نشریه راهبرد توسعه
سال شانزدهم شماره 4 (پیاپی 64، زمستان 1399)

جهان به سرعت در حال گسترش زندگی شهری است. در ایران نیز شهرنشینی با روندی سریع و شتابان همراه بوده و این رشد شتابان مسایل و معضلات زیادی را برای کلان شهرهای بزرگ ایران به دنبال داشته که یکی از مهم ترین آن ها بروز پدیده حاشیه نشینی است. مشهد پس از تهران بزگترین کلان شهر کشور بوده و رشد سریع شهرنشینی را در چند سال گذشته تجربه کرده است و بخش عمده این رشد به حاشیه شهر اختصاص دارد. این پهنه شامل 42 محله است که بر اساس آمار سال 1385 به میزان 33 درصد از جمعیت و 22 درصد از وسعت شهر مشهد را شامل می شود. هدف این مقاله تبیین عوامل موثر بر شکل گیری پدیده حاشیه نشینی در کلان شهرها و آثار و پیامدهای آن با بررسی موردی حاشیه نشینی در کلان شهر مشهد است. در این راستا جامعه آماری پژوهش، جمعیت حاشیه نشین شهر مشهد در مناطق 12 گانه آن بوده است که از این میان 400 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شده اند. روش نمونه گیری، خوشه ای چندمرحله ای و ابزار تحقیق نیز پرسشنامه محقق ساخته بوده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که از دلایل عمده مهاجرت به حاشیه شهر مسایل معیشتی از جمله پیدا کردن کار، قیمت پایین منزل و هزینه پایین زندگی و همچنین مسئله ازدواج بوده است. جدی ترین مسایل از نگاه ساکنین در حاشیه شهر مسایل امنیتی، مقوله سلب آرامش و کمبودهای رفاهی، ساخت و سازهای غیراصولی و فقدان امکانات فیزیکی است که باعث شده است مجموعه پیچیده و درهم تنیده ای از مسایل گریبانگیر ساکنین این مناطق شده و حضور همزمان این مسایل منجر به تشدید هر کدام از آن ها نیز شود. یکی از نقاط عزیمت مناسب برای شروع اقدامات اصلاحی در سکونت گاه های غیررسمی مشهد، تشویق و ترغیب ساکنین به سنددار کردن زمین ها و منازل شان است. جلب اعتماد ساکنین برای هرگونه اقدام مشارکتی در جهت بهبود شرایط حاشیه شهر، در گروی پیش قدمی معتمدین محلات حاشیه است، این در حالی است که میزان بی اعتمادی به دستگاه های مسیول در این زمینه بسیار زیاد است.

هوشمندی در پیوند با رقابت پذیری و پایداری و شهر هوشمند به عنوان پایه ای برای شکل گیری و گسترش شهر آینده، تسهیل توسعه به واسطه زیرساخت ها و فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، ارتقاء کیفیت توسعه مبتنی بر حفظ و ارتقاء سرمایه های انسانی و اجتماعی و متعاقبا، حل مسایل و چالش های پیش روی توسعه را از طریق ارایه راهکارهای جدید و نوآورانه، هدفگذاری می کند. رشد هوشمند به عنوان یک اولویت و شهر هوشمند به عنوان یک مدل مقصد یا مورد انتظار در مقایسه با وضع فعلی شهر، به روشنی در ذیل استراتژی ده ساله رشد و اشتغال اتحادیه اروپا و در کنار دو اولویت اصلی دیگر یعنی رشد فراگیر و رشد پایدار، مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس، شهرهای هوشمند اروپا شامل تنوعی از ابتکارات مربوط به شهر هوشمند که خود در بر دارنده مجموعه ای از پروژه های شهر هوشمند هستند، مورد توجه قرار گرفته اند. این جریان، به واسطه سه ساختار سلسله مراتبی کلیدی شامل فرآیند شهرهای هوشمند اروپا مشتمل بر گام ها و بخش های مرتبط در پیوند با چارچوب پژوهش و نوآوری، ابعاد، عوامل و شاخص های شهرهای هوشمند اروپا شامل 6 بعد، 31 عامل و 74 شاخص جهت سنجش وضعیت هوشمندی یا پتانسیل هوشمند بودن و نهایتا، چگونگی ارزیابی تحقق پذیری شهرهای هوشمند اروپا مشتمل بر پروژه های شهر هوشمند در خدمت ابتکارات شهر هوشمند و در نتیجه تحقق مجموعه ای از شهرهای هوشمند، هدایت و پیگیری می شود. از این رو، اگر چشم انداز هوشمندی توسعه شهری و متعاقبا شهرهای هوشمند، به عنوان پاسخی برای چالش های فراگیر در عرصه شهرنشینی، مقصد قرار گیرد، تمرکز بر ابعاد مختلف هر سه ساختار مذکور با ماهیت فرآیندی، مفهومی و نظارتی، جهت تنظیم و هدایت مسیر پیش روی، الزامی و در عین حال کلیدی و راهگشا خواهد بود.

تصور رایج در خصوص رابطه شادمانی و اقتصاد این است که هر چه سطح اقتصادی جامعه برحسب شاخص هایی چون درآمد سرانه و دستاوردهای رفاهی، بهداشتی و آموزشی، در سطح بالاتری قرار گیرد، جامعه شادی بیشتری را تجربه خواهد کرد. ورود «اقتصاد شادمانی» به ادبیات اقتصادی و برخی از تحقیقات پایه گذار نشان داد علی رغم بهبود مولفه های فوق، افراد ممکن است نوعا ناشادتر از گذشته باشند و بر این اساس صرف هدف گذاری بر مولفه های فوق نمی تواند منجر به احساس رضایت و شادکامی بیشتر در انسان ها شود که این موضوع بعدها به تناقض استرلین معروف شد. ادعای مقاله حاضر این است که ازآنجاکه اقتصاد شادی حوزه ای جدید از مطالعات میان رشته ای را به خود اختصاص داده و به دنبال راه هایی برای تبیین علل شاد زیستن انسان ها است، ابتدایا می توان پیش بینی کرد که با حفظ کردن پارادایم فکری حاضر، تحلیل گران جریان اصلی اقتصاد در تجزیه و تحلیل علل ناشادی هرچند در زمینه هایی موفق اما درمجموع ناکام خواهند ماند. علل این ناکامی را می توان در رویکردهای انسان شناسانه جستجو کرد؛ به این معنا که به دلیل تسلط نگاه انسان شناسانه ماتریالیستی در میان تحلیل گران اقتصادی، نسخه هایی که برای شادی انسان ها تجویز می شود، در برخی از موارد فاقد اعتبار هستند و یا اینکه کفایت لازم را ندارد. این مقاله ضمن بررسی نادرستی نگاه انسان شناسانه در ادبیات اقتصادی رایج، به ارایه یک چارچوب انسان شناسی از منظر اسلام پرداخته و رویکرد بدیلی را برای اقتصاد شادی از منظر اقتصاد اسلامی ارایه می نماید که می تواند در جهت سیاست گذاری مورد استفاده قرار گیرد

محرومیت ازجمله مسایل و مشکلاتی است که در اکثر کشورها برای برنامه ریزان دولتی وجود داشته و اینکه دولت‏ها برای حل و یا کاهش آن چه راهکارهای را باید اتخاذ کنند، ازجمله مسایل مطرح و مشکل آفرین برای آنان است. هدف این پژوهش رتبه بندی شهرستان های منطقه ای 3 آمایش سرزمین (کرمانشاه، همدان، ایلام و لرستان) از نگاه درجه محرومیت بر اساس 24 شاخص قانون استفاده متوازن است. در این تحقیق برای وزن دهی شاخص های از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و برای رتبه بندی شهرستان ها از نگاه درجه محرومیت از روش تاپسیس استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که از میان 24 شاخص مورد نظر شاخص های نرخ بیکاری، باسوادی و بهره مندی روستا ها ازآب آشامیدنی سالم، بیشترین اثرگذاری را در تعیین درجه محرومیت شهرستان ها دارا هستند. همچنان شهرستان‏های اسلام آباد غرب، ثلاث باباجانی و دوره (چگنی) به ترتیب هر یک با ضرایب 474/0، 460/0 و 404/0 در رتبه‏های اول، دوم و سوم از نظر محرومیت بر اساس شاخص های مرتبط با قانون متوازن محسوب میشوند. شهرستان‏های دره شهر، بهار و ایوان به ترتیب هریک با ضرایب 038/0، 036/0 و 032/0 در جایگاه چهل و دوم، چهل و سوم و چهل و چهارم قرارگرفته اند. بنابراین، شورای برنامه ریزی و توسعه استان های منطقه سه می بایست اعتبارات قانون متوازن استانی را جهت شتاب بخشیدن به کاهش محرومیت در شهرستا ن های مزبور در حوزه طرح ها و پروژه های اشتغالزا، آموزش مهارت های انسانی و ارتقای زیرساخت های آموزشی و بهره مندی روستاها از آب آشامیدنی اختصاص دهند.

گرایش کارآفرینانه با توجه ویژه برنامه ریزان و مسیولان به کارآفرینی، به عنوان راهکار مسایل اقتصادی، به موضوعی مهم تبدیل شده است. از طرفی، با توجه به اهمیت روزافزون نقش شرکت های کوچک و متوسط در اقتصاد، عملکرد شرکت های کوچک و متوسط، مورد توجه جدی واقع شده است. با بررسی ادبیات معتبر حوزه کارآفرینی در داخل کشور، مشخص می شود که در تحقیقات داخلی، عمدتا به شایستگی مدیران و رهبران پرداخته شده است و کمتر به عامل مهم شایستگی فردی کارکنان توجه شده است. از آنجا که، عملکرد موثر کارکنان، موجب هماهنگی و پیشرفت سازمان می شود، در این پژوهش، شایستگی فردی به عنوان متغیر میانجی مورد بررسی قرار گرفته است و جمع آوری اطلاعات توصیفی مربوط به جامعه پژوهش و اطلاعات آماری ابعاد متغیرهای پژوهش در پرسشنامه محقق ساخته، صورت پذیرفته است. جامعه آماری تحقیق را کارکنان شرکت های کوچک و متوسط پارک علم و فناوری استان سیستان و بلوچستان تشکیل می دهند. اطلاعات آماری با استفاده از نرم افزار SPSS و رگرسیون برای تحلیل مسیر، مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق، تاثیر مثبت گرایش کارآفرینانه بر عملکرد شرکت های کوچک و متوسط را نشان می دهد. فعالیت های مشوق کارآفرینی و توسعه گرایش کارآفرینانه برای شرکت های کوچک و متوسط؛ همراه با ارتقاء شایستگی کارکنان، منجر به دستیابی به عملکرد بالاتر می شود.

اقتصاد آزمایشگاهی یکی از روش های مورد استفاده در اقتصاد است که به بررسی و یافتن قواعد حاکم بر رفتار بازیگران اقتصادی، ارزیابی نظریه ها و فرضیه های اقتصادی و ارایه توصیه های سیاست گذاری از طریق ایجاد شرایط تصمیم گیری واقعی برای افراد، می پردازد. این روش در دهه های اخیر جایگاه ویژه ای پیداکرده است. هدف این مقاله ارایه یک مطالعه پایه ای از اقتصاد آزمایشگاهی جهت کمک به تسهیل و گسترش انجام مطالعات آزمایشگاهی در داخل کشور است. آشنایی با این روش و انجام مطالعات آزمایشگاهی جهت استخراج رفتار و تمایل واقعی افراد، می تواند به انتخاب سیاست های مناسب و موفقیت آن ها در سطح کلان کمک زیادی کند. این مقاله با روش مطالعه کتابخانه ای سعی کرده است تا به این پرسش ها پاسخ دهد که منظور از اقتصاد آزمایشگاهی چیست و دلایل پیدایش و تحولات تاریخی آن کدام است. بدین منظور سیر تحول تاریخی این روش از دهه 1930 و فراز و فرودهای آن تا زمان کنونی بررسی شده است. همچنین در این مقاله به این پرسش پاسخ داده شده است که اقتصاد آزمایشگاهی چگونه به بررسی نظریات و موضوعات اقتصادی می پردازد و روش تحقیق آن چگونه است؛ و بر همین اساس به بررسی شرایط عمومی آزمایش ها، انواع آزمایش ها و چگونگی انجام آن ها و مراحل کلی اجرای یک آزمایش پرداخته شده است.

در فعالیت های گردشگری مانند همه فعالیت های تجاری دیگر باید راهبرد گردشگری طراحی شود تا بتوان در جهت توسعه پایدار برنامه ریزی کرد. از مهم ترین مدل های برنامه ریزی راهبردی در توسعه گردشگری مدل سنتی SWOT است. منطقه مورد مطالعه در شهرستان ششتمد استان خراسان رضوی واقع است که به لحاظ طبیعی می تواند قابلیت گردشگری داشته باشد. در این مقاله بر اساس تکنیک تحلیلی SWOT نقاط قوت و ضعف (عوامل داخلی) و همچنین فرصت ها و تهدیدهای موجود (عوامل خارجی) در راه توسعه اکوتوریسم بررسی و پس از طرح پرسشنامه به وزن دهی و اولویت بندی هریک از این عوامل پرداخته شده است و در نهایت نتیجه-گیری شده و پیشنهاداتی جهت معرفی و توسعه اکوتوریسم منطقه ارایه شده است تا بتواند گامی کوچک در رفع مشکلات و تنگناهای توسعه گردشگری این منطقه بردارد. با توجه به تکنیک یاد شده بهره گیری از وضعیت ممتاز منطقه به عنوان یک جاذبه و چشم انداز اکوتوریسمی، ایجاد بستری مناسب برای سرمایه گذاری بخش خصوصی در فعالیت های اکوتوریسمی منطقه، تبلیغات جهت معرفی پدیده های اکوتوریسمی منطقه و بازاریابی و تنوع در ارایه خدمات گردشگری برای جذب گردشگران و تبدیل منطقه به قطب طبیعت گردی فعال در منطقه، لازم و ضروری می باشد.

نابرابری، پدیده ای اجتماعی است که از تفاوت قابلیت افراد در دستیابی به منابع اقتصادی به وجود می آید. این احتمال وجود دارد که کشورهای با پیچیدگی اقتصادی بیشتر به علت کارایی بیشتر و بهره وری بالاتر در ساختار تولید و توزیع درآمد، از سطوح نابرابری درآمدی کمتری نسبت به کشورهای با محصولات تولیدی ساده تر برخوردار باشند. به منظور بررسی این موضوع، پژوهش حاضر اثر پیچیدگی اقتصادی بر نابرابری درآمد در 53 کشور منتخب طی سال های 1995 تا 2017 را با استفاده از روش گشتاورهای تعمیم یافته پویا (GMM) مورد بررسی قرار داده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد پیچیده تر شدن اقتصاد اثر معنادار و کاهنده بر ضریب جینی دارد. آزمون سارگان صحت تصریح الگو را تایید نموده است. بر این مبنا، شاخص پیچیدگی اقتصادی را می توان به عنوان یک عامل موثر در نابرابری درآمدی در نظر گرفت.