فهرست مطالب

نشریه طبیعت ایران
سال پنجم شماره 6 (پیاپی 25، بهمن و اسفند 1399)

  • تاریخ انتشار: 1399/11/13
  • تعداد عناوین: 28
|
  • عادل جلیلی* صفحات 3-4

    تغییر کاربری اراضی در منابع طبیعی بزرگترین تهدید محسوب می شود. این تغییر به صورت قانونی و هم چنین غیرمجاز اتفاق می افتد. بزرگترین متقاضیان قانونی زمین، بخش معادن، بخش کشاورزی، توسعه زیرساخت ها، پروژه های عمرانی، راه، راه آهن، صنایع، خطوط انتقال نیرو، نفت و گاز و توسعه حریم شهرها و روستاها است. روش های غیرقانونی و غیر مجاز هم به طور عمده در بخش کشاورزی به صورت مستمر توسط زارعین اتفاق می افتد، به تدریج از حاشیه مزارع خود به حریم عرصه های طبیعی تجاوز می کنند به طوری که تمامی دیم زارها های کشور، عرصه های تخریب یافته مراتع و جنگل های کشور هستند. سوال اساسی که در ساختار مدیریتی منابع طبیعی کشور مطرح است این است که چگونه تقاضا برای زمین را باید تعدیل کرد و آن را در راستای حفظ اکوسیستم های طبیعی مدیریت نمود. تغییر کاربری با دو روش در تخریب رویشگاه ها نقش بازی می کند. اول از طریق تخریب کامل اکوسیستم و دوم از بین بردن یکپارچگی آنها. خروجی این تخریب زمینه زوال اکوسیستم ها و انقراض گیاهان و جانوران را فراهم می کند که متاسفانه اصلا جبران پذیر نیست. راهبرد کاهش تقاضا برای زمین از عرصه های طبیعی کشور را به روش های مختلف می توان پیگیری نمود:

  • سینا قوامی صفحه 8
  • محمد فیاض* صفحات 9-12

    مشکلات و مسایل مراتع روستایی بیشتر و پیچیده تر از مشکلات مراتع عشایری می باشد. از مهمترین مشکلات مراتع روستایی می توان به مواردی چون مالکیت، اقتصادی نبودن واحدهای بهره برداری، عدم آموزش روستاییان(اصولا عشایر مرتعداران ماهرتری نسبت به روستاییان هستند)، تعدد بهره برداران، مشاعی بودن اغلب قریب به اتفاق مراتع روستایی، حضور مداوم دام در مراتع روستایی، اقتصادی نبودن گله های دام، مشکلات مرز بندی با مراتع عشایری، مرز مراتع حریم روستا و مراتع غیر حریم، مدیریت نادرست برخی از شوراهای اسلامی روستا، اجاره مراتع به افراد غیر بومی، عدم کنترل دام روستاییان و عدم نظارت لازم  بر تعداد دام و چرای مرتع اشاره کرد.

  • سارا تیموری* صفحات 13-20

    نادرستی نوع استفاده از سرزمین بدین معنی است که از آن به اندازه توان یا پتانسیل طبیعی آن استفاده نمی شود. در حقیقت استفاده از سرزمین بدون در نظر گرفتن ویژگی های طبیعی که اکوسیستم دیکته می نماید مانع از بهره برداری مستمر از آن خواهد گردید. توسعه از نوع پایدار، خارج از چارچوب مطالعات آمایش سرزمین که در آن طبق ضوابطی با نگرش بازده پایدار و درخور، بر اساس توان و استعداد کیفی و کمی عرصه های طبیعی به تعیین نوع کاربری می پردازد، در دراز مدت مقدور نخواهد بود (مخدوم، 1380). اثر نگرش خارج از این چارچوب را می توان پس از رخداد بحران های طبیعی و بازخورد طبیعت به نحوه دخالت انسان درعرصه شاهد بود که متاسفانه با ایجاد خسارتهای کلان اقتصادی و اجتماعی توام می باشد. همانگونه که در رخدادهای گرد و غبار استان خوزستان بخشی از کانون جنوب غرب هویزه در قسمت شمال غربی با بخش سیل گیر تالاب هورالعظیم (رضوی زاده، 1399الف)، و بخشی از کانون جنوب شرق اهواز با قسمت سیل گیر هور منصوریه (درگاهیان و همکاران، 1398) همپوشانی داشته و این مسئله نشان از اهمیت سیل در مهار تولید گرد و غبار دارد در بارشهای فروردین ماه 1398 خسارت سنگین سیلاب به منطقه دشت آزادگان و هویزه مشاهده شد.

  • علی محبی* صفحات 21-24

    آخرین سرشماری اجتماعی- اقتصادی که در سال 1387 انجام گرفت. عشایر کوچنده کشور با جمعیتی معادل 1186398 نفر در قالب 212660 خانوار، در 55 درصد حوضه های آبخیز کشور زندگی و حدود 25 درصد پروتئین کشور را تولید می کنند(بی نام، 1384الف). تغییرات سیاسی، اجتماعی - اقتصادی و فرهنگی در زندگی عشایر تاثیر گذار بوده است. از جمله  تغییر شیوه زندگی برخی از عشایر از شکل کوچ روی  به اسکان می باشد. نظر به اهمیت موضوع جوانب مختلف این تغییرات قبل و بعد از انقلاب بررسی و با لحاظ نقطه نظرات عشایر در این خصوص، جمع بندی و نتیجه گیری کلی ارایه می گردد.:   وضعیت اسکان عشایر قبل از انقلاب  سیاست عشایری رضاشاه، که مبتنی بر سه پایه تخته قاپو، خلع سلاح و تهاجم فرهنگی بود، ارکان سه گانه زندگی عشایر(کوچ، اسلحه و باورهای فرهنگی) را مورد هدف قرارداد. این سیاست ها تقریبا تمام جوانب و زمینه های زندگی عشایر را  مورد مداخله  قرارداد. اسکان اجباری، تعویض سیاه چادر، خلع سلاح، تعویض لباس سنتی و جانشین کردن لباس فرنگی، تبعید اجباری، حاکمیت محض نظامی، اخذ مالیات های سنگین، اعدام های بی دلیل دسته جمعی و انفرادی عشایر، ایجاد تفرقه میان ایلات و عشایر و استفاده از توان جنگی آنان برای سرکوب یکدیگر و... نمونه هایی از این سیاست بود. مناطق انتخابی برای اسکان نیز، بدون در نظر گرفتن شرایط محیطی و سازگاری با آن، برگزیده شده بود، درنتیجه، مرگ ومیر کودکان آنها نیز افزایش یافت (بی نام، 1392)  این نوع اسکان در خیلی از مناطق دوام چندانی نیاورد و بعد از کناره گیری رضاشاه از سلطنت مجددا کوچ روی شکل گرفت. در این زمینه عابدی شهر (1376) می نویسد: " به خاطر بی عدالتی ها و سوء رفتارهای مختلف از سوی عوامل اجرایی و انجام نشدن تحقیقات و مطالعات اساسی پیرامون مسایل جامعه شناسی، این سیاست موفقیت چندانی نداشته است".

  • وحید ملامحمدی صفحه 26
  • مصطفی اسدی* صفحات 27-35

    بر اساس برآوردهای مختلف، سطحی معادل 20 تا 60 درصد مساحت کشور را مناطق بیابانی اشغال نموده است. در شرایط بیابانی تعداد محدودی از گیاهان هستند که توان زیست را دارند. در این مناطق اراضی شور، تپه های شنی و خاکهای فقیر گچی یا مارنی (بدلندها) قرار گرفته اند که شرایط بسیار حادتری دارند و تعداد بسیار معدودی از گیاهان قابلیت رشد روی آنها را دارند. تعدادی از گیاهان تیره اسفناجیان (Chenopodiaceae) (گاهی در تیره دیگری به نام Amaryllidaceae ادغام شده)، توان زیست در این نوع از رویشگاه ها را دارند. گیاهان این تیره در دنیا حدود 100 جنس و 1600 گونه دارند و در ایران تعداد جنسهای آن به 40 و تعداد گونه ها و واحدهای تحت گونه آن به 184 می رسد. تعداد 2/65 درصد آرایه های این تیره در ناحیه ایرانی تورانی، 6/7 درصد در ناحیه صحرایی سندی، 2/2 درصد در در ناحیه اروپایی سیبریایی، 6/13 در صد مشترک ایرانی تورانی-صحرایی سندی، 3/4 در صد مشترک ایرانی تورانی-اروپایی سیبریایی و 1/7 در صد در هر 3 ناحیه شناخته شده درایران انتشار دارند. در مجموع 96 در صد آرایه های تیره انحصاری ایرانی تورانی و یا مشترک با یکی از نواحی دیگر رویشی ایران می باشند. تعداد 16 آرایه این تیره جزو عناصر انحصاری (endemic) ایران اند. گونه سگ لیسه (Hlocnemum strobilaceum) جزو گونه هایی است که در شوره زارهای اغلب مناطق کشور دیده می شود و بیشترین نزدیکی را با مرکز شوری پیدا می نماید. فهرست 43 گونه اراضی شور ذکر می شود. تاغ یکی از مقاوم ترین گونه های گیاهی ایران به شرایط خشک تپه های شنی است. تعداد 18 گونه مربوط به تپه های شنی و 16 گونه مربوط به خاکهای فقیر گچی مارنی ذکر می شود. احتمالا گونه Bienertia cycloptera در هامون جازموریان یکی از آبدار ترین گیاهان ایران است. چغندر (Beta vulgaris)، اسفناج (Spinacia oleracea) و جارو (Kochia scoparia) که به طور مستقیم مصرف دارند، متعلق به تیره Chenopodiaceae هستند.

    کلیدواژگان: گیاه مقاوم، شورزی، تپه های شنی، بیابان، هزاردره
  • حسین صفدری صفحه 36
  • سید موسی صادقی*، ناصر فرار، میترا امام، فاطمه غلامیان، کهزاد سرطاوی، حسن کازرونی صفحات 37-45

    آکاسیا (Acacia albida Delile) به صورت طبیعی در مناطقی از استان بوشهر به‎ویژه در حاشیه روستای رزم آباد، شهرستان دشتی، استان بوشهر رویش دارد. این گونه درختی مقاوم به گرما، خشکی و دارای قابلیت فراوان اکولوژیکی و اقتصادی است. این جنگل به دلیل نزدیکی به روستا، تحت تهدید عوامل تخریبی می‎باشد. پژوهش پیشرو، به شناخت رویشگاه، عوامل تخریب، تولید بذر به منظور تکثیر آن و ضرورت حفاظت آن پرداخته‏ است. آکاسیا به‎صورت توده‎های متراکم، نیمه متراکم و تنک در منطقه حضور دارد. تجدید حیات آن از طریق غیرجنسی و ریشه جوش بوده و نهال‎های بذری خیلی نادر می باشد. از نظر فنولوژی آکاسیا آلبیدا از اوایل تیرماه تا اواسط مردادماه (تابستان) خزان می‎کند و از اواخر آبان ماه شروع به برگ دهی می‎نماید و از اواخر دی ماه تا اسفندماه، گلدهی مشاهده می‎شود. به دلیل سرمای دیررس اسفند و از بین رفتن گل ها، تولید میوه این گونه در دوره پژوهش، مشاهده نشد. تغییر کاربری رویشگاه آکاسیا به اراضی زراعی و باغی، چرای دام، خشکسالی های متوالی، قطع و ریشه‎کنی درختان، حفر چاه‎های کشاورزی در مجاورت رویشگاه و افت سطح ایستابی آب های زیرزمینی و آفات گیاهی از مهم ترین عوامل تخریب و تهدید رویشگاه می‎باشند. پایین رفتن آب و خارج شدن آب از دسترس درختان و کاهش آب سیلاب های فصلی ورودی رودخانه فصلی سنا از دیگر عوامل مهم و جدی تهدید و تخریب این رویشگاه می‎باشد. ذخیره نزولات آسمانی و بهره گیری از سیلاب رودخانه فصلی سنا توام با حفاظت و غنی سازی توده می‎تواند به پایداری و احیاء این جنگل طبیعی با ارزش کمک نمایند. انجام پژوهش‎های بیشتر در مورد علل عدم حضور این گونه در سایر مناطق ، روند سیر توالی و تواتر توده مورد تحقیق، تهیه بذر، تولید نهال و جنگل کاری این گونه پیشنهاد می گردد.

    کلیدواژگان: اکولوژی جنگل، بذر، جنگلکاری، گونه های بومی، توالی‏‎جنگل، احیاء، تجدید حیات
  • مرضیه دخائی صفحه 46
  • سید معصومه زمانی*، عباس قمری زارع، میترا امام، داود بیات ترک صفحات 47-54

    انتقال گیاهچه ‍ ها به گلخانه، مهم ترین قدم در کشت بافت بوده و نیازمند یک مرحله سازگاری است. این مرحله خوگرفتن شروع زندگی اتوتروفی بوده و نیازمند ایجاد فرآیندهای فیزیولوژیکی ضروری برای بقا است. در مدت سازگاری، گیاهچه ها باید جذب آب و املاح را به موازات افزایش سرعت فتوسنتز بالا ببرند. در میان راهکارهای بهبود بقاء و رشد گیاهان کشت بافتی در گلخانه، تلقیح قارچ های میکوریزا، بعنوان روشی کارآمد معرفی شده است. در این تحقیق اثرات همزیستی اکتومیکوریزایی در ارتقاء سازگاری گیاهچه های کشت بافتی بلندمازو (Quercus castaneifolia) در گلخانه بررسی شد. بازیدیوکارپ قارچ Tricholoma acerbum از استان مازندران جمع آوری و کلنی خالص قارچی جداسازی شد. گیاهچه ها از طریق کشت جوانه های جانبی با تیمارهای ویژه هورمونی ریزازدیادی و با کشت خالص قارچ در آزمایشگاه و همچنین گلخانه تلقیح شدند. 14 هفته پس از انتقال گیاهچه ها به گلخانه خصوصیات فیزیولوژیکی آن ها ارزیابی شد. براساس نتایج، تلقیح اکتومیکوریزا نه فقط برای استقرار و بقاء گیاهان در فاز سازگارسازی مفید بود بلکه وضعیت آبی و فیزیولوژیکی گیا هان را بهبود بخشید. بنابراین می توان برقراری این رابطه اکتومیکوریزایی را بعنوان راهکاری جهت افزایش تحمل گیاهچه های بلندمازو در برابر شوک انتقال به گلخانه و موفقیت تولید نهال در برنامه های احیایی جنگل های بلوط مد نظر قرار داد.

    کلیدواژگان: سازگاری، کشت بافت، همزیستی اکتومیکوریزایی
  • طاهره انصافی مقدم* صفحات 55-67

    گرد و غبار مهم ترین مخاطره برای سلامت ساکنان استان های جنوب غربی ایران محسوب می شود. این پژوهش تلاشی است در جهت بارزسازی ارتباط بین تغییرات مقادیر عمق اپتیکی استخراج شده از الگوریتم دیپ بلو با فراوانی رخدادهای گرد و غبار در ایستگاه های زمینی هواشناسی واقع در هفت استان ایلام، لرستان، چهار محال و بختیاری،کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، بوشهر و فارس. بدین منظور آمار تعداد روزهای همراه با گرد و غبار و داده های روزانه رخدادهای گرد و غبار، و میدان دید افقی روزانه، در مورد 45 ایستگاه هواشناسی در دوره پنجاه ساله(1966 تا 2016) از سازمان هواشناسی کشور اخذ شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاکی از آن بود که میانگین سالانه تعداد روزهای همراه با گرد و غبار پس از سال 2000 افزایش یافته، این رقم در دهه اول روند 3/82 روز، در دهه دوم روند، 3/46 روز و در دهه سوم روند، 6/84 روز و در کل روند سی ساله 1/71 روز برآورد شده و شدیدترین شرایط گردو غباری در طی دوره مورد بررسی، به سال 2009 و کمترین شرایط گرد و غباری به سال1994 اختصاص داشته است. به منظور صحت سنجی، محصولAOD با فراوانی رویدادهای گرد و غبار شدید سازمان هواشناسی کشور مقایسه شد. بین پراکنش زمانی و مکانی غلظت جرمی ذرات گرد و غبار در تصاویر AOD و پراکنش زمانی و مکانی فراوانی رخدادهای گرد و غبار در ایستگاه های زمینی انطباق کامل وجود داشت. همچنین بالاترین میانگین سالانه AOD با رخدادهای شدید گرد و غبار در سال های 2008 و 2009 ، انطباق کامل داشته و بیشترین رخدادهای شدید گرد و غبار در فصل تابستان رخ داده است.

    کلیدواژگان: دید افقی، جنوب غربی ایران، رخدادهای گردو غبار، شاخص عمق اپتیکی آئروسل، AOD
  • احمد رحمانی صفحات 69-83

    با توجه به اهمیت موضوع گرد و غبار یا به اصطلاح جدید ریزگردها، موضوع این شماره گفتگوی چالشی نشریه طبیعت ایران را  به سابقه گرد و غباردر ایران، روند آن و پیامدهای وقوع گرد و غبار اختصاص داده ایم. با توجه به گستردگی موضوع،  مباحث دیگری از جمله کانونها و منشاء گرد و غبار، علل فعال شدن آن در زمانهای خاص، مدیریت این پدیده و مشکلات و مسایل مربوط به دیپلماسی و حل مسایل مرتبط با گرد و غبار با کشورهای همجوار و همچنین اقدامات انجام شده در سالهای اخیر در جنوب اهواز و سیستان و بلوچستان در شماره های آتی نشریه به بحث گذاشته خواهند شد. مهمانان این گفتگو آقایان دکتر علی محمد طهماسبی بیرگانی مشاور محترم رییس سازمان حفاظت محیط زیست و مدیر ملی ستاد مقابله با پدیده گرد و غبار. آقای دکتر محمد خسرو شاهی رییس محترم بخش بیابان موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور و آقای دکتر حمیدرضا عباسی عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور هستند.

  • سعیده ناطقی*، مینا بیات صفحات 87-97

    گردشگری در جهان کنونی به عنوان صنعتی پاک و سومین پدیده اقتصادی پویا، رو به توسعه پس از صنایع نفت و خودرو سازی، توجه بسیاری از کشورها را به خود جلب کرده است. در دهه اخیر"ژیوپارکها" به عنوان سرزمین های هدف زمین گردشگری، رویکرد اصلی توسعه در بسیاری از کشورهای پیشرفته و همچنین کشورهایی به شمار می روند که منابع و ذخایر محدود دارند و یا از دید صنایع و تولیدات وابسته به آن ضعیف هستند. معرفی و ثبت ملی و بین المللی مناطق توانمند با نام "ژیوپارک" به عنوان ابتکاری نوین در زمینه توسعه گردشگری و از راهبردهای مهم برای برآورد اهدافی چون پایداری و حفاظت محیط، احیا و ثبات اقتصادی جوامع محلی (اشتغال، درآمدزایی)، ایجاد رفاه اجتماعی نسبی در روستاها و کانونهای کوچک جمعیتی کم برخوردار صنعتی، معدنی و کم بهره ازبودجه های نفتی است. قشم، بزرگترین جزیره ایران است که در شرق خلیج فارس و در نزدیکی تنگه هرمز قرار گرفته و اولین ژیوپارک ثبت شده در ایران می باشد. ژیوپارک قشم 25 ژیوسایت یا پدیده زمین شناسی را در خود جای داده است. در این مقاله سعی در معرفی ژیوپارک قشم و اشاره به موارد مهم، در ثبت ژیوپارک ها را مورد بررسی قرار می دهد.

    کلیدواژگان: ژئوپارک، گردشگری، قشم
  • فاطمه سفیدکن* صفحه 99
  • نرگس بهرامی صفحه 100
  • مهدی زهدی* صفحات 101-111

    در دهه اول صده ی حاضر با توسعه راه آهن و گسترش شهر نشینی و نیز تغییر تدریجی الگوی زندگی مردم بخصوص در شهر ها و از سوی دیگر روند رو به رشد تاسیس مدارس و دانشگاه ها، به مرور مصرف چوب و کاغذ در کشور زیاد شد. از سوی دیگر با ایجاد تشکیلات اداری مدیریت جنگل ها که با ورود مرحوم مهندس ساعی در سال 1316 سرعت گرفت، بهره برداری صنعتی در قالب طرح های جنگلداری از جنگل های شمال کشور شدت بیشتری پیدا کرد. در سال های بعد با هدف خودکفایی در تولید محصولات چوبی و کاغذ، کارخانجات چوب و کاغذ در شمال کشور تاسیس و انواع صنایع چوبی توسعه پیدا کرد. این تحولات موجب شد علم مهندس صنایع چوب به عنوان یکی از علوم وابسته به مهندسی جنگل شکل بگیرد. بعلاوه برخی از تحصیل کردگان علوم جنگل با هدف بهره برداری از محصولات جنگلی، به فراگیری این علم علاقمند شدند. در این میان آقای دکتر عبدالرحمن حسین زاده یکی از اولین افرادی بود که تحصیلات دانشگاهی خود را در آموزشگاه عالی جنگل و مرتع گرگان شروع کرد و پس از اخذ لیسانس از این آموزشگاه، تحصیلات تکمیلی را در ایالات متحده آمریکا در زمینه محصولات جنگلی و صنایع چوب ادامه داد. ایشان یکی از اولین افرادی است که علم مهندسی صنایع چوب در کشور را بنیان نهادند و آن را در زمینه تحقیقاتی و آموزشی بسط و گسترش دادند.      دکتر عبدالرحمن حسین زاده متولد 17 بهمن سال 1319 شهر کازرون استان فارس است. ایشان دوران ابتدایی و دبیرستان را در همین شهر سپری نمود و در دبیرستان شاپور کازرون موفق به اخذ دیپلم متوسطه شد. در تاریخ دهم دی ماه 1339 به خدمت سربازی اعزام و تا 12 تیر ماه 1341 به مدت یک سال و نیم در ارتش خدمت نمودند. دکتر حسین زاده ورودی دوره ششم آموزشگاه عالی جنگل و مرتع گرگان بود که پس از اتمام موفقیت آمیز دروس و دوره های این آموزشگاه در مرداد سال 1343 از آموزشگاه عالی جنگل و مرتع گرگان فارغ التحصیل شد و براساس تایید وزارت فرهنگ، تحصیلات ایشان معادل لیسانس جنگل و مرتع محاسبه گردید. با توجه به آنکه آموزشگاه عالی جنگل و مرتع گرگان مستقیما زیر نظر سازمان جنگلبانی بود، براساس مصوبه 27/3/1343 سازمان امور استخدامی، ایشان به همراه نوزده تن دیگر از فارغ التحصیلان دوره ششم این آموزشگاه در تاریخ 28 مهر ماه سال 1343 در سازمان جنگلبانی ایران استخدام شدند. پس از استخدام محل خدمت دکتر حسین زاده در سرجنگل داری گیلان تعیین و به سمت عضو گروه شماره یک تهیه طرح جنگل داری منصوب گردید.

  • علی پورقربان صفحه 112
  • یوسف اجنی*، هادی درودی، زیبا جم زاد، عادل جلیلی صفحات 113-117

    بنگ دانه Hyoscyamus malekianus Parsa گونه ای علفی، چندساله و صخره زی متعلق به تیره سیب زمینی (Solanaceae) است. ویژگی های شاخص گونه شامل فرم رویشی کوتاه، گل آذین خوشه و دمگل های نسبتا بلند می باشد. این گونه در جنوب شرقی ایران در دامنه های صخره ای کوه تفتان در استان سیستان و بلوچستان (جنوب شرق ایران)، رویش دارد. در این تحقیق، وضعیت حفاظتی بنگ دانه براساس اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت  (IUCN) و با استفاده از سه معیار اصلی میزان حضور (EOO)، سطح تحت اشغال(AOO)  و اندازه جمعیت بررسی شد. نتایج این تحقیق نشان می دهد این گونه دارای جمعیت های محدود بوده و عمدتا در مناطق صخره ای با شیب تند رویش دارد. مقدار میانگین سطح اشغال و میزان حضور به ترتیب حدود 5/0 و 40 کیلومتر مربع می باشد. بر اساس معیارهای IUCN ، این گونه در گروه بحران انقراض (CR) قرار می گیرد. با وجود سمی بودن و دور از دسترس بودن گیاه برای احشام در شیب های تند، رویشگاه های کوچک این گونه به طور جدی توسط احشام در معرض خطر قرار دارند. جهت حفاظت از گونه، اقدامات مناسب باید انجام شود.

    کلیدواژگان: در بحران انقراض، محدوده حضور، رویشگاه صخره ای، انحصاری
  • سید میثم حسینی صفحه 118
  • محمد مهرنیا*، زیبا جم زاد، عادل جلیلی صفحات 119-125

    گیاه Salvia sclareopsis از خانواده نعنا (Lamiaceae)  انحصاری منطقه ای ازکوه های زاگرس وکوه گمو کردستان عراق است  که در مناطق تقریبا گرمسیر این رشته کوه پراکنش دارد. این گیاه چندساله و ریزوم دار و دارای  ساقه های به طول تا 27 سانتیمتر می باشد. جایگاه حفاظتی این  گیاه بر اساس معیارهای اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) مورد بررسی قرار گرفت. سطح تحت اشغال گونه Salvia sclareopsisبا اندازه گیری میدانی و با مقادیر پیش فرض یرنامه نرم افزاری ژیوکت ، 15/66 کیلومتر مربع و میزان حضور گونه در محدوده انتشار آن ، 64865 کیلومتر مربع برآورد شد. این گونه باتوجه به سطح اشغال، تعداد افراد جمعیت، نوع تجدید حیات که عمدتا از طریق ریزوم های رونده می باشد و کیفیت رویشگاه، به عنوان گونه ی در حال انقراض (Endangered/EN) اعلام می شود. تجدید حیات طبیعی در رویشگاه ها از طریق ریزوم های رونده و بذر مشاهده شد. مشاهدات صحرایی نشان داد فقدان مدیریت و چرای بی رویه از عوامل اصلی تهدیدکننده این گونه کمیاب به شمار می روند. اعلام رویشگاه های حفاظت شده توسط سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، حفاظت خارج از رویشگاه در با غ های گیاهشناسی و بانک ژن منابع طبیعی ایران برای جلوگیری از انقراض باید در برنامه کار حفاظت از این گونه قرار گیرد.

    کلیدواژگان: جایگاه حفاظتی، انحصاری، رویشگاه های حفاظت شده، باغ گیاه شناسی زاگرس
  • علی میراحمدی صفحه 126
  • سید محمدرضا حبیبیان* صفحه 127

    یک فراتحلیل جهانی به سرپرستی دانشمندان دانشگاه نیو ساوت ولز (New South Wales) سیدنی نشان می دهد ارگانیسم های کوچک موجود در خاک بیابان با نام زیست پوسته (biocrusts) در حفظ منابع آب رو به کاهش جهان اهمیت زیادی دارند. طبق نظر دکتر دیوید الدریج (David Eldridge) استاد برجسته دانشکده محیط زیست دانشگاه نیوساوت ولز استرالیا زیست پوسته از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا مقدار زیادی از ازت و کربن خاک های سطحی را تثبیت می کند و محیط مناسبی برای ارگانیسم های خاک محسوب می شود. زیست پوسته، مجموعه ای غنی از خزه ها، گلسنگ ها، سیانوباکتری ها و ارگانیسم های میکروسکوپی مانند باکتری ها و قارچ ها است که در سطح خاک های مناطق خشک زندگی می کنند. سرزمین های خشک، بزرگ ترین بیوم جهان هستند، اما هنوز درک اندکی از تاثیر زیست پوسته ها بر چرخه های هیدرولوژیکی در مناطق خشک جهان داریم. طبق نتایج ایشان و همکارانش که در مجله معتبر Science چاپ شده، بررسی زیست پوسته و تاثیرات هیدرولوژیکی آنها می تواند تصویر دقیق تری از تاثیرات تغییر اقلیم بر اکوسیستم های مناطق خشک داشته باشد و توان ما را برای مدیریت این اثرات بهبود بخشد. تاکید آنها بیشتر بر خاک های مناطق خشک است، زیرا زیست پوسته ها پوشش سطحی این خاک ها هستند، به ویژه زمانی که خاک خشک است.

  • مریم معصوم تمیمی* صفحه 128

    در سال 2017، زمانی که آتش سوزی ها North Bay (واقع در کانادا) را فرا گرفت، «قارچ های خاک» موضوع تحقیق گابریل اسمیت (Gabriel Smith)، دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه استنفورد (Stanford) شد، این حادثه دلخراش فرصت یک آزمایش طبیعی را درمورد تاثیر آتش سوزی بر گروهی از میکروب های موجود در خاک فراهم کرد. اگرچه شدت آتش سوزی بسیار زیاد بود اما برخی از درختان بلوط هنوز زنده و پابرجا بودند. پرسش اصلی اسمیت به عنوان یکی از اعضای آزمایشگاه Kabir Peay در دانشگاه استنفورد این بود: این اکوسیستم ها که در خارج، بسیار سوخته و نابود شده به نظر می رسند، در چه سطحی، تحت تاثیر قرار گرفته اند؟ نتایج این پژوهش در 9 دسامبر 2020 در نشریه Molecular Ecology منتشر شد. زمین های جنگلی بلوط و جنگل های همیشه سبز، دو اکوسیستم مورد مطالعه در این پژوهش بودند. قارچ های خاک، ارگانیسم هایی هستند که در کنار ریشه های گیاهان و سایر میکروب های موجود در خاک، نقش بسیار مهمی را در اکوسیستم برای خاک و گیاه ایفا می کنند، از آن جمله می توان به نقش آنها در کمک به رشد گیاهان و تجزیه خاک اشاره کرد. درواقع این قارچ ها هم تغذیه گیاه و هم ثبات خاک را بهبود می بخشند.

  • ریحانه غلامی* صفحه 129

    برگ های جنگل سرشار از زندگی باکتریایی هستند، اما فیلوسفر (phyllosphere) که بیان گر زیستگاه میکروارگانیسم های حاضر در شاخ و برگ های درختان است، همچنان پر رمز و راز باقی مانده است. چگونه باکتری ها از درختی به درخت دیگر منتقل می شوند؟ آیا انواع خاصی از باکتری ها فقط روی انواع خاصی از درختان زندگی می کنند؟ مقاله جدیدی که در مجله (Ecological Monographs) (انجمن محیط زیست آمریکا) منتشر شد به برخی از این پرسش ها می پردازد. یافته ها نشان می دهد میکروبیوم های برگ درختان افرای قندی (sugar maple trees) با نام علمی Acer saccharum در میان سایر گونه ها، بسیار متنوع هستند و متناسب با انواع درختان موجود در همسایگی شان، تغییر می کنند. Geneviève Lajoie پژوهشگر پسادکترا در دانشگاه بریتیش کلمبیا (British Columbia) و نویسنده اصلی این مقاله، پژوهش پیش رو را به عنوان دانشجوی دکترای تخصصی دانشگاه (Université du Québec à Montréal) انجام داد. او و دستیارش یک تابستان را در آزمونی صحرایی و در تعقیب دقیق شاخ و برگ های پوشیده از باکتری ها گذراندند، آنها در پارک های دور افتاده مستقر می شدند و با شتاب و قبل از اینکه شرایط جدید، میکروب های ساکن برگ ها را تغییر دهد، آنها را برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه منتقل می کردند.

  • یوسف احمددین صفحه 130
  • بهنام حمزه* صفحات 131-135

    زیستگاه های تالابی یکی از با اهمیت ترین اکوسیستم های طبیعی کره زمین هستند که با عرصه ای حدود 7  الی 9 میلیون کیلومتر مربع، از دیرباز نقش به سزایی در توسعه جوامع اطراف خود ایفا کرده اند. منافع متعدد تالاب، آنها را در زمره مهم ترین و ارزشمندترین زیست بوم های جهان برای حفظ تنوع زیستی و فرهنگی قرار می دهد، به نحوی که بسیاری از تمدن های بشری در حاشیه تالاب ها شکل گرفته اند. با نگاه به گذشته، از دوره کربونیفر تا به امروز، در حدود 350 میلیون سال پیش، تالاب ها تولیدکننده و فراهم آورنده حجم زیادی از سوخت های فسیلی مانند زغال سنگ و نفت بوده اند که زندگی انسان های امروز به آنها وابسته است. مطالعات اخیر بیانگر این است که برخی از تالاب هایی که در امتداد رودهای بزرگ قرار دارند (همانند دجله، فرات، نیجر و نیل)، تمدن های بزرگ را در طول تاریخ تغذیه کرده اند. تالاب ها بیانگر دو نوع عملکرد هستند: یکی «انواع چشم انداز» و دیگری «مجموعه ای از قابلیت های زیستی. تالاب ها گهواره های تنوع زیستی دنیا هستند که با نگهداری آب و قابلیت زادآوری اولیه نقش مهمی در بقای گونه های بی شماری از گیاهان و جانوران وابسته به خود ایفا می کنند. کنترل سیستم های آبی، تعدیل درجه حرارت، جلوگیری از سیل و طوفان، تامین آب برای کشاورزی، ارزش های توریستی و تفریحی، ارزش های بی شمار علمی، پژوهشی و زیبایی شناختی موجب شد تا کنوانسیون رامسر به طور خاص به موضوع حفاظت و بهره برداری پایدار از این زیست بوم ها اختصاص یابد. برخلاف رشد آگاهی مردم و کشورها نسبت به اهمیت محیط های طبیعی به ویژه تالاب ها، هنوز درک واقعی از اهمیت، کارکرد و حساسیت این زیستگاه های حیاتی و متنوع بسیار کم است. به جرات می توان گفت در مجموعه چشم اندازهای محیط طبیعی زمین، کمتر زیستگاهی را می توان تا بدین پایه با اهمیت پیدا کرد که تا این حد درمورد آن غفلت شده باشد. درواقع، تالاب ها را می توان ازجمله نظام های حیات بخشی به حساب آورد که به هیچ وجه جایگزین ندارند. در عین حال، هیچ یک از اکوسیستم های جهان به اندازه تالاب ها صدمات ناشی از کوته اندیشی بشر و تمایلات خودخواهانه انسان محوری را تجربه نکرده اند.

|
  • Sina Ghavvami Page 8
  • Ali Mohebbi * Pages 21-24
  • Vahid Molla Mohammadi Page 26
  • Mostafa Asadi * Pages 27-35

    Deserts have been estimated to cover an area of 20-60 present of Iranian territory. In deserts a few number of plants have potential to live in. In these areas salty soil habitats, sand dunes and sterile soils including gypsy soils and marls still have less potential for plant growing and only a few number of plant species tolerate to grow on them. Many species of Chenopodiaceae family (sometimes has been included in Amaryllidaceae) naturally grow in these habitats. Chenopodiaceae includes ca. 100 genera and 1600 species in the world. In Iran, it includes 40 genera and 184 species and subspecific taxa, of which 16 taxa are endemics to Iran. Chenopodiaceae members are distributed in different phytogeographical areas of Iran as follows: 65.2 persent in Irano-Turanian, 7.6 persent in Saharo-Sindian, 2.2 persent in Euro-Siberian. The rests are either bi- or tri-regionals. As a whole, 96 persent of Chenopodiaceae members of Iran are either true Irano-Turanian or common with other known phytogeographicals of Iran. Halocnemum strobilaceum occurs nearly in all salty habitats of Iran and is possibly the most tolerant species of Iran to salty wet soils. In closed salty wet places or slaty lakes, its distribution extends closest to the centre of salt bearing habitats. The number of 43 species of Chenopodiaceae family grow in salty soils of Iran are listed in this paper. Haloxylon ammodendron is possibly one of the most tolerant species to dry habitats on sand dunes. Eighteen species grow on sand dunes and 16 species grow on sterile soils including gypsy soils sand marls are listed here. Among the Iranian natural plants, Bienertia cycloptera from Hamoon Jazmurian is the species that bear highest amount of water in its organs. Beet and Suger Beet (Beta vulgaris), Spinach (Spinacia oleracea) and Summer Cypress (Kochia scoparia) are directly or indirectly used by human. Many species of Chenopodiaceae, at least in dry condition are feeded by livestocks.

    Keywords: Tolerant plant, Halophytes, dunes, desert, Hezar Darre
  • Hosein Safdari Page 36
  • Seid Musa Sadeghi *, Naser Farrar, Mitra Emami, Fatemeh Gholamian, Kahzad Sartavi, Hasan Kazerouni Pages 37-45

    Acacia albida Delile naturally grows on the outskirts of Razm Abad village, Dashti city, Bushehr province. This species is a hardy drought-resistant tree with abundant ecological and economic potential. The forest is under threat of degradation because of its close distance to the village. This research has been carried out to identify the habitat, the causes of degradation, the possibility of seed production for future propagation, and the necessity to protect it. The forest of this species can be categorized into three forms including dense, semi-dense, and scattered form. The reproduction of this species through seeds was scarce, but coppice seedlings were found in this area. In terms of phenology, A. albida lost its leaves in July, reproduced leaves in November, and produced flowers in March. Due to the late cold in March, flowers were destroyed and fruits were not formed during this work. Deforestation of Acacia habitat for agricultural and horticultural, livestock grazing, consecutive droughts, cutting down and uprooting trees, digging agricultural wells in the vicinity of the habitat, and herbal pests are essential and serious factors of threat and destruction of this habitat. Lowering the underground water level and water out of the reach of trees and reduction of flood-water in the Sana seasonal river are other important threats of forest degradation. Protecting, forestry, using floodwater of the Sana seasonal river, and continuous monitoring and enriching the forest can help sustain and rehabilitate this valuable natural forest. It is, also, recommended to do more research on the reasons for the lack of this species in other parts of southern Iran. To study the process of forest sequence, seed and seedling production and afforestation is suggested.

    Keywords: Forest ecology, seed, afforestation, forest sequence, native species, rehabilitation, Reproduction
  • Marzieh Dokhaei Page 46
  • Masoomeh Zamani *, Abbas Ghamari Zare, Mitra Emam, Davoud Bayat Tork Pages 47-54

    Transfer of tissue culture seedlings to the greenhouse is the most important step in the micropropagation process and requires an adaptation stage. This phase of acclimatization is the beginning of autotrophic life and is associated with the establishment of physiological processes necessary for survival. During the acclimatization phase, seedlings should increase water and salt uptake as photosynthesis accelerates. Among the strategies to improve the survival and growth of tissue culture plants in the greenhouse, inoculation with mycorrhizal fungi has been introduced as an efficient method. In this study, the symbiotic effects of ectomycorrhizas on improving the compatibility of Quercus castaneifolia seedlings in greenhouse were investigated. Basidiocarps of Tricholoma acerbum were collected from Mazandaran province and pure colony of the ectomycorrhizal fungus was isolated. Seedling regeneration was performed by culturing single-node fragments with special hormonal treatments then inoculated by pure cultivation of the fungus in the laboratory and in the greenhouse. Fourteen weeks after seedling transfer to greenhouse, their physiological characteristics were evaluated. According to the results of ectomycorrhiza inoculation, it was not only useful for the establishment and survival of plants in the adaptation phase, but also improved the water and physiological condition of plants. Therefore, the establishment of this ectomycorrhizal relationship can be considered as a solution to increase the tolerance of Quercus castaneifolia seedlings against the shock of transfer to the greenhouse and the success of seedling production in oak reforestation programs.

    Keywords: acclimatization, ectomycorrhizas, Tissue culture
  • Tahereh Ensafi Moghaddam * Pages 55-67

    Desert dust is an important risk factor to human health in the southwestern provinces of Iran. This study is an attempt to highlight the relationship between changes in optical depth values extracted from the Deep Blue algorithm with the frequency of dust events in meteorological ground stations which is located in seven provinces of Ilam, Lorestan, Chaharmahal and Bakhtiari, Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad, Khuzestan, Bushehr, and Fars For this purpose, the number of days with dust and daily data of dust events, and daily horizontal visibility were obtained from 45 meteorological stations in the fifty-year period (1966 to 2016) and analyzed. The results showed that the average annual number of days with dust increased after 2000. This figure is estimated at 82.3 days in the first decade of the trend, 46.3 days in the second decade of the trend, 84.6 days in the third decade of the trend, and 71/1 days in the whole thirty-year trend. The most severe dust conditions during the period under review were 2009 and the lowest dust conditions were in 1994. In order to verify, the AOD product was compared with the frequency of severe dust events of the Meteorological Organization. There was a perfect agreement between the temporal and spatial distribution of the dust concentration in AOD images and the temporal and spatial distribution of the frequency of dust events at meteorological ground stations. The highest annual average AOD was fully consistent with severe dust events in 2008 and 2009, as well as the most severe dust events in the summer.

    Keywords: AOD, Aerosol Optical Depth Index, dust occurrences, South-West of Iran, visibility
  • Saeideh Nateghi *, Mina Bayat Pages 87-97

    Tourism in today's world as a clean industry and the third dynamic and developing economic phenomenon, developing after the oil and automotive industries, has attracted the attention of many countries. In the last decade, “geoparks” as geotourism targets are considered the main approach of development in many advanced countries and those that have limited resources or related industries. National and international introduction and registration of empowerment zones called “geoparks” are the new initiatives in the development of geotourism and important strategies for estimating goals such as sustainability and environmental protection, rehabilitation and economic stability of local communities (employment, income), creation of social welfare in rural areas and low population centers which are of low interest of industrial, mining and oil budgets. Qeshm is the largest island in Iran, located in the east of the Persian Gulf, near the Strait of Hormuz, and is the first registered geopark in Iran. Qeshm Geopark has 25 geosites or geological phenomena. In this article, we try to introduce Qeshm Geopark and point out the important issues in registering geoparks.

    Keywords: Geopark, geotourism, Qeshm
  • Fateme Sefidkon * Page 99
  • Narges Bahrami Page 100
  • Ali Poorghorban Page 112
  • Yousef Ajani *, Hadi Doroodi, Ziba Jamzad, Adel Jalili Pages 113-117

    Hyoscyamus malekianusis a perennial herbaceous and saxicolous species. It belongs to the Solanaceae family. It is characterized by dwarf habit, racemose inflorescence and rather long pedicels. This species grows in cervices of rocks on slopes of M. Taftan, Sistan and Baluchestan, SE Iran. In the present study, the conservation status of H. malekianus is assessed based on IUCN criteria including the area of occupancy (AOO), the extent of occurrence (EOO), and the size of populations. The results showed that this species had restricted populations, which are growing mainly in rocky areas with deep slopes. The mean average values of AOO and EOO were about 0.5 and 40 square kilometer, respectively. According to the criteria of the International Union for Conservation of Nature (IUCN), H. malekianus is classified as a critically endangered species (CR). Regardless of being toxic and inaccessible for livestock on steep slopes, its small habitats are a transit point for livestock and are seriously endangered. To conserve this species, conservation programs are urgently needed.

    Keywords: critically endangered, extent of occurrence, rocky habitat, Endemic
  • Seid Meisam Hoseini Page 118
  • Mohammad Mehrnia *, Ziba Jamzad, Adel Jalili Pages 119-125

    Salvia sclareopsis Bornm. is a flowering plant from the mint family (Lamiaceae) of Iran and Iraq, distributed in the mountainous areas and almost warm regions of the Zagros Mountains in Iran and Mount Gmo in Iraqi Kurdistan. Salvia sclareopsis is a rhizomatous perennial plant with stems up to 27 cm long. The conservation status of the species was defined based on IUCN Red List criteria and categories. According to the field survey and standard defined measures in Geocat program, Salvia sclareopsis occupies an area 66.15 Km2 in Iran and Iraq. The extent of occurrence is 64865 Km2. Based on the Area of Occupancy (AOO), population size and the quality of the habitat, the conservation status of this species is defined as endangered (EN). Natural regeneration was observed in habitats through creeping rhizomes and seeds. Field observations have shown that the lack of proper management and overgrazing are the main threats to this rare species. Defining protected habitat by Forests, Rangeland and Watershed Management Organization, ex-situ conservation in botanical gardens and in plant natural resources gene bank are suggested to be considered for conservation of this species.

    Keywords: Conservation status, Endemic, protected habitats, Zagros Botanical Garden
  • Ali Mir Ahmadi Page 126
  • Seid MohammadReza Habibian * Page 127
  • Maryam Masoom Tamimi * Page 128
  • Yousef Ahmad Din Page 130