نشریه دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث
سال سوم شماره 2 (پیاپی 10، پاییز 1399)

واژه «تحصیل» فرایندی را از آغاز یادگیری تا پایان آن در خود، جای داده است. وقتی سخن از درس خواندن می شود، تصور اولیه این است که یک کتاب و یک رشته مطالب، توسط استاد به شاگرد، منتقل شده و پس از مدتی، آزمون و در نتیجه، قبولی یا عدم قبولی رخ می دهد. حال وقتی کنش ها و واکنش های فرد یادگیرنده را بررسی کنیم به این امور برمی خوریم: باورها، تاثیر باورها بر رفتارها، خانواده، دوستان، جامعه و مسایل آن، تاثیر پاسخ مسایل جامعه بر روند تحصیل و... . همه اینها، به تناسب خویش، برآموزش فرد، اثرگذار است.

شاید کمتر رویدادی را بتوان یافت که مانند «واقعه عاشورا» بر جریان تاریخ پیش و پس از خود، اثری این چنین گذاشته باشد. در روز عاشورا، مصایبی به صورت مستقیم بر امام حسین علیه السلام وارد شد و مصیبت هایی نیز به اطرافیان ایشان رسید. نگاشته کنونی زخم هایی را که بر خود امام× وارد شد، از منابع متقدم یا کتاب هایی که از آن منابع بهره گرفته اند، بررسی می کند. همچنین در این نوشتار، قاتل امام حسین علیه السلام و نیز حملاتی که پس از شهادت ایشان به آن بزرگوار شده به بحث گذاشته می شود. مناجات های حضرت اباعبدالله علیه السلام پس از هر جراحت نیز، نقل می گردد. گردآوری همه اقوال به صورت خلاصه و بررسی مختصر آن از ویژگی های این مقاله است. نوشتار حاضر، دستیابی به گزارش این رویدادها را آسان کرده و مستندات آن را به روشنی نقل می کند. این نگاشته در شش گفتار، به جراحات و صدمات رسیده به امام حسین علیه السلام، تعداد ضربات واردشده بر ایشان، مناجات های امام علیه السلام پس از جراحت، قاتلان آن حضرت، سارقان اموال ایشان و دواندن اسب بر بدن مطهرشان، می پردازد.

پیام شماری از روایات معتبر، ناتوانی شیاطین جن در آشکارشدن با سیمای پیامبر است. مهم ترین جوامع حدیثی شیعه و سنی گزارش گر این حقیقت اند. در منابع حدیثی شیعه، این حکم به اوصیای پیامبر و شیعیان خاص و در منابع شیعی و سنی، این حکم به همه پیامبران الهی، تسری داده شده است. راه تمییز بین مکاشفه ها و خواب های رحمانی و شیطانی با فهم درست این آموزه ها گره خورده است. هدف این پژوهش، بررسی محدودیت آشکارشدن شیطان ها با تنوع شکل، با استناد به روایات معتبر است. به این منظور، ناتوانی شیاطین از آشکارشدن «با سیمای پیامبران و جانشینانشان» و «با سیمای شیعه حقیقی» در دو گام تحلیل می شود. بررسی «روایات معارض» و «ناتوانی شیطان ها از آشکارشدن با سیمای شیعه حقیقی»، از نوآوری های مقاله است.

نیازسنجی پژوهشی علوم و معارف حدیث به معنی شناخت موضوعات مورد نیاز برای پژوهش های حدیثی است. این کار به پژوهشگران، استادان، دانش پژوهان و دانشجویان برای مساله یابی و گزینش موضوع پژوهشی، کمک می کند. همچنین مسیر آینده علوم و معارف حدیث را نشان می دهد. «اولویت های پژوهشی علوم و معارف حدیث» نام کتابی است که در آن محصول پروژه نیازسنجی پژوهشی علوم و معارف حدیث، آمده است. مقاله کنونی در صدد است تا روش این پروژه و ویژگی های آن را تبیین کند. شناخت این روش، مخاطب را در الگویابی برای انجام کارهای مشابه، یاری کرده و بهره گیری از کتاب را آسان و روشمند می سازد. بدون آشنایی با روش کار، استفاده از کتاب یادشده، همراه با ابهاماتی بوده و چه بسا مخاطب را به نتیجه مورد نظر نرساند. این نگاشته در سه بخش به معرفی «روش نیازسنجی»، «نظام موضوعات» و «آمارها و تحلیل» می پردازد.

رهیافت به تفسیر صحیح قرآن کریم، با بهره گیری از اسلوب های گوناگونی، امکان دارد که از جمله آن، استفاده از «سیاق» است. بی توجهی به این روش، گاهی مفسر را در فهم آیات، دچار اشتباه می کند. هدف از نگاشته کنونی بررسی کاربردهای سیاق در جزء سی ام قرآن کریم بر اساس تفسیر المیزان و مقایسه آن با تفسیر مجمع البیان به منظور نشان دادن میزان اهمیت سیاق در تفسیر آیات و تاثیر توجه و عدم توجه به این قرینه در شکل گیری آرای تفسیری است. در این نگاشته پس از نگاهی گذرا به معنای سیاق در لغت و اصطلاح و انواع و شرایط بهره بردن از آن، به بررسی تطبیقی عملکرد علامه طباطبایی و علامه طبرسی، پرداخته می شود.

احیا و بازیابی متون خطی و آثار گذشتگان در علوم مختلف اسلامی، از مهم ترین راه های شناسایی و شناساندن فرهنگ و تمدن هر جامعه به شمار می رود. تصحیح و تحقیق این آثار، سبب می شود تا گنجینه ای از علوم، احیا شده و در دسترس قرار گیرد؛ چه بسا علوم نابی که در این خزاین خطی موجود باشد. نوشتار پیش رو، تهیه و تصویب واحد درسی مستقلی با عنوان «تصحیح و تحقیق نسخه های خطی و متون کهن» را در رشته علوم قرآن و حدیث و مشابهات آن پیشنهاد می کند. سرفصل های این درس نیز با عنایت به مقدماتی در آموزش قواعد و فنون نسخه شناسی، شیوه های تصحیح، مقدمه نویسی، نقد و ترجمه آثار خطی، به نگارش درآمده است. بهره این درس، آشنایی با سیر، تطور و تاریخ علوم اسلامی و شیوه های تصحیح و تحقیق متون خطی بوده و نتیجه آن، کوشش و اهتمام دانش پژوهان جهت احیا و انتشار شایسته آثار خطی و متون کهن است. این درس می تواند فرصتی برای پژوهش های علمی و نگارش در حوزه های کمترتوجه شده باشد.