ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 185 (اسفند 1399)

سازندهای سرچشمه و سنگانه از واحدهای غالبا شیلی کرتاسه زیرین در حوضه رسوبی کپه داغ در شمال شرق ایران به شمار می روند. به منظور مطالعه محتوای داینوسیستی و شرایط حاکم بر ته نشست دو سازند بر مبنای شواهد پالینوفاسیس و پالیواکولوژیکی، سازندهای سرچشمه و سنگانه در چهار برش سطح الارضی قلعه زو، قلعه جق، بزداق و تفتازان در ناحیه کپه داغ غربی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از مطالعه جوامع داینوسیستی گویای سن بارمین پایانی - آپتین آغازی برای سازند سرچشمه و آپتین پایانی - آلبین برای سازند سنگانه است. همچنین این مجموعه داینوسیستی به صورت محلی تحت عنوان بیوزون Odontochitina operculata assemblage zone معرفی می گردد. به منظور تعیین و ارزیابی پالینوفاسیس های موجود، از دیاگرام سه گانه تایسون  بهره گرفته شد که بر این اساس سه پالینوفاسیس II، IV و VI در این دو سازند شناسایی شدند. این رخساره های پالینولوژیکی در کنار شواهد پالیواکولوژیکی، محیط ته نشست دو سازند را یک حوضه نریتیک نشان می دهند که تحت تاثیر پیشروی تدریجی دریا قرار داشته است. همزمان با این پیشروی و تبدیل شرایط محیطی حاکم از نریتیک داخلی به نریتیک خارجی، مقادیر اکسیژن و نرخ رسوب گذاری در محیط نیز کاهش پیدا کرده اند.

نگاره های چاه کاربرد های گسترده و وسیعی در صنعت نفت دارند. اما شاید مهمترین کاربرد، استفاده از آنها برای انجام ارزیابی پتروفیزیکی یک مخزن به منظور تعیین پارامتر های اصلی آن مخزن باشد. هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی پتروفیزیکی چاه های A و B یکی از میادین جنوب غرب ایران به منظور بررسی ویژگی ها و کیفیت مخزنی سازند ایلام در چاه های مورد نظر، تعیین نوع لیتولوژی، شناسایی بازه و محدوده های مخزنی از نظر لیتولوژی و ستون هیدروکربور، تعیین میزان تخلخل و محاسبه میزان اشباع شدگی آب در قسمت های مختلف مخزن است. به این منظور پس از شناخت ابزار و کیفیت نگاره های موجود، به بررسی خواص مخزنی سازند ایلام با استفاده از نگاره های موجود برای چاه های A و B میدان با استفاده از نرم افزار Geolog7.4 به روش مالتی مین پرداخته شد. نتایج حاصل از ارزیابی در هر دو چاه با گزارشات زمین شناسی و مهندسی نفت مقایسه شدند و تطابق خوب بین آنها نشان دهنده دقت و صحت کار بود. مشاهده شد که سازند ایلام در چاهA  بصورت عمده از آهک و مقدار کمی شیل و در چاه B از سنگ آهک، شیل و مقدار کمی دولومیت تشکیل شده است. در ادامه پس از محاسبه میزان اشباع آب توسط مدل های اندونزیا، آرچی و جوهاز مشاهده گردید که مدل اندونزیا مقدار اشباع آب را با دقت بهتری محاسبه می کند. با توجه به اینکه میانگین درصد حجمی شیل سازند ایلام در هر دو چاه A و B بسیار پایین است، نمی توان آن را به عنوان یک عامل موثر منفی در تغییر دادن خواص مخزنی سازند ایلام محسوب کرد.

از مهم ترین مسایل توسعه ی هر میدان هیدروکربنی، نرخ تولید و میزان برداشت از آن است که این مسئله به طور مستقیم به میزان دبی تولیدی از هر چاه مربوط می شود. از موثرترین روش های افزایش تولید، انگیزش چاه است. از رایج ترین روش های انگیزش چاه ها چه در ابتدای تولید و چه در حین تولید، عملیات اسیدکاری می باشد. عملیات اسیدکاری بسیار حساس بوده و اگر بدون اطلاعات صحیح انجام شود ممکن است تاثیر نامطلوب به دنبال داشته و باعث کاهش تولید چاه شود. استفاده از داده های چاه پیمایی به دلیل دقیق بودن داده ها و داشتن اطلاعات کافی از ته چاه و سازند می تواند در انجام عملیات اسیدکاری بسیار مفید و کارآمد باشد. در این مقاله با استفاده از داده های تولیدی چاه و داده های اندازه گیری شده در سطح در زمان حفاری، عملیات اسیدکاری طراحی می شود. سپس با استفاده از داده های نمودار نگار تولید1 به بهینه سازی مقدار اسید و عملیات اسیدکاری پرداخته می شود. با نتایج به دست آمده از این پژوهش، تزریق اسید به درستی به سازند و لایه های مدنظر جهت بهبود وضعیت تولید چاه تزریق می شود و همچنین از هرزروی اسید و مواد افزودنی و تولید اسید اضافی که از نظر اقتصادی مهم است، جلوگیری می شود.

مدل سازی یکپارچه ی دارایی های فیزیکی در صنایع تولید و فرآورش مخازن هیدروکربنی، رویکرد جدیدی در بهر هبرداری از منابع زیرزمینی نفت و گاز است که در دهه ی اخیر به یک استاندارد تبدیل شده است. منظور از یکپارچگی، ملحوظ کردن تاثیرات مراحل برداشت از مخزن)مخازن(، طراحی و تولید از چاه ها، خطوط لوله ی انتقال سطح الارضی و تاسیسات فرآورشی بر یکدیگر در حفظ پایداری زنجیره ی ارزش تولید است. همان طور که می دانیم همواره تعیین شرایط بهینه ی هریک از حوزه های مذکور از طریق شبیه سازی و مدلینگ به صورت مجزا میسر می شود، ولی تاثیرپذیری آنها از یکدیگر امری انکارناپذیر است. لذا اتصال این مدل ها به یکدیگر و بررسی این تاثیرپذیری در تعیین نقطه ی بهینه ی عملکرد هر بخش بسیار ضروری است و اخیرا در بررسی های مربوطه وارد شده است، به طور یکه با اجرای همزمان مد لهای هر بخش و بهینه سازی بر مبنای یک تابع هدف با لحاظ کردن محدودیت های تولیدی را ممکن می سازد و این دیدگاه، مبتنی بر مدل سازی یکپارچه ی دارایی های فیزیکی است و در این مقاله سعی شده تا با بیان مزایا، کاربردها و نمونه های موردی در مقاله های مختلف، میزان اهمیت این رویکرد را نشان داده و تمایل مدیران برای به کارگیری آن را افزایش دهد.

با توجه به رشد جمعیت جهان و نیاز به انرژی، به کارگیری روش های نوین ازدیاد برداشت جهت تولید بهینه از مخازن نفتی ضروری است. روش های حرارتی ازدیاد برداشت نفت سنگین هر چند نتایج موفقی از خود نشان داده اند ولی در مخازن تحت رانش آب، مخازن دارای شکاف های عمودی و نیز مخازن دارای تخلخل یا هدایت گرمایی پایین کاربردی ندارند و در برخی موارد با اتلاف حرارت زیادی مواجه هستند و یا در برخی موارد از لحاظ اقتصادی به صرفه نیستند. این مطالعه به تحلیل و بررسی جامع فرآیند استخراج بخار (VAPEX) می پردازد که در سالهای اخیر توجه محققین را به خود جلب کرده است و می تواند برای تولید نفت از ذخایر عظیم نفت سنگین با گرانروی بالا مناسب باشد. این فرآیند یک روش ازدیاد برداشت به کمک بخار حلال هیدروکربن است که از نظر مکانیسم، مشابه با فرآیند ریزش ثقلی به کمک بخار آب (SAGD) است. در این روش، از هیدروکربن های سبک (پروپان و بوتان) در حالت بخار اشباع برای کاهش گرانروی نفت سنگین استفاده می شود. نفت بهبود کیفیت یافته در اثر نیروی ثقلی از مخزن تخلیه می شود. ویژگی هایی همچون مصرف پایین انرژی، آلایندگی ناچیز زیست محیطی، بهبود کیفیت نفت در مخزن، هزینه های پایین سرمایه گذاری، از جمله مزایای این روش در مقایسه با سایر روش های حرارتی ازدیاد برداشت به شمار می رود

در مخازن گاز میعانی، با تولید از مخزن و کاهش فشار به زیر فشار نقطه شبنم، میعانات تشکیل می شوند و در اطراف دهانه چاه تجمع می کنند. تجمع میعانات باعث انسداد مسیر عبور سیال تولیدی و کاهش بهره دهی چاه می شود. تزریق گاز با هدف جلوگیری از تشکیل میعانات در مخزن و بازیافت میعانات تشکیل شده ، کاربرد فراوانی دارد. در این مقاله، آزمایش سیلاب زنی مغزه به منظور بررسی تاثیر تزریق گاز کربن دی اکسید و آب به صورت متناوب بر ضریب بازیافت یک نمونه سنگ کربناته انجام گردیده است. همچنین از فناوری امواج الکترومغناطیس به عنوان یکی از روش های نوین در بهبود ضریب بازیافت استفاده شده است. نتایج نشان داد، میزان بازیابی میعانات از مغزه در عدم حضور و حضور امواج الکترومغناطیس به ترتیب از % 44/9 به % 03/12 افزایش یافته است.در مخازن گاز میعانی، با تولید از مخزن و کاهش فشار به زیر فشار نقطه شبنم، میعانات تشکیل می شوند و در اطراف دهانه چاه تجمع می کنند. تجمع میعانات باعث انسداد مسیر عبور سیال تولیدی و کاهش بهره دهی چاه می شود. تزریق گاز با هدف جلوگیری از تشکیل میعانات در مخزن و بازیافت میعانات تشکیل شده ، کاربرد فراوانی دارد. در این مقاله، آزمایش سیلاب زنی مغزهبه منظور بررسی تاثیر تزریق گاز کربن دی اکسید و آب به صورت متناوب بر ضریب بازیافت یک نمونه سنگ کربناته انجام گردیده است. همچنین از فناوری امواج الکترومغناطیس به عنوان یکی از روش های نوین در بهبود ضریب بازیافت استفاده شده است. نتایج نشان داد، میزان بازیابی میعانات از مغزه در عدم حضور و حضور امواج الکترومغناطیس به ترتیب از % 44/9 به % 03/12 افزایش یافته است.

امروزه صنعت نفت و گاز به دنبال استفاده بهینه از فناوری های پیشرفته رباتیک جهت افزایش بهره وری و ایمنی است. استخراج و انتقال سوخت های فسیلی در شرایط نامناسب محیطی چالش های دشواری برای سلامت و ایمنی و محیط زیست (HSE) به دنبال خواهد داشت. اخیرا بسیاری از فناوری های رباتیک در بخش های بازدید و بازرسی، پشتیبانی و نگهداری، بازسازی و مستقر کردن تجهیزات، با دقت بالایی در این صنعت استفاده می شود. ایده اصلی در خودکار بودن این عملیات متکی به کنترل از راه دور توسط یک اپراتور متخصص است. انجام این کار نه تنها استانداردهای ایمنی را بهبود می بخشد بلکه با کاهش چرخه تولید، و افراد موردنیاز برای بازرسی مداوم، با کاربرد و مستقر کردن تجهیزات مناسب باعث بهره وری اقتصادی می شود. استفاده از یک ربات کاملا مستقل و خودمختار در این صنعت با توجه به وجود ریسک های مبهم و پیچیده بدون رسیدن به اطمینان کامل یک انتخاب دور از ذهن است. بنابراین استفاده از ربات های نیمه خودمختار که در آن اقدامات توسط ربات انجام می شود ولی گرفتن تصمیم مناسب و اینکه چه اقدامی باید صورت پذیرد توسط یک اپراتور ماهر انجام می شود، یک انتخاب عالی برای این صنعت به عنوان یک راه حل در آینده نزدیک خواهد بود. در صنعت نفت و گاز (خشکی) استفاده از رباتیک در هر دو فعالیت های پایین دستی و بالادستی مانند حفاری، تولید و حمل ونقل، به طور عمده بر ربات های بازرسی لوله ها، ربات های مخزن، وسایل نقلیه هوایی بدون سرنشین(پهباد) و شبکه های سنسور بیسیم (WSN) متمرکزشده است.

هدف از پژوهش حاضر تدوین استراتژی های روابط عمومی شرکت ملی نفت ایران است که در دو فاز انجام شده است: نخست، تدوین مقاصد مطلوب روابط عمومی و دوم، تدوین مسیرهای مطلوب روابط عمومی شرکت ملی نفت ایران. قلمروی این پژوهش شرکت ملی نفت ایران است. پژوهش حاضر بر اساس نتیجه یک تحقیق کاربردی، بر اساس هدف یک تحقیق توصیفی و بر اساس نوع داده یک تحقیق ترکیبی (کمی و کیفی) می باشد. الگوی مورد استفاده در پژوهش یک الگوی ترکیبی (فرایندی و نتیجه ای) برای تدوین استراتژی ها است.یافته های فاز اول (مقاصد مطلوب) شامل بیانیه های ماموریت، چشم انداز و ارزش ها و همچنین تعداد 19 هدف استراتژیک است. در فاز دوم ابتدا زیرسیستم های روابط عمومی شامل مطالعات و مسئولیت اجتماعی، ارتباط با ذینفعان، انتقال مطالب به رسانه ها، ارتباط با فضای مجازی، فرهنگی و هنری، نشر مطالب و مدیریت روابط عمومی تعیین شده و سپس مسیرهای مطلوب (استراتژی های) زیرسیستم ها به روش ترکیبی تدوین و اولویت بندی شده اند که در مجموع 49 استراتژی نهایی گردید.

انتقال قرارداد به وضعیتی گفته می شود که در آن، موقعیت قراردادی یکی از طرفین قرارداد، به شخص ثالثی که نسبت به قرارداد موضوع انتقال، بیگانه تلقی می شود، انتقال می یابد. انتقال قرارداد نقش مهمی در فعالیت های اقتصادی و معاملات تجاری ایفا می کند. در کشور ما به دلیل شرایط ایجاد شده بر اثر تحریم های بین المللی شرکت های متعدد نفتی پس از انعقاد قرارداد، قادر به انجام تعهدات خود نبودند و به ناچار قرارداد های خود را منتقل نمودند. در صنعت نفت و گاز به دلیل ماهیت استراتژیک این دو کالا، انتقال قراردادهای بالادستی نفت و گاز با قواعد عمومی انتقال سایر قراردادها متفاوت می باشد. در اکثر کشورهای صاحب منابع نفتی، برای انتقال قراردادهای بالادستی، شرایط و موانع خاصی پیش بینی می گردد تا منافع کشورهای میزبان حفظ گردد. در این پژوهش، پس از شناسایی نهاد انتقال قرارداد در صنایع بالادستی نفت و گاز، شرایط انتقال این قراردادها مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت. در خاتمه پیشنهاد می گردد وزارت نفت با پیش بینی شرایط و ضمانت اجرای انتقال قراردادهای بالادستی در پروانه های نفتی موضوع قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت مصوب 1391، طرفین را در انتقال این قراردادها راهنمایی نماید.

جهت بهینه سازی عملیات حفاری اکتشافی و برنامه ریزی چاه ها در میادین هیدروکربوری با فشار غیر نرمال سازندی، تخمین فشار سازندی جهت طراحی مناسب لوله های جداری و تخمین پنجره وزن گل حفاری بسیار حایز اهمیت است. در صورتی که فشارهای سازندی بدرستی تخمین زده نشود باعث ایجاد مشکلاتی از قبیل ناپایداری چاه هنگام حفاری اکتشافی، گیر لوله ها، هرز روی گل حفاری و یا جریان سیال سازندی و لهیدگی لوله های جداری خواهد شد. هدف از این مطالعه تخمین فشار سازندی در یکی از میادین هیدروکربوری واقع در دشت آبادان می باشد. در این مطالعه، فشار منفذی با استفاده از داده های لرزه نگاری سه بعدی میدان و بکارگیری روش های ایتون و باورز تخمین زده شد و جهت تایید آن با نتایج بدست آمده از روش های مستقیم مانند فشار سازند بدست آمده از آزمایش چاه اصلاح گردید. هچنین از مدل های زمین آماری یا هوشمند مانند شبکه های عصبی مصنوعی جهت تخمین داده در توالی فاقد پارامتر های مورد نظر استفاده شد. با استفاده از روش ترکیبی شبیه سازی گوسی پی درپی و کوکریجینگ هم مختصات، داده های سرعت و چگالی موجود در فواصل بین چاه ها توزیع گردید و سپس با استفاده از رابطه بین سرعت و تنش موثر، مکعب تنش موثر و همچنین با استفاده از رابطه بین چگالی و فشار روباره، مکعب فشار روباره ایجاد شد. در نتیجه فشار منفذی سازند با توجه به رابطه ترزاقی تخمین زده شده است. برای اعتبار سنجی مدل فشار منفذی بدست آمده، داده های فشار اطراف چاه استخراج شده و با داده های واقعی چاه های حفاری مقایسه شده است که تطابق قابل قبولی بین مدل پیش بینی شده و واقعی را نشان داده است. در روش ایتون فشار منفذی با استفاده از اطلاعات چاه نگاری و با اصلاحات مورد نظر در محل چاه ها تخمین زده می شود، در این روش، خط روند زمان گذر صوتی با استفاده از روش ژانگ و با توجه به لیتولوژی تقسیم بندی می شود.

نگاه بلند مدت به ابعاد اقتصادی بهره برداری از منابع طبیعی، مفاهیمی نظیر توسعه پایدار، تولید صیانتی و عدالت بین نسلی را به ذهن متبادر می سازد. مساله اصلی در نظریه عدالت بین نسلی، میزان مجاز مصرف منابع طبیعی توسط نسل فعلی است تا نسل آتی نیز بتواند از مواهب آن منابع بهره ببرد. از انجاییکه وجود اعطای هر حق، تکلیفی را بر دوش دارنده حق می گذارد، ولذا حق بهره مندی از منابع طبیعی نیز تکالیفی به بار خواهد آورد که یکی از این تکالیف، تولید صیانتی از منابع است تا به توسعه پایدار و متوازن بیانجامد و عدالت بین نسلی را نیز محترم شمارد. در این مقاله برآنیم تا ضمن بررسی مساله عدالت بین نسلی در بهره برداری از منابع هیدروکربوری و تطبیق این مساله با مفهوم توسعه پایدار، به بررسی راهکار توسعه حداکثری منابع هیدروکربوری و استفاده موثر از صندوق ذخیره ثروت(توسعه ملی) جهت بهره برداری بهینه و صیانتی از منابع هیدروکربوری بپردازیم.