ها که با جدیدترین روش ها صورت گرفته است تعداد گونه های موجود بر روی سیاره زمین در حدود 8.7 میلیون گونه می باشد که 87 درصد از گونه های خشکی زی و 91 درصد از گونه های دریایی هنوز ناشناخته مانده و تعداد گونه های دریایی حدود 2.2 میلیون تخمین زده شده است (Mora et al., 2011). پدیده گرمایش جهانی به عنوان یک عامل تهدید کننده جدی برای نابودی موجودات زنده خود به خود یک خطر گریزناپذیر برای جوامع گیاهی و جانوری جهان می باشد که دولت ها و مردم کشورهای مختلف جهان در تلاش برای کاهش دامنه تخریب این پدیده هستند. علاوه بر این تخریب شدید زیست گاه های طبیعی توسط انسان یکی دیگراز معضلات موجود در کشورهای مختلف است که موجب تشدید خطرات برای ادامه بقای موجودات زنده در روی کره زمین چه در محیط های خشکی و چه در اکوسیستم های آبی روی این کره خاکی شده است . پدیده  در معرض خطر بودن گیاهان و حیوانات واقعیتی پذیرفته شدهبرای دانشمندان  تا اکثریت عامه مردم می باشد. اتحادیه بین المللی برای حمایت از طبیعت (IUCN) وفهرست  قرمز (گونه های  در معرض خطر) این اتحادیه در دسترس عموم بوده ومنابع علمی منتشر شده متعددی  از گونه های منقرض شده و در معرض خطر وجود دارد (Noss et al., 1997;  Shogren & Tschirhard, 2001).

  • آزاده صالحی* صفحات 23-29

    منابع آبی از ارزشمندترین منابع طبیعی و جز سرمایه های ملی هر کشور محسوب شده و نقش حیاتی در توسعه پایدار هر کشور ایفا می کنند. کشور ما یکی از مناطق کم باران جهان است،   به طوری که متوسط بارندگی در ایران به حدود یک سوم متوسط آن در جهان می رسد که توزیع همین مقدار بارندگی ناچیز نیز نامتعادل و نامتوازن است، لذا تنش در منابع آبی در اغلب نقاط کشور مشهود است. همچنین بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمینی که منبع اصلی تامین کننده آب در مناطق خشک است، موجب شده است که سفره های آب زیرزمینی با افت کمی و کیفی شدید روبه رو شوند. از این رو حفاظت از منابع آب و استفاده مطلوب از این منابع در کشور از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از آنجایی که اکثر فعالیت های انجام شده با آب منجر به تولید فاضلاب می شود، لذا منابع آب بالقوه ای وجود دارد که به طور پیوسته بر حجم آنها اضافه می گردد. فاضلاب یا آب نامتعارف آب مصرف شده و زایدی است که در هر منطقه دارای ترکیبات متغیری می باشد. پارامترهای عمده آب نامتعارف شامل مواد جامد، موادآلی، مواد غذایی، فلزات سنگین، نمک ها و عوامل بیماریزا است که مقدار نسبی ترکیبات فوق در فاضلاب های شهری...

  • مهدی زهدی* صفحات 31-40

    تنظیم "مقررات"، متناسب با شرایط اکولوژیک، ویژگی های اجتماعی و تعهدات بین المللی، از ملزومات اساسی به منظور اعمال مدیریت بهینه در مراتع است. ارزانی و همکاران (1395)، بیان می نمایند مدیریت مرتع تنها به مدیریت چرا دام خلاصه نمی شود، بلکه بهره برداری از اکوسیستم های پیچیده مرتعی به منظور رفع نیازها و انتظارات جوامع انسانی از مهمترین وظایف مرتعداری می باشد. لذا با وجود چالش های متعدد، کسب مهارت های متنوع، مشارکت دست اندرکاران و اصلاح روش های مدیریتی ضروریست. جعفری لنگرودی (1397)، در تعریف واژه «مقررات» بیان می کند؛ «الف) به معنی عام شامل قانون، تصویب نامه، آیین نامه، بخشنامه و هرچه که ضمانت اجرا داشته باشد. ب) به معنی خاص در مقابل قانون (به معنی اخص) استعمال می شود». در بند ب منظور تمامی موارد بند الف بجز قانون است، زیرا قوانین مسیر تصویب خاص خود را طی می کنند. همچنین می افزاید، آیین نامه ی اجرایی؛ آیین نامه ای است که برای اجرای یک قانون مقرر می شود. ممکن است آیین نامه ی اجرایی را خود مجلس و یا دولت و یا مقامات اداری کشور در حدود صلاحیت شان تهیه و به معرض اجرا بگذارند. با اینکه صلاحیت مجلس عام است، تعیین تمام جزییات مربوط به اجرای قوانین و تنظیم امور اداری، مجلس را از انجام وظایف مهم تر باز می دارد، به همین دلیل در قالب قوانین، تنظیم آیین نامه های اجرایی به عهده هیات وزیران یا یکی از وزرا واگذار می شود. آنچه مسلم است، "قانون" از لحاظ اعتبار و تشریفات صدور، با "مقررات اداری"، تفاوت بسیار دارد.

  • ولی الله مظفریان* صفحات 43-67

    تیره چتریان یکی از تیره های بزرگ گیاهی جهان با قریب 438 جنس و 3500 گونه است که بیشتر در نیمکره شمالی جهان پراکند اند (Mabberley 2006) ، این تیره در ایران 124 جنس و 365 گونه دارد که 118 گونه از آنها انحصاری ایران هستند. این تیره در ایران سه زیر تیره دارد که بزرگترین آنها  Apioideae  با 342 گونه  در برگیرنده 8 قبیله است که بزرگترین آنها قبیله Peucedaneae  شامل 144 گونه در ایران است. از مجموعه 124 جنس موجود 78 جنس یک گونه ای Monospecific  هستند و بقیه از 2 -33 گونه دارند. در میان جنس های تک گونه ای 15 جنس و گونه های آنها انحصاری ایرانند و تعداد جنس های در برگیرنده  یک تا چند گونه انحصاری بالغ بر 28 جنس است. چتریان در ایران عنوان گیاهان دارویی و معطر، سبزیجات خوراکی و ادویه جات، گیاهان عوفه ای و سمی دارای ترکیبات شیمیایی  مهمی هستند که در محل اشاره به گیاهان دارویی به آنها اشاره می کنم. چتریان ایران مانند سایر گیاهان به دلیل کاربردهای خاص و دخالتهای انسان واغلب تک گونه ای بودن جنس ها و پراکندگی جفرافیایی محدود آنها مورد تهدید هستند،  بعلاوه خواص دارویی و علوفه ای و قابلیت های صنعتی آنها، این موضوع را تشدید  می کند و رویشگا ه های طبیعی آنها را تحت فشار قرار می دهد.

    کلیدواژگان: چتریان، جنس های تک گونه ای، جنس ها وتعداد گونه های انحصاری آنها، پراکندگی جغرافیایی، گیاهان دارویی، گیاهان علوفه ای، تغذیه ای، سمی، جایگاه حفاظتی
  • حسین صفدری صفحه 68
  • بهنام حمزه*، پروانه عشوری، عادل جلیلی، رفعت حبیبی، سید احمد موسوی صفحات 69-80

    ویژگی های بانک بذر خاک در دو عمق 0-5 و 5-10 سانتی متری در  ایستگاه قره بوق زنجان مورد مطالعه قرار گرفت. از 30 سینی حاوی نمونه های دو عمق خاک در گل خانه، 312 بذر متعلق به 15 گونه جوانه زدند که در یک مترمربع، میزان کل جوانه زنی شامل 228 نورست بود. شکل زیستی تروفیت بیشترین درصد جوانه زنی و تعداد گونه را در دوعمق خاک داشته است. بیشترین تعداد جوانه زنی کل گونه ها مربوط به عمق 0-5 سانتی متری بوده است. در میان گونه های سبز شده، بیشترین فراوانی متعلق به Draba nuda در عمق 0-5 سانتی متری خاک است. شاخص تشابه سورنسون گونه های جوانه زده از کل بانک بذر خاک با گونه های گیاهی روی زمین %18 محاسبه گردید. همچنین میزان درصد تشابه هر عمق با  گونه های گیاهی روی زمین نیز %18 و میزان درصد تشابه بین دو عمق خاک %75 محاسبه شد. نتایج  نشان داد که میانگین عدم شباهت میزان تراکم بین دو گروه بانک بذر خاک قره بوق زنجان %69 می باشد. آنالیز سیمپر نشان داد که %76/69 میانگین عدم شباهت تراکم نورست ها در دو عمق خاک، به ترتیب، متعلق به گونه های Draba nuda، Astargalus sp.، گیاه دولپه ای1، Poa bulbosa و Eremopoa persica  بوده است. مقایسه پوشش گیاهی روی زمین با موجودی بانک بذر خاک نشان داد که در ایستگاه قره بوق زنجان، در صورت هرگونه آسیب طبیعی یا غیر طبیعی، بانک بذر این منطقه قابلیت احیاء سریع و کوتاه مدت پوشش گیاهی روی زمین را ندارد اما در بلندمدت با توجه به حضور گونه هایی در عمق پایدار بانک بذر، مسیر حرکت توالی می تواند آغاز شود.

    کلیدواژگان: غنای گونه ای، تشابه، توالی، ایران
  • درختان کهنسال استان کرمانشاه / قسمت نخست، درختان خودرو
    یحیی خداکرمی*، معصومه خانحسنی، مصطفی خوشنویس صفحات 81-99

    در عصر حاضر، برای حفاظت و ترمیم اکوسیستم های طبیعی گیاهی اصل بر شناخت، برقراری و توسعه زیست گاه های طبیعی گونه ها قرار دارد. این پروژه توجیهی قاطعی در بررسی و معرفی درختانی با پیشینه صدها ساله دارد. این درختان طی زندگی طولانی خود (گاهی تا چند هزار سال) شاهد تحولات طبیعی و تنش های محیطی متعددی بوده اند و بصورت یک تاریخ زنده قابل مطالعه درونی و بیرونی هستند و به عنوان مهمترین ذخایر ژنتیکی هر کشور از ابعاد مختلف حتی در تحولات تکاملی گیاهان قابل بررسی هستند. در این بررسی 57 پایه درخت کهنسال از 12 گونه درختی در استان کرمانشاه شناسایی و اطلاعات آنها ثبت گردید. در این میان تعداد 31 درخت جنگلی یا خودرو شامل بنه (Pistacia atlantica Desf.)  با تعداد 15 پایه، بلوط ایرانی(Quercus brantii Lindl) با 9 پایه و دارمازو (Quercus infectoria Oliv.) با 7 پایه شناسایی و بررسی شدند. سن تقریبی این درختان بین 180 تا 1050 سال محاسبه شد.

    کلیدواژگان: درختان کهنسال جنگلی، ذخایر ژنتیکی، کرمانشاه
  • آسیه شامخی صفحه 100
  • احمد رحمانی* صفحات 101-115
  • نرگس بهرامی صفحه 118
  • جابر شریفی*، عادل جلیلی، فرزانه عظیمی مطعم صفحات 119-125

    جوامع گیاهی گوشاب(Potamogeton spp.) در استان اردبیل ویژه آب های شیرین مناطق کوهستانی و مرتفع است. دامنه های شمالی و شرقی سبلان و ارتفاعات کوهستان طالش (باغرو) از ارتفاع 1800 تا 3000 متر  بالاتر از سطح دریا، تالاب های متعدد کوچک و بزرگی دارند که زمینه ظهور جوامع گیاهی گوشابرا فراهم ساخته است. تالاب های کوهستانی آلوارس در ارتفاع 3000 متری دامنه شرقی سبلان و تالاب نیور در ارتفاع 2480 متر واقع در کوهستان طالش (باغرو) با این جوامع گیاهی،یکی از مناظر زیبا از طبیعت ایران را دارد. دوردست بودن و سرد و یخبندان بودن آنها در فصول پاییز و زمستان تا اواسط بهار، موجب شده است به صورت بکر باقی بماند. جوامع گیاهی گوشاباز نظر شکل زیستی، به صورت شناور و یا پای در آب هستند. درتالاب های ارتفاعات بالا، گوشابتکمه ای(Potamogeton nodosus Poir.) و در ارتفاعات میانی گوشاب شانه ای (Potamogeton pectinatus L.) غالب هستند. از عمق تا لب آب دریاچه، همراه با جوامع گوشاب گونه های متعددی مانندHipporis vulgaris L.، Juncus gerardii Loisl.،Equisetum arvense L. ،Mentha aquatica L.، Blysmus compressusPanz. و Polygonum amphibium L. قابل مشاهده است.

    کلیدواژگان: اراضی ماندابی، اجتماع، گیاهان آبزی، محیط، ایران
  • امین سعدآباد صفحه 128
  • محمد مهرنیا*، زیبا جم زاد، عادل جلیلی صفحات 135-141

    گیاه Phlomis lurestanicaاز تیره نعنا (Lamiaceae) انحصاری ایران می باشد که در مناطق کوهستانی لرستان پراکنش دارد. این گیاه چندساله و ریزوم دار با ساقه های به ارتفاع تا 40 سانتیمتر می باشد. جایگاه حفاظتی این گیاه بر اساس معیارهای اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) مورد بررسی قرار گرفته است. سطح تحت اشغال گونه Phlomis lurestanicaبا اندازه گیری میدانی در رویشگاه های آن، 95  کیلومترمربع و میزان حضور گونه در محدوده انتشار آن، 1573.3  کیلومترمربع برآورد شد. این گونه باتوجه به سطح اشغال، تعداد افراد جمعیت، نوع تجدید حیات که عمدتا از طریق ریزوم های رونده می باشد و کیفیت رویشگاه، به عنوان گونه ی در حال انقراض (Endangered/EN) اعلام می شود. مشاهدات میدانی نشان داد فقدان مدیریت و چرای بی رویه از عوامل اصلی تهدیدکننده این گونه کمیاب به شمار می روند. اعلام رویشگاه های حفاظت شده توسط سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، حفاظت خارج از رویشگاه در با غ های گیا هشناسی و بانک ژن منابع طبیعی ایران برای جلوگیری از انقراض باید در برنامه کار حفاظت از این گونه قرار گیرد.

    کلیدواژگان: جایگاه حفاظتی، گونه در حال انقراض، رویشگاه های حفاظت شده، باغ گیاه شناسی زاگرس
  • علی پورقربان صفحه 142
  • ایوب مرادی*، مسعود امین املشی، بابا خانجانی شیراز، زیبا جم زاد، عادل جلیلی صفحات 143-149

    Leutea polyscias یکی از گونه های علفی چندساله و صخره زی از تیره چتریان است. این گیاه انحصاری ایران و منطقه مورد مطالعه است. رویشگاه آن مناطق صخره ای جنوب استان گیلان در محدوده ارتفاعی 700-200 متر (در رودبار و منجیل) در حاشیه رودخانه سپیدرود از جنگل های تنک زربین و دیگری مسیر لوشان به کلیشم در محدوده ارتفاعی 1900-1100 متر از جنگل های تنک ارس می باشد. در مقاله حاضر جایگاه حفاظتی L. polyscias براساس شیوه نامه اتحادیه جهانی حفاطت از طبیعت (IUCN) و با استفاده از سه معیار میزان حضور، سطح تحت اشغال و اندازه جمعیت تعیین شد. سطح تحت اشغال (AOO) گونه L. polyscis با اندازه گیری های میدانی و رویشگاه های آن 62/2 کیلومترمربع و میزان حضور گونه در محدوده انتشار آن(EOO) با استفاده از نرم افزار GeoCAT 316 کیلومترمربع برآورد شد. براساس این پژوهش گونه L. polyscis در طبقه در بحران انقراض (CR) قرار می گیرد. تغییرات کاربری اراضی، احداث جاده و برداشت معادن از عوامل اصلی تخریب و کاهش رویشگاه و تهدید این گونه محسوب می شوند. بنابراین در این زمینه توجه فوری سازمان جنگلها مراتع و آبخیزداری و سازمان حفاظت از محیط زیست به منظور حفاظت از این گونه انحصاری بیش از پیش احساس می شود.

    کلیدواژگان: گیاهان صخره زی، اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، گونه گیاهی انحصاری، استان گیلان
  • ترجمه: مهدیه آقامحمدی صفحه 151
  • ترجمه: فیروزه حاتمی صفحات 152-153