مجله دانش تفسیر سیاسی
پیاپی 5 (پاییز 1399)

در زمانه‌ای که هویت به‌صورت متعدد تکثر پیداکرده است و نمی‌توان از وحدت رویه در این موضوع صحبت به میان آورد. هویت در قالب و قاموسی شکل پیدا می کند که بتوان از رابطه ای سخن راند که «خود» را در مقابل «دگر» قرار دهد. ازآنجایی‌که هویت در تمامی سطوح- فردی، ملی، بین المللی- و تمامی حوزه های فرهنگی، سیاسی، بین المللی و روان شناختی نقش ویژه ای را در مناسبات ایفاء می کند، بخش قابل‌توجهی از ملت ها و دولت ها را به خود مشغول ساخته است. ازاین‌رو از گونه ها و انواع مختلفی از هویت-شامل حقوقی، نوعی، نقشی، جمعی، ملی و فرهنگی- می توان یاد نمود. هرکدام از این هویت ها به‌نوعی سیاست خارجی و مختصات آن را تحت الشعاع خود قرار می دهند و ورای هر ایده مادیت گرایانه ای در تکوین و شکل گیری سیاست خارجی نقش-آفرینی می کنند. در نگاره حاضر سعی می شود گونه های مختلف هویت مورد کندوکاو قرار بگیرد تا به نقش ویژه آن در سیاست خارجی سازه انگارانه اشاره گردد. در این پژوهش نگارنده می کوشد تا با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و با ابزار کتابخانه ای جهت گردآوری داده ها، انواع گوناگون هویت و تاثیر آن بر سیاست خارجی سازه انگارانه را مورد واکاوی و واسازی قرار دهد و به این سوال پاسخ دهد که گونه‌های متفاوت هویت چه نقشی در سیاست خارجی سازه انگارانه دارند؟. این نمونه از پژوهش در نوع خود می‌تواند منحصربه‌فرد باشد.

هدف این مقاله، بررسی چگونگی تاثیر فرایند جهانی شدن و فضای مجازی بر هویت ملی جوامع و الزام پیش روی دولت‌ها به منظور صیانت از هویت ملی در عصر جهانی شدن است. بر این اساس، سوال مقاله این است که فرایند جهانی‌شدن و فضای مجازی چگونه بر هویت ملی جوامع تاثیر گذاشته-اند و اینکه دولت‌ها به منظور صیانت از هویت ملی جامعه‌ی خود، باید چه رویکردی در برابر فرایند جهانی شدن اتخاذ نمایند؟ در این پژوهش با رویکردی نظری و با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی به این سوال پاسخ داده می‌شود. به طورکلی پاسخ مقاله بدین ترتیب است که گسترش و فراگیری جهانی‌شدن و فضای مجازی و تاثیرات آن‌ها، موجب شکل‌گیری و تقویت الگوهای هویتی دیگری غیر از هویت‌ ملی یعنی هویت‌‌ فراملی و هویت‌های فروملی (قومی) و درنتیجه، ایجاد تزلزل در تعیین و انتخاب اولویت‌ها در میان سطوح هویتی و شکاف و تعارض هویتی و بروز بحران هویت و تضعیف هویت ملی در بسیاری از جوامع گشته است؛ اما با تمام این‌ها، جهانی‌شدن و فضای مجازی در کنار چالش‌هایی که برای هویت ملی جوامع ایجاد می‌کنند، فرصت‌ها و امکاناتی را نیز پیش‌روی دولت‌ها قرار می‌دهند که آنان در صورت شناخت صحیح این پدیده‌ها و مواجهه‌ی منطقی با آن‌ها، می‌توانند از آن فرصت‌ها بهره برده، بر چالش‌های هویتی غلبه نموده و از هویت ملی کشور صیانت نمایند.

برنامه هسته‌ای پیونگ‌یانگ در سال 2006 و 2009 با آزمایش دو بمب اتمی زمینه‌ساز تنش‌هایی در قبال برنامه هسته‌ای آن شد. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به دنبال پاسخ به این پرسش که رویکردهای آمریکا و اتحادیه اروپا در قبال برنامه هسته‌ای کره شمالی چیست؟ فرضیه مقاله این است که در حال حاضر، اروپایی ها و آمریکایی ها رویکردهای یکسانی در قبال تهدید برنامه‌ی هسته‌ای کره شمالی نداشته و با روی کار آمدن ترامپ و سیاست‌های یک‌جانبه‌گرایی او، کشورهای اروپایی به‌طور صریح‌تر از سیاست‌های آمریکا در قبال برنامه هسته‌ای کره شمالی انتقاد می‌کنند. درنهایت، مقاله بر طبق دیدگاه واقع‌گرایی تدافعی به این یافته دست‌ می‌یابد ازآنجاکه رویکرد آمریکا تامین امنیت خود است؛ بنابراین نه‌تنها در انتخاب ابزار مهار برنامه هسته‌ای کره شمالی بلکه باهدف امنیت‌جویی خود به دنبال تامین امنیت اتحادیه اروپا نبوده و این مسئله موجب واگرایی رویکردهای آمریکا و اروپا در قبال برنامه هسته‌ای کره شمالی شده است.

تحولات ژیوپلیتیکی در حوزه های منطقه ای بدون توجه به رفتار استراتژیک و نقش سیاسی قدرت های بزرگ انجام نمی شود. تاریخ سیاسی خاورمیانه ازجمله سوریه نشان می دهد که در این حوزه جغرافیایی، حضور نیروهای نظامی و مجموعه‌های مداخله گر بین المللی وجود داشته است. بحران سوریه از بزرگ ترین بحران های ژیوپلیتیکی فعلی در جهان اسلام بوده و مداخله قدرت های بزرگ در منطقه خاورمیانه باعث تشدید اختلافات و منازعات شده است. مقاله حاضر از نوع پژوهش های توصیفی- تحلیلی است و با بهره گیری از مطالعات کتابخانه-ای به دنبال پاسخ به این سوال است که سیاست خارجی روسیه در بحران سوریه چیست؟ نتایج حاصل نشان می دهد که موضوع سوریه و حفظ بشار اسد برای رهبران روسیه بیشتر ابزاری برای دستیابی به اهداف عمیق‌تر و عمل گرایانه‌تر است و این کشور در پی کسب منافع راهبردی خود اهدافی چون حفظ پایگاه‌هایی طرطوس به‌عنوان تنها پایگاه دریایی خود در مدیترانه، مبارزه با تروریسم بنیادگرا و داعش، همکاری با جهان اسلام، مقابله با تهدیدها و تحریم های غرب و مسئله کریمه، سیاست نگاه به شرق را در پیش‌گرفته و در محیط منطقه-ای و بین المللی همراه با نقش فعال تر در سازمان ملل به دنبال حفظ تمامیت ارضی سوریه، جلوگیری از سقوط بشار اسد و یک‌جانبه‌گرایی غرب در عرصه های مختلف جهانی است.

امارات متحده عربی از زمان تاسیس در 1971 ، همواره سیاست حفاظ استراتژیک و گسترش تجارت و دیپلماسی گسترده، در کنار حفظ روابط با ایران و اتحاد با عربستان سعودی و آمریکا، همراه با توسعه توانایی‌های نظامی و امنیتی خود را در دستور کار قرار داده است.اما پس از وقایع 2011 در خاورمیانه این کشور نوعی استراتژی توازن را در روابط خود با ایران در پیش گرفت. سوال اصلی این است که سیاست خارجی امارات متحده در قبال ایران چیست؟ پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی از منابع کتابخانه‌ای گردآوری‌شده و مطالعه بر اساس چارچوب نظری حصار استراتژیک است. یافته مطالعه این است که حصار استراتژیک امارات متحده عربی در قبال ایران نیازمند به حداکثر رساندن بازده سیاسی و اقتصادی از همکاری با ایران و کاهش دامنه خطرات امنیت ملی بدون قطع روابط پیگیر و سودمند با سایر قدرت های منطقه ای و جهانی است. از همین رو، سیاست خارجی امارات متحده عربی در قبال ایران شامل موازنه نرم و سخت بوده است.

معاهده تجارت تسلیحات نخستین هنجار بین المللی حقوقی در حوزه تجارت تسلیحات متعارف است که در 2 سال 2013 در مجمع عمومی ملل متحد تصویب گردید. آن‌گونه که از متن سند برمی‌آید، معاهده دو هدف عمده ایجاد بالاترین معیارهای بین المللی ممکن برای تنظیم یا بهبود مقررات تجارت بین المللی تسلیحات متعارف و دیگری جلوگیری و ریشه کنی تجارت غیرقانونی تسلیحات متعارف و جلوگیری از انحراف آن ها را پی می‌گیرد. قابل‌توجه‌ترین موضوع در این معاهده، دامنه وسیع تبادل و تسری دادن موازین موردنظر غرب به کمیت و کیفیت تجارت تسلیحات است. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و باهدف آشنا نمودن متولیان امور در جمهوری اسلامی ایران از تهدیدها و فرصت‌های معاهده، به این نتیجه کلی دست‌یافت که معاهده تجارت تسلیحات، سندی محدودیت زا برای تجارت تسلیحات برای جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود که بر مبنای هنجارها و ارزش‌های غربی طراحی‌شده است؛ اگرچه از مفرهای موجود در این معاهده برای حداکثر سازی فرصت ها و به حداقل تهدیدات نیز می توان بهره گرفت.

این مقاله به دنبال تاثیر سازمان همکاری شانگهای بر امنیت آسیای مرکزی است. سازمان شانگهای در 26 آوریل سال 1996 برای حل‌وفصل مسایل امنیتی و مرزی میان چین و روسیه و کشورهای آسیای مرکزی (غیر از ازبکستان و ترکمنستان) ایجاد شد. با پیوستن ازبکستان در 2001 به این مجمع، سطح سازمان ارتقا یافت و در سال‌های بعد با عضویت اعضای جدید حوزه جغرافیایی خود را گسترش داده است. هرچند درروند تحولات مربوط به این همکاری امنیتی منطقه‌ای، تغییرات مهمی شکل‌گرفته و مسایل اقتصادی مطرح‌شده، ولی اساسا این سازمان به مباحث و مشکلات امنیتی-نظامی توجه داشته است. سوال اصلی مقاله که به روش توصیفی تحلیلی و با اسناد کتابخانه‌ای گردآوری‌شده این است که سازمان همکاری شانگهای چه نقشی در تامین امنیت آسیای مرکزی ایفا می‌کند؟ مقاله با بررسی تاثیر سازمان همکاری شانگهای بر آسیای مرکزی در مباحثی از قبیل مبارزه با تروریسم، مقابله با جدایی‌طلبی و افراط‌گرایی، مبارزه با تجارت مواد مخدر و اسلحه و جنایات سازمان‌یافته و همچنین ناامنی و بی‌ثباتی‌های داخلی و به‌ویژه وقوع انقلاب‌های رنگی در کشورها و نفوذ و یک‌جانبه‌گرایی آمریکا را مورد واکاوی قرار خواهد داد.

مهم‌ترین دغدغه رژیم صهیونیستی در مدل مفهومی دیوید حفظ امنیت و بقای خویش است که به این منظور نهادهای امنیتی و سیاست‌مداران آن به دنبال فهم موضوعات و چالش‌های امنیتی بوده تا راه‌حل‌هایی را به‌منظور حفظ بقای این رژیم مطرح کنند. به نظر می‌رسد یکی از موارد مهم راه‌حل این رژیم استفاده از حمله نظامی محسوب می‌گردد از همین رو، این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از اسناد کتابخانه‌ای به دنبال پاسخ به این پرسش است که سیاست‌های نظامی رژیم صهیونیستی از بدو تاسیس تاکنون چه بوده است؟ در این خصوص مقاله به بررسی امنیت و روند اتخاذ تصمیم رژیم صهیونیستی در ارتباط با مداخلات نظامی از زمان تاسیس تاکنون را موردبررسی قرار می‌دهد. یافته پژوهش نشان می‌دهد که علی‌رغم استفاده از ابزارهای نظامی از زمان تاسیس تاکنون این رژیم همچنان با معضل امنیت روبرو بوده و اقدامات نظامی نتوانسته است امنیت آن را تثبیت کند.