فهرست مطالب

مطالعات فقه امامیه - پیاپی 14 (بهار و تابستان 1399)

مجله مطالعات فقه امامیه
پیاپی 14 (بهار و تابستان 1399)

  • تاریخ انتشار: 1399/11/05
  • تعداد عناوین: 6
|
  • ناصر نیکخو*، فهیمه جهانیان، امین صدوقی صفحات 7-29

    مسایل مرتبط با منظومه حکم شناسی، از مسایل بنیادین و زیر بنایی در دانش فقه محسوب گردیده، و پایه و اساس بسیاری از مباحث فقهی، در گرو شناسایی و تحلیل مباحث حکم شناسی می باشد. فقه امنیت نیز به عنوان شاخه ای از دانش فقه، به دلیل اهمیت جایگاه و نقش محوری در حکومت اسلامی، نیازمند بررسی های علمی و نگاه کلان می باشد، تا پژوهش های فقهی در این حیطه، بر اساس اصول کلی حاکم بر فقه امنیت صورت پذیرد. این پژوهش با هدف تبیین نقش و جایگاه مباحث حکم شناسی در فقه امنیت با رویکردی بر آرای امام راحل (ره)، انجام گردیده و دست یابی به این هدف، با روش توصیفی و تحلیلی، و با امعان نظر پیرامون مبانی کلان فقهی و اصولی در رابطه با مباحث حکم شناسی، میسر است. نتیجه این پژوهش، روشن شدن این مطلب است که بسیاری از مباحث مهم حکم شناسی، همچون مباحث مربوط به قانونی یا انحلالی بودن احکام، انقسام احکام شرعی به اولی و ثانوی، انقسام احکام شرعی به حکومتی و غیر آن، در مباحث مختلفی از فقه امنیت دارای اثر می باشد.

    کلیدواژگان: حکم شرعی، حکم شناسی، فقه، فقه امنیت، امام خمینی (ره)
  • محمدحسن قاسمی*، سید ابوالقاسم حسینی زیدی، علی ریحانی چمن آباد صفحات 30-63

    کودکان نقش اساسی در سازمان‌ دهی و هدایت جامعه و تعیین اهداف آن را به عهده دارند و نگاه مثبت به ایشان در گرو برخورداری از حقوق دوران کودکی آن‌ها به نحو کامل می‌باشد و از این رو ضروری است که آحاد جامعه با حقوق شرعی و قانونی کودک آشنا باشند و سپس به آن عمل کنند. در پژوهش حاضر به سبک مساله محور، با روش کتابخانه ای و به صورت توصیفی تحلیلی، بیان شده است که: در مورد حمایت کیفری از حقوق معنوی کودک در فقه و حقوق اسلامی در مسایلی مانند سوء استفاده از کودکان برای تکدی‌گری، مسایل مربوط به جرایم مواد مخدر، سوء استفاده جنسی از کودکان اعم از زنا، لواط، ازدواج و قذف و جرایم علیه هویت کودک اعم از اختفاء، ربودن و رها کردن کودک مباحث گسترده و حمایت‌های کیفری فراوانی صورت گرفته است؛ البته در مورد برخی از امور مانند عدم اعلام واقعه ولادت کودک، قاچاق کودکان، کار اجباری کودک به دلیل آن‌که از مسایل مستحدثه می‌باشد، بحث فقهی استدلالی صورت نگرفته ولی در حقوق ایران، ضمانت اجرایی برای آن قرار داده شده است.

    کلیدواژگان: حمایت کیفری، کودک، فقه، حقوق ایران، حقوق معنوی
  • حامد رستمی نجف آبادی، مهدی ناصر، محسن آقامحمدی * صفحات 64-90

    خسارت معنوی مفهوم جدیدی است که در قوانین مصوب موضوعه ایران مورد تاکید قانون گذار قرار گرفته است، اما شناسایی ماهیت و کیفیت طرق جبران این نوع خسارات، به عنوان چالش های اصلی فراروی این حوزه تلقی می گردد. این نوع خسارت به هر ضرری که قابلیت اطلاق به عنوان خسارات مادی را نداشته باشد، تعبیر می گردد. البته شرایط کلی حاکم بر شناسایی ضررهای مادی، در این نوع ضرر نیز جریان دارد. در زمینه امکان سنجی جبران این نوع خسارات، دیدگاه های متعددی میان فقها و حقوق دانان مطرح گردیده است، مهم ترین دلیل مخالفین بر جبران این نوع خسارات عدم امکان تعیین دقیق میزان آن می باشد. اما موافقان با استناد به قواعدی مانند قاعده لاضرر، نفی عسر و حرج، اتلاف و لزوم حفظ حرمت اشخاص و امکان سنجی تعیین میزان این نوع خسارات با روش هایی مانند تعیین کارشناس یا تعیین مقدار قدر متیقن بر مبنای معیارهای موجود بر ضرورت جبران این نوع خسارات تاکید نموده اند.

    کلیدواژگان: جبران خسارت معنوی، ماهیت شناسی، فیه امامیه، حقوق ایران
  • طیبه بلوردی * صفحات 91-113

    دین اسلام ضمن مذمت و نهی شدید غیبت، آن را عنصر مخرب در روابط اجتماعی می داند. موضوع غیبت، ذکر و یادآوری عیوب است. البته ذکر عیوب به نحو مطلق، غیبت محسوب نمی شود؛ چرا که استثنایاتی چوننصح مستشیر</em></strong> بر آن وارد شده است. نصح مستشیر، نصیحت طلب کننده مشورت می باشد. نسبت بین غیبت و نصیحت، عموم و خصوص من وجه بوده که غیبت در مصادیق نصیحت و مشورت خواهی جایز است. این نوشتار، پرداختی سه گانه از معانی لغوی نصح</em>، مستشیر</em>، غیبت</em> و توصیفی از پدیده ضد اخلاقی غیبت خواهد بود، همچنین مصادیق نصح مستشیر، ادله آن و واکاوی مساله فوق را از دیدگاه فقها مد نظر دارد.

    کلیدواژگان: غیبت، نصح، مستشیر، جواز غیبت
  • محمدصادق فیاض*، محمدعلی نجیبی صفحات 114-143

    از جمله موضوعاتی که در داخل گفتمان فقه امامیه معرکه آرا بوده شناخت موضوع خمس درآمدها و شرایط آن است. البته در دوره های نخست به دلیل نص گرایی و تسلط شیوه فتوایی بر آثار فقه، تلاشی از سوی فقیهان در این جهت دیده نمی شود و تنها می توان از خلال آن برخی نشانه ها و شاخصه ها را در این خصوص، دریافت. بنابراین، دست یافتن به ابعاد کاملا متمایز این مسئله تا عصر مرحوم شیخ انصاری، به تاخیر افتاد. با ظهور شیخ و تحول در اجتهاد، ادبیات شناخت موضوع خمس درآمدها و طبقه بندی دیدگاه ها، کم کم در منابع راه پیدا کرده که تا دوران معاصر، ادامه پیدا نموده است.  تلاش های مرحوم شیخ و تداوم تراث اجتهادی او اگرچه توانست برخی آشفتگی ها را مهار نماید ولی هاله از نقض و ابرام ها، همچنان بر متن اصلی، سنگینی می کند به گونه ای که شیخ نیز از جمع بندی شفاف، خودداری کرد و در هرحال، اکنون سه رویکرد مهم در موضوع خمس درآمدها، مطرح است: تقلیل آن به درآمدهای حاصل از حرفه های معین؛ تعمیم آن به مطلق درآمد و تقید آن به درآمدهای حاصل از کسب و کار. از این میان، به نظر می رسد دیدگاه اخیر که مشهور هم هست به لحاظ استدلالی، متقن و موجه تر از دیگران باشد و نتیجه ملموس آن، عدم تعلق خمس بر اموالی است که از طریق ارث و هدیه و مانند آن، عاید می گردد.

    کلیدواژگان: خمس، موضوع خمس، فقه، درآمد، حرفه ها و مشاغل، اکتساب، مطلق فایده
  • عبدالرئوف عالمی*، علی محمد خراسانی صفحات 144-171

    سرقت و مالیکیت فکری در فقه اهل بیت (ع) ؛ موضوعی است که در این نوشتار مورد پژوهش قرار گرفته است؛ پژوهش ابتدا به تبیین مفاهیم مفردات بحث پرداخته سپس برای تنقیح موضوع مورد بحث به تحلیل آثار عینی و معنوی فرآورده های فکری پرداخته با قبول مالکیت در آثار عینی؛ آثار معنوی در فرآورده های فکری را به عنوان موضوع اصلی مورد تحقیق در فقه اهل بیت علیهم السلام تشخیص داده است. آنگاه به سراغ دیدگاهای فقهای امامیه در زمینه مالکیت فکری رفته؛ دیدگاه متفاوت فقهای عظام را در سه دسته ای : مخالفان مالکیت فکری، موافقان مالکیت فکری و قایلان به تفصیل مورد نقد و بررسی قرار داده؛ دیدگاه قایلان به تفصیل را به حیث دیدگاه مختار برگزیده ودر پایان به این نتیجه نایل گردیده است: که نسبت به مالکیت فکری باید قایل به تفصیل باشیم ؛ یعنی در زمینه آثار و تالیفات داخلی جهت رعایت امانت وپشتیبانی از روند رشد علمی جامعه و پیش گیری از تقلب در مراکز آموزشی ومطبوعاتی  باید مالکیت فکری محترم بشماریم و برای صاحبان اثر حق امتیازی قایل شویم واما نسبت به آثار و ابزار مختلف مطبوعاتی وصنعتی وارداتی برای شکست وجهه انحصار طلبی سود جویان جهان که از مقدس ترین میراث مشترک بشر یعنی علم وصنعت باید هیچ حق امتیازی برای آنها در نظر گرفته نشود ونیروهای جوان وکار آمد جهان اسلام به خصوص جمهوری اسلامی باید با تلاش پیگیر با تجزیه وتحلیل اسرار ساخت وساز آنها را کشف نمایند و در هر دو صورت عنوان سرقت اصطلاحی بر مالکیت فکری صادق نبوده بلکه کار کسانی(که آثار دیگران را به خود نسبت می دهند) را تنها می توان لغتا سرقت نامید

    کلیدواژگان: سرقت، مالکیت فکری، محلله، عقالئیه، فقهاء، مختار