مجله زبان و ادبیات فارسی
سال شانزدهم شماره 4 (زمستان 1399)

انسان موجودی است کمال طلب که برای نیل به کمال باید متعهد به رعایت آداب و مهارت هایی باشد. این آداب و مهارت ها که در مجموع سبک زندگی را می سازد ، با توجه به موقعیت جغرافیایی، قومیت ها، فرهنگ و ادیان مختلف، متفاوت خواهد بود.  امروزه با عنایت به تغییر تدریجی سبک زندگی مردم در ایران و فاصله جوانان از سبک زندگی ایرانی- اسلامی ، بروز چالش های متعدد حاصل از آن کاملا قابل مشاهده است. از این رو، یکی از راه های اصلاح آداب و مهارت های زندگی و دست یابی به سبک زندگی مطلوب ایرانی- اسلامی،  رجوع به گنجینه های اصیل دینی نظیر نهج البلاغه و متون فاخر ادبی به ویژه ادبیات تعلیمی ایران نظیر قابوس نامه است. دو اثر ارزشمندی که از سوی پدرانی آزموده برای هدایت فرزندان شان در مسیر پرتلاطم زندگی نگاشته شده اند . از این رو نگارندگان در این مقاله به بررسی آداب و مهارت های فردی، اجتماعی - فرهنگی، سیاسی و اقتصادی ارایه شده در هر یک از این دو اثر پرداخته و نشان داده اند که تا چه حدی شناخت و اجرایی نمودن مهارت های مشترک در هر دو اثر می تواند در مسیر ارتقاء ارزش های انسانی و کاهش آسیب های فردی و اجتماعی موثر بوده و جامعه را در دست یابی به سبک زندگی ایرانی - اسلامی رهنمون باشد.

آب،یکی از عناصرشگفت انگیز و ضروری درطبیعتاست که همواره مورد توجهاقوام و ملت های مختلف بوده و هست. هندوان و ایرانیان باستان نیز آبرابسیارگرامی داشته اند و اسطوره های فراوانی پیرامون آن شکل داده اند. کتاب کلیله ودمنه که منشا هندی دارد و بعدها به زبان فارسی نیز ترجمه شده است، سرشار از این اسطوره ها و افسانه ها است. در این پژوهش به روش استقرایی و با توجه به منبع قرار دادن یافته های کارل گوستاویونگ (CarlGustavGung) روان پزشک سوییسی و دیگر پژوهشگران در این زمینه، سعی شده است ویژگی های کهن الگوی آب را ذکر و جایگاه آن را در نزد اقوام مختلف بیان نماییم. سپس مواردی را که در کتاب کلیله ودمنه می توانند کهن الگو قلمداد شوند، ذکر نموده ایم. پس از بررسی های انجام شده از بین ویژگی های ذکر شده برای آب چهار مورد از آن را در کتاب کلیله ودمنه پیدا نمودیم که جنبه کهن الگویی دارند و  شامل مواردی چون: 1) آبرمز حیات 2) آب رمز مرگ و ممات 3) عبور از رود تصور سمبولیک یک تغییر رویه4)غوطه وریدرآبرمزیازتجدیدحیات، می باشند.

یکی از مواردی که در رفتار یک جامعه اثرگذار است فرهنگ غالب بر مردم آن جامعه است، شاعران معاصر از این ظرفیت اجتماعی نهایت استفاده را کرده اند و در بیشتر موارد تعهد به مسایل اجتماعی و فرهنگی انسان را سرلوحه مضامین خویش قرار می دهند. تاریخ شاهد شاعرانی است که برای مفاهیم اجتماعی و فرهنگی جامعه ی خویش ارزش بسیار قایل اند و همواره در تلاش هستند تا در جهت حل مشکلات جامعه تصویری به مراتب واقعی تر ارایه کنند، از برجسته ترین شاعرانی که در این فضا حرکت می کنند، مهدی اخوان ثالث است. شرایط اجتماعی که اخوان در آن می زیست با توجه به زمینه های فکری و عقیدتی دهه های 1330 و 1340 شمسی، دارای دیدگاه های ناب در برخورد با مسایل اجتماعی موجود بود تا حدی که به اذعان بسیاری از جوانان روشنفکر و هنرمند آن روزگار، با شعرهای اخوان به نگرش تازه ای از زندگی رسیدند. این جستار حاضر بر آن است تا با رویکردی توصیفی تحلیلی به بررسی شعر اخوان به کشف مصادیق برخاسته از این دیدگاه ها نایل آید.

سعدی شیرازی شاعر پرآوازه و توانمند ایرانی به دلیل آشنایی با عرفان و مراحل سلوک و تجربه ای والا در پند و اندرز به انسان امروزی، با بهره گیری از اسطوره ها، نمادها و کهن الگوها همواره زبان زد خاص و عام است. مطالعات نشان میدهد که سعدی با آگاهی نسبت به  مقوله کهن الگوها قبل از مطرح شدن آن توسط یونگ، آنها را در اشعارخود به کار می برده. با این وجود در این مقاله سعی شده است تا پس از ذکر انواع کهن الگوها، به بررسی انواع آن در اشعار سعدی پرداخته شود. برای دست یابی به این مهم، با روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد انتقادی پس از غور در بوستان سعدی به بررسی یک شعر از مجموعه اشعار او از باب چهارم (تواضع) پرداخته ایم. نتایج حاصل از این بررسی بیانگر این امر است که سعدی به وسیله کلمات که عامل اسطوره ساز هستند به آفرینش شخصیتهای جاودانه در اثر خویش می پردازد .او با استفاده از کهن الگوی پرسونا درقالب یک عارف و مصلح اجتماعی ظاهر می شود و باشکل دادن کهن الگوی عصیانگر سعی در ایجاد اعتدال در داستان هایش را دارد. کهن الگوهای سایه، آنیما و حامی نیز به طور گسترده در شعرش دیده می شود.

مطالعه و بررسی دقیق آثار سعد الدین ،  جنبه های مختلف ادبی و فکری وی را آشکارتر خواهد کرد. با توجه به مشترکات فرهنگی و همسایگی ایران و افغانستان، بررسی آثار شاعران و عارفان فارسی زبان این خطه، دارای اهمیت بسیار است. به علت تشابهات فرهنگی و تاریخی گذشته،کشوری چون  افغانستان به عنوان بخشی از مناطق فرهنگی زبان و ادب فارسی، سرشار از آثار ارزشمندی است. یکی از شاعرانی که آثار شعر و نثر عارفانه اش ،نقش موثری در ترویج زبان و ادبیات فارسی و مفاهیم عرفانی داشته ،سعدالدین احمد انصاری است که در قرن دوازدهم هجری در توابع کابل  می زیسته است. کتاب شعر «شور عشق» اثر سعدالدین احمد انصاری، از آثار  ارزشمند قرن دوازدهم هجری محسوب می شود  که تا کنون مورد پژوهش مستقل قرار نگرفته است، بی شک این پژوهش در روشن شدن وجوه مبهم و ارزش و بهای این کتاب عرفانی موثر واقع خواهد بود.این پزوهشی نو و تازه است.

کنایه آن مقوله ی زبانی است که از گذشته تاکنون در بستر حرکت خود، تنوع و دگرگونی‏هایی را پشت سر گذاشته و در سبک هندی علاوه بر آن کنایات گذشته، کنایه‏های جدید و متنوع تری آفریده شده است. این مقاله می‏کوشد با استناد به منابع موجود، با ملاک‏های علمی، ضمن بررسی کنایات سبک هندی، آن ها را با سبک های پیشین، بررسی و تحلیل کند. روش در این پژوهش از نوع تحلیلی اسنادی است. ابتدا تمام فرهنگ هایی که در زمینه کنایات ارایه شده بود، مطالعه گردید، سپس فیش برداری و طبقه بندی صورت گرفته است. ابتدا پس از طرح و بحث موضوع و ذکر پیشینه‏ی تحقیق، به تعریف کنایه می‏پردازد و آن را، از حیث جانشینی، هم نشینی، کمیت و گشتار(ژرف ساخت و رو ساخت)، معین می کند. آن چه را که نگارنده از کنایه فهمیده با طبقه بندی خاصی ارایه می کند. به ذکر نمونه‏ها و مصادیق کنایه می پردازد. کنایه‏های نو و تکراری را از هم تفکیک می کند. کنایات را در قالب اشکال و نمودارها، تحلیل و دسته بندی می کند و در پایان به مقایسه‏ی کنایه‏های تکراری و غیر تکراری یا نو و سنتی در 40 غزل از دیوان بیدل می پردازد و درصد آن کنایات را با عدد و رقم نشان می دهد و با بررسی آن ها به این اهداف و نتایج دست پیدا می کند که از گذشته تاکنون چه تفاوت‏هایی در این امر واقع شده و شبکه ی تداعی و تخیل شعرا چه تفاوت هایی نسبت به هم داشته است.