نشریه مطالعات دفاع مقدس
سال ششم شماره 4 (پیاپی 24، زمستان 1399)

پژوهش حاضر با هدف شناسایی الگوی رفتاری و فکری شهدا، در چارچوب نظری لاکلا– موف و بر مبنای روش تحلیل مضمون به بررسی نظام معنایی در وصایای شهدای نیروی انتظامی استان فارس پرداخته است. نتایج پژوهش بدین شرح یافت شد که گفتمان در نظام رفتاری و فکری شهدای نیروی انتظامی استان فارس توسط شش دال– مدلول شناور شامل: 1-بسترسازی فرهنگ دینی: شهادت، ولایت‌محوری، روحیه انقلابی، فرهنگ عاشورایی، سبک زندگی و تربیت اسلامی؛ 2- دشمن‌شناسی و هوشیاری از توطیه دشمنان؛ 3- انجام مناسک دینی به عنوان شاخصه بنیادین فرد مومن؛ 4- ایمان به پیامدهای فردی: قرار گرفتن در مسیر تکاملی، سعادت اخروی، برآورده شدن آرزوی شهید، کسب عزت انسانی و خانوادگی؛ 5- پذیرش ابعاد اعتقادی دین اسلام به‌عنوان شالوده ایدیولوژی اسلامی و 6- ایمان به پیامد اجتماعی: شکل‌گیری نظم و امنیت برای جامعه اسلامی، الگوسازی اجتماعی، برجسته شده است که حول نقطه مرکزی شکل‌گیری یک رابطه معنوی با خداوند مفصل‌بندی شده‌اند. همچنین در شناسایی راهبردهایی که از شهدا چنین سوژه‌های اسطوره‌ای را خلق نموده و در واقع در شکل‌گیری چنین نظام فکری و ذهنی در شهدای نیروی انتظامی استان فارس نقش آفرین بوده‌اند، سه دسته راهبرد کلان در قالب: 1- راهبردهای علی: پیاده‌سازی استراتژی شهادت مبتنی بر بستر تاریخی اسلام و سیر شکل‌گیری مفاهیم عقیدتی- سیاسی انقلاب اسلامی؛ 2- راهبردهای زمینه‌ای: برجسته‌سازی مولفه‌های اعتقادی، مناسکی و عاطفی دین اسلام و 3- راهبردهای بسترساز: تداوم و تکامل گستره فرهنگ شهادت یافت شد.

در راستای پیشگیری انتظامی ازجرم نیروی انتظامی می بایستی با درک، شناخت و تصمیم گیری مناسب، به موقع و اجرای ابعاد و شاخص های آن درجامعه اقدام لازم را بعمل آورد و برای این کار نیاز به الگو دارد، لذا پژوهش حاضرباهدف دستیابی به الگوی تصمیم گیری در پیشگیری انتظامی از جرم انجام شد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر نوع داده روش آمیخته با تکنیک های جمع آوری (مولتی متد)می باشد. جامعه ی مورد مطالعه در بخش کیفی، نخبگان حوزه ی پیشگیری انتظامی و مدیریتی  واساتید دانشگاه ، که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و اصل اشباع نظری 32 نفر شد و در بخش کمی،123 نفر از مدیران و کارشناسان و اساتید دانشگاه مرتبط با موضوع . ابزار جمع اوری اطلاعات در بخش کیفی مصاحبه عمیق نیمه ساختار یافته و در بخش کمی پرسش نامه برگرفته از نتایج مصاحبه بود. نتایج نشان داد ابعاد و مولفه های الگوی تصمیم گیری در پیشگیری انتظامی از جرم عبارتند از: تعیین و تشخیص مسیله، مشخص کردن اهداف، گردآوری اطلاعات، تعیین راه حل ها، ارزیابی راه حل ها، انتخاب راه حل، اجرا و ارزیابی. همچنین بیشترین و کمترین تاثیردراین الگو به ترتیب در متغیرهای تعیین و تشخیص مسئله و ارزیابی احصاء شد.

مفاهیم سه‌گانه عزت، حکمت و مصلحت، مثلثی الزام آور برای سیاست خارجی ج.ا.ایران است. چارچوب نظری پژوهش، بر اساس منظومه فکری مقام معظم رهبری(مدظله العالی) است. تعابیر بیان شده این ظرفیت را دارد که به چارچوبی کلان و به تبع آن به برنامه‌ای راهبردی بدل شود تا دیپلماسی همواره و در همه دولت‌ها بر محور آن حرکت کند. هدف پژوهش، تبیین سیاست خارجی از منظر امام‌خامنه ای(مدظله العالی) بر اساس سه اصل عزت، حکمت و مصلحتو تاثیر آن بر امنیت ملی ج.ا.ایران است. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی، با رویکرد کمی و با استفاده از تکنیک دلفی انجام شده است. نتایج تحقیق حکایت از این دارد که شکست در دست‌یابی به اهداف در سیاست خارجی الزاما به معنای خدشه در عزت ج.ا.ایران نیست. ایران در نظر کشورهای غربی به ویژه آمریکا، کشوری شکست‌ناپذیر نیست. رفتار حکیمانه الزاما به معنای پیگیری یک سیاست در همه زمان ها و مکان ها نیست. آنچه در درجه اول اهمیت قرار دارد، حفظ نظام است. چنانچه زمانی اصل و موجودیت نظام در خطر باشد و ادامه دشمنی علیه آمریکا، موجودیت نظام را با خطر روبه‌رو سازد، می توان به نحو موقتی از این دشمنی دست کشید. ادامه کمک به حزب‌الله و حماس، با توجه به رویکرد تقابلی آن‌ها نسبت به رژیم صهیونیستی، به مصلحت نظام ج.ا.ایران است.

سیاست گذاری جمعیتی در ایران با توجه به دیدگاه‌های متفاوت نخبگان سیاسی در مشخص نمودن یک سیاستگذاری جمعیتی واحد، در نهایت منجر به این شده‌ که در دولت‌‌های جمهوری اسلامی ایران، با وجود برخی سیاست‌‌های جمعیتی، شاهد عدم تعادل در برنامه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی باشیم‌ که سرانجام نیز منجر به ناکارآمدی سیاست‌های اتخاذی در این حوزه شده‌ است. سوال اصلی پژوهش این است ‌که با توجه به دیدگاه‌های متغیر نخبگان سیاسی در تعیین نهایی سیاست‌گذاری‌های مربوط به جمعیت، سیاست جمعیتی مناسب برای جامعه ی ایران کدام است؟ هدف مقاله نیز این است‌ که با تکیه بر دو مدل مفهومی نخبگان و نظام سیاسی ابتدا به بررسی مبانی نظری سیاست‌گذاری‌های جمعیتی در دوران پس از انقلاب اسلامی ایران پرداخته و سپس با ارایه ی راه‌حل های پیشنهادی جهت رسیدن به سیاست جمعیتی مناسب گام بردارد. روش پژوهش این مقاله نیز به روش توصیفی-تحلیلی است.

کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس از زمان پیروزی انقلاب اسلامی و در نتیجه اجرای پروژه های مختلف ایران‌هراسی توسط کشورهای غربی و برخی رویدادهای منطقه ای و بین المللی، از جمله مسئله هسته ای و خروج یک جانبه آمریکا از برجام، همواره برای ایجاد موازنه قوا با جمهوری اسلامی ایران کوشیده اند. در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، امارات متحده عربی به دلیل اختلاف با ج.ا.ایران و ادعای مالکیت جزایر سه گانه ایرانی، بیش از دیگر کشورها به انجام رفتارهای تنش‌زا علیه ج.ا.ایران می‌پردازد. امارات با ارتقای توانمندی نظامی خود به کمک کشورهای غربی، به رویارویی با ج.ا.ایران در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، امنیتی و نظامی پرداخته است. این امر امنیت ملی ج.ا.ایران را با تهدید روبه‌رو نموده و به امنیتی شدن فضای منطقه انجامیده است. از این‌رو در این پژوهش تلاش شده تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و بهره‌برداری از منابع کتابخانه ای و ماتریس SWOT، توانمندی نظامی و دامنه تهدیدات امارات متحده عربی علیه ج.ا.ایران بررسی و ملاحظات امنیتی- دفاعی ج.ا.ایران نیز تبیین گردد. بر اساس یافته‌های پژوهش، اقدامات و توانمندی‌های نظامی امارات متحده عربی از جمله اجرای برنامه نوسازی نیروهای مسلح، خرید تسلیحات پیشرفته، واگذاری پایگاه‌های نظامی به نیروهای فرامنطقه‌ای، برگزاری رزمایش‌های مشترک، همکاری با ناتو، عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی و...، از طریق امنیتی نمودن منطقه و زمینه‌سازی حضور نیروهای فرامنطقه ای و رژیم صهیونیستی در مجاورت مرزهای ایران، بر امنیت ملی ج.ا.ایران در ابعاد مختلف به‌ویژه بعد نظامی تاثیر منفی بگذارد.

شهر یک اثر هنری بزرگ است که آفرینندگانی به وسعت خود و به تعداد جمعیتش دارد. هدف غایی یک شهر ایجاد محیطی دلنشین و راحت برای مردمی است که در آن زندگی می‌کنند. مطلوبیت عرصه فضاهای شهری، امروزه از جمله بحران‌های فراروی جهان به سرعت شهری شده است. زیست‌پذیرین شهرهای جهان، رتبه‌بندی شهرهای جهان بر اساس استانداردهای تعریف شده‌ای از کیفیت زندگی است. گزارش‌های سازمان‌های جهانی برای رده‌بندی شهرها بر مبنای امتیازبندی در شاخص‌های مختلفی در نظر گرفته شده و سپس فهرست زیست‌پذیرترین شهرهای جهان هر ساله ارایه می‌گردد. یکی از مهمترین شاخص‌ها در زمینه زیست‌پذیری شهرهای جهان، شاخص امنیت است. بر این اساس، مقاله حاضر به دنبال ردیابی نقش و اهمیت شاخص امنیت در رتبه‌بندی زیست‌پذیرترین شهرهای جهان است. لذا مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و مطالعه رتبه‌بندی‌های گوناگونی که در این زمینه وجود دارد، به بررسی اهمیت شاخص امنیت در این زمینه می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، امنیت رکن اساسی و عامل مهم زیست‌پذیری در شهرهای جهان به شمار آمده و در همه رتبه‌بندی‌ها و نظریه‌های مختلف، جایگاه مهمی دارد,

موقعیت ژیوپلیتیک ایران، تهدیدات پیرامونی و تغییرات بزرگ حوزه فناوری، بازنگری در فرایندهای بومی و مطالعات جامعه‌شناسی را بایسته می‌کند؛ چرا که جمعیت و نگاه به سرباز در آینده از ملزومات مباحث دفاعی است. بهره‌گیری از سرباز حرفه‌ای در سازمان‌های نظامی کشور، به نیازسنجی علمی در حوزه جذب نیروی انسانی متناسب با اقلیم و موقعیت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... کشور دارد. نگارنده در این مقاله پس از بررسی دیدگاه‌ها و مبانی نظری وضعیت فعلی کارکنان وظیفه سازمان‌های نظامی، به این پرسش پاسخ می‌دهد که تحلیل جایگاه سرباز حرفه‌ای در آینده سازمان‌های نظامی ایران چیست؟ برای این منظور محقق از روش تحلیل محتوا و گرد‌آوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای استفاده کرده‌ است. نوع تحقیق کاربردی بوده و یافته‌ها بیان‌کننده این مطالب است که روشن شدن و تبیین زوایای پنهان سرباز حرفه‌ای، نیاز به تغییر پارادایم سربازی در کشور، با حفظ مبانی سیاست‌های دفاعی دارد. تغییر در زیرساخت‌های سرباز حرفه‌ای با رعایت مشخصات سرباز آینده ایرانی، طراحی مختصات بومی برای حفظ چابکی، تامین منابع مالی و بهره‌مندی از ظرفیت‌های بسیج مردمی، شرایط را برای حضور این‌گونه سربازان و ایجاد سازمانی مناسب و در شان سازمان‌های نظامی ایجاد می‌کند.

توسعه پژوهش و نشر آثار دفاع مقدس و واکاوی مفاهیم و ابعاد آن، به پررنگ و زنده شدن این رویداد بزرگ کمک می‌کند. تاکنون مقالات پرشماری در حوزه دفاع مقدس نگاشته و منتشر شده است. این مقالات منبعی ارزشمند برای جامعه دانشگاهی کشور است. هر یک از آن‌ها، به فراخور تخصص و حوزه مطالعاتی محققان، زاویه جدیدی را بررسی می‌کند. برای آگاهی از زوایای مطالعه شده و یا فراموش شده و همچنین برای پیشگیری از موازی کاری و انجام پژوهش‌های تکراری، تهیه یک فهرست جامع از همه پژوهش‌های صورت گرفته در حوزه دفاع مقدس بایسته است. این مهم می‌تواند شکاف پژوهش‌ها و مطالعات را شناسایی و مانع از فعالیت‌های تکراری و موازی شود. بنابراین پژوهش به مطالعه مقالات منتشر شده در نشریات علمی تا شهریور 1398، پرداخته شده است. سه کلیدواژه «دفاع مقدس»، «جنگ تحمیلی» و «جنگ عراق علیه ایران» شناسایی و در منابع جست‌وجو شد. یافته‌ها نشان داد که واژه «دفاع مقدس» در مطالعات ادبی بیشتر است. «جنگ ایران و عراق» نیز در تاریخ دفاع مقدس و علوم سیاسی پرکاربردتر از دو واژه دیگر اما تفاوت آن چشمگیر نیست. در حوزه‌های دیگر نیز کاربرد واژگان سه‌گانه در دفاع مقدس کم‌وبیش یکسان است.

جنگ در کنار ابعاد سیاسی،‌ نظامی و امنیتی، یک رویداد اقتصادی و اجتماعی مهم است. همچنین جنگ در تولیدات فرهنگی جامعه بازتاب یافته و تاثیر خود را در ذهنیت انسان‌ها می‌گذارد. این پژوهش به دنبال مقایسه ارزشی وصیت‌نامه شهدای دفاع مقدس با سبک زندگی خانواده شهدای مناطق 3 و 15 شهر تهران است. این پژوهش کاربردی و بر اساس نحوه گردآوری اطلاعات، پیمایشی است. جامعه آماری خانواده شهدای مناطق 3 و 15 شهر تهران است که 768 نفر از آن‌ها بر اساس نمونه‌گیری خوشه‌ای انتخاب شدند. نتایج نشان داد که در هر دو منطقه 3 و 15، بین مضامین ارزشی و مولفه‌های سبک زندگی تفاوت معناداری وجود دارد. تحلیل رگرسیون و مانوا تفاوت معناداری را بین مولفه‌های اوقات فراغت، مصرف مادی، مصرف فرهنگی، گذران اوقات فراغت با مضامین ارزشی نشان داد. این وصیت‌نامه‌ها به خوبی بیانگر دهه‌ها و سال‌های مقارن ساخت خود هستند و به خوبی اوضاع و احوال مردمان آن زمان را بیان می‌کنند. مطالعات نشان دادند که رزمندگان جنگ تحمیلی همه اتفاقات و دنیای پیرامون خود را در بافت و زمینه «گفتمان شهدا» که دال مرکزی آن «امام‌خمینی(ره)» است و پیوند عمیقی با عناصر و اصطلاحات «نظم گفتمانی دینی» به طور عام و واقعه کربلا به طور خاص دارد، درک می‌کنند.