فهرست مطالب

حدیث و اندیشه - پیاپی 30 (پاییز و زمستان 1399)

مجله حدیث و اندیشه
پیاپی 30 (پاییز و زمستان 1399)

  • تاریخ انتشار: 1400/01/30
  • تعداد عناوین: 12
|
  • امان الله ناصری کریموند*، مینا شمخی صفحات 5-23

    علامه طباطبایی در سراسر تفسیر المیزان توجه خاصی به قرینه ی سیاق نموده است. یکی از موارد پرکاربرد ایشان در استناد به این قرینه؛ نقد دیدگاه مفسران از جمله اجتهادات سیوطی در بهره گیری از روایات تفسیر الدرالمنثور می باشد که با در نظرگرفتن مولفه های مختلف که غالبا منشعب از قراین و قواعد قرآنی به ویژه قرینه ی سیاق می باشد، بهره گیری سیوطی از روایات تفسیری را به دلایلی از جمله: از بین بردن ارتباط موجود بین آیات، از بین بردن وحدت سیاق آیات، تجزیه ی موضوع آیه به زمان ها وحوادث مختلف، مطابقت نداشتن روایت با زمان نزول آیه، تفاوت لحن آیه و روایت، تعیین نادرست مرجع ضمایر، تعیین ناصواب مصادیق، معانی و مفاهیم آیات، تعیین و تطبیق ناصواب شان نزول آیات، عدم ارتباط روایت با تفسیر آیه، بیگانگی روایت با سیاق آیه، تعیین نادرست مکی و مدنی بودن آیات، تعیین ناصواب ناسخ و منسوخ مورد بررسی و تحلیل انتقادی قرار داده است که نویسنده با ابزار کتابخانه ای و با روش توصیف و تحلیل مباحث این نوشتار را کشف، استخراج و به شیوه ی کنونی بیان نموده است.

    کلیدواژگان: الدرالمنثور سیوطی، تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، قرینه ی سیاق، نقد روایات تفسیری
  • جواد سلمان زاده* صفحات 25-40
    جریان «منع کتابت حدیث» از مهمترین پدیده های مطرح در تاریخ حدیث است که نگاه اجمالی و غرض ورزانه به آن، آسیب های زیادی را به حدیث وارد ساخته است. این نگاه اجمالی و غرض ورزانه، برخی از بازه های زمانی دوره صدر اسلام چون دوره حکومت امام علی علیه السلام را عمدا یا سهوا به مانند دوره های پیشین و پسین شمرده و وضعیت حدیث را در آن دوره، همانند دیگر دوره ها پنداشته است. حال آن که حدیث در این بازه زمانی پنج ساله، وضعیت کاملا متفاوتی باز می یابد؛ بگونه ای که امام شخصا در این حوزه، ورود مستقیم و غیر مستقیم دارند و با اقدامات ایجابی و سلبی گوناگونی، حیاتی دوباره به حدیث می دمند. برخی از این اقدامات عبارتند از: «توزیع حدیث بین مردم» ، «امر و تشویق به کتابت حدیث»، «مقابله با قصاص»، «امر به جلوگیری از فراموشی حدیث و سخنرانی از روی کتاب».
    کلیدواژگان: تاریخ حدیث، منع حدیث، منع کتابت، امام علی، قصاص
  • فرزانه علیزاده*، فاطمه سادات حسینی میرصفی صفحات 41-53
    هرمنوتیک به دلیل اینکه توجه خاصی به زبان و تفسیر متون دارد در مرکز توجه معاصرین قرار گرفته و آنچه حایز اهمیت است؛ داشتن نقش محوری مقوله فهم در مباحث هرمنوتیک است که نمی توان به راحتی از آن گذشت. فهم هرمنوتیکی برخلاف ادعای برخی مبنی بر ابتکار آن از سوی غربیان، از دیرباز روش هایی از آن توسط اندیشمندان مسلمان به کار گرفته شده است که کمتر مورد توجه محققان قرار گرفته لذا این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی اجمالی فهم روشمندانه، نه صرفا هرمنوتیکی از کلام الهی در تحقیقات موجود پرداخته و به این نتیجه دست یافته؛ به موازات گسترش بحث های قرآنی، عالمان از فقیهان گرفته تا فیلسوفان و عارفان، از قرآن به فراخور فکر و دانش خود، برداشت های مختلفی داشته اند و موضع اصلی تفاوت برداشت ها را باید در روش مفسران جستجو کرد؛ زیرا روش های گوناگون، آراء تفسیری متفاوت را به وجود آورده است و تحقیق حاضر ادعا دارد با وجود روش های تفسیری موجود اعم از نقلی و عقلی که توانسته سطحی از معنا و مراد آیات را بدست آورد، هنوز پژوهشی مستقل در درک مفاهیم قرآن با رویکرد هرمنوتیکی به عنوان روش ثابت و مستقل تدوین نگردیده است.
    کلیدواژگان: قرآن، هرمنوتیک، تفسیر، تاویل، پژوهش
  • فرزاد دهقانی*، رضوانه دستجانی فراهانی صفحات 55-76
    حدیث، دومین منبع و ماخذ دین است که پس از قرآن، در شناختن و شناساندن اسلام و شکل گیری و ‏بالندگی علوم اسلامی بیشترین سهم را دارد و به جرات میتوان گفت که تعدادی از پرسش ها درباره اسلام، به ‏حدیث و سنت برمی گردد و بررسی این پرسش ها و دست یابی به قواعدی روشن ضروری به نظر می رسد. یکی از ‏مواردی که در دانش حدیث و در قلمرو دانش اصول مطرح می شود، وجود احادیث متعارض است. اهمیت و ‏بررسی و توجه به احادیث متعارض از آن جا نشات می گیرد که دو حدیث متعارض روایت شده از معصوم (ع) ‏را نمی توان به آسانی رها کرد.در این پژوهش، به نحوه مواجهه شیخ طوسی در حل تعارض احادیث باب وقت المغرب تا احادیث باب ‏عددالفصول فی الاذان و الاقامه می پردازد. یافته های پژوهش حاکی از این است که مولف در این احادیث، راه ‏جمع تعارض را نشان داده و در پرهیز از طرح روایات کوشش نموده است و از این رو، درصدد است تا حد ‏ممکن راهی برای جمع روایات بیابد. ‏‏ ‏
    کلیدواژگان: استبصار، حدیث، تعارض، شیخ طوسی، مغرب
  • محمد مصطفایی* صفحات 77-100
    کوثر با 3 آیه، کوچکترین سوره قرآن است. روایات و آرای تفسیری زیادی که درباره کلمات اصلی سوره ‏‏(کوثر، صلات، نحر، ابتر) وارد شده، که گاها متعارض اند. پژوهش حاضر بر آن بوده است که با ابزار ‏گردآوری کتابخانه ای، و استفاده نظریه کارگفت و تحلیل لغوی، نقد حدیث، نظریه کارگفت و تفسیر قرآن به ‏قرآن، به بررسی و نقد اقوال مطرح درباره کلمات سوره کوثر بپردازد. سوالات پژوهش به مصداق اصلی کوثر، ‏رابطه آن با مصادیق دیگر و معنای صحیح صلات، نحر و ابتر می پردازد. یافته های پژوهش می گوید پیامبر ‏‏(ص) دغدغه هدایت و شفاعت را توامان داشته است. فاطمه (س) مصداق اصلی کوثر است و «حوض» با ‏موضوع شفاعت اهل بیت (ع) در کنار پیامبر (ص)، تاویل کوثر در آخرت است. مراد از صلات و نحر، نماز ‏شکری ویژه پیامبر (ص) با نشانی حاکی از خضوع یعنی بالاآوردن دستها در تکبیرهای نماز به ویژه تکبیره ‏الاحرام است. کاربست ساختار کارگفت نیز شان و شخصیت زن را با نزول سوره کوثر با مصداق حضرت ‏فاطمه (س) ارتقا داد و در جهت منزلت والای این لطف ویژه خداوند دستور داد نماز شکر بخواند و ‏بالاترین و بهترین ثروتش را برخلاف بافت نزول عقیقه کند.‏
    کلیدواژگان: سوره کوثر، حضرت فاطمه (س)، نحر، ابتر، نظریه کارگفت
  • حسین عارفی نیا*، مسلم محمدی صفحات 101-126
    مقاله حاضر پژوهشی است پیرامون تواتر معنوی و یا لااقل مستفیض بودن حدیث «مکارم الاخلاق» که با عبارت های گوناگون ولی با مضمون و محتوای واحد از پیامبر گرامی اسلام(ص) نقل شده است.علت بررسی حدیث مذکور، وجود برخی شبهات در رابطه با سند این روایت است. برخی در سند حدیث «مکارم الاخلاق» مناقشه کرده، بیان داشته اند حدیث مکارم الاخلاق در شیعه اصل معتبری نداشته و خاصه هم از عامه نقل کرده اند از طرفی اهل سنت هم از ابو هریره نقل کرده اند. عده ای هم در راستای تعارض دلالت محتوایی حدیث، با سایر وظایف پیامبران، در سند حدیث تشکیک کرده، و ضعف دلالت را، حاکی از ضعف سند حدیث گرفته اند.در این پژوهش در دو بخش، به بررسی سندی مصادر شیعه و سنی پرداخته شده است. هدف از این بحث، در کنار قرار دادن روایات مختلف عامه و خاصه، جهت اثبات تواتر معنوی و یا لااقل مستفیض بودن حدیث مکارم الاخلاق، از طریق روایات «غیر ابو هریره» است.
    کلیدواژگان: تواتر معنوی، سند حدیث، مکارم الاخلاق، خاصه، عامه
  • محمود ابوترابی، سید محمد نقیب، عباس یوسفی تازه کندی* صفحات 127-147

    برخی از صاحب نظران علوم قرآنی بر این باور هستند که در بعضی از آیات قرآن بدون آگاهی بر سبب نزول امکان فهم وجود ندارد. با توجه به اینکه سخن حاضر با دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان که قرآن را در روشنگری و بیان خود نیازمند چیز دیگر نمی داند، مغایرت دارد؛ لذا ضرورت دیده شد، پژوهشی در نحوه تبیین آیات مورد بحث مولفان آثار علوم قرآنی در تفسیر المیزان صورت پذیرد. با توجه به ساختار پژوهش و کمیت آن، به احصای آیاتی پرداخته شد که بیش ترین استناد توسط دانشمندان علوم قرآنی درباره بحث حاضر را داشته-اند. نتیجه تحقیق آنکه در تبیین معنای آیات ایشان متکی به ظاهر آیات و روش قرآن به قرآن است. با این وجود در آیاتی که سبب نزول به صورت روایت از معصوم (ع) نقل شده و ملاک احادیث معتبر را دارد، در نظریه تفسیری ایشان نمود دارد، بدین ترتیب که در استنباط مطلبی که آیه به صورت قطع بدان دلالت ندارد، دیدگاهی که روایات بدان اشاره دارند را تقویت می کند و با این بیان می توان گفت که علامه طباطبایی در بیان آرای تفسیری خود متاثر از روایات معصومان(ع) بوده است و تا جایی که ظاهر آیه بدان دلالت دارد، مورد استناد ایشان قرار گرفته است.

    کلیدواژگان: تفسیر المیزان، امکان فهم، سبب نزول، تفسیر قرآن به قرآن، تاثیرپذیری از رویات
  • جواد نصیری وطن*، هادی ایمانی صفحات 149-172
    در منابع حدیثی روایتی از پیامبر بزرگوار اسلام نقل شده است که فرمودند در آخر زمان بدلیل تنگی معیشت و در خواست های بی مورد از مرد خانواده و عدم توانایی اجابت آنها، از امر ازدواج دوری نمایید. در این تحقیق در صدد کنکاش و بررسی سخن پیامبر با روش توصیفی و تحلیلی و ابزار کتابخانه ای هستیم. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که در منابع شیعه و سنی سند معتبری نداشته است و راویان آن ضعیف هستند و شارحان حدیث آن را نامعتبر دانسته اند. می توان گفت این روایت درصدد هشدار به جوانان است که در انتخاب همسر آینده توجه وافی را داشته باشند، همچنین آیات و روایات دیگر نیز در زمینه ازدواج (چه قبل و چه بعد از ازدواج) کدهای را ارایه داده اند و در این پژوهش آمده اند که اگر آنها مورد توجه قرار گیرند زندگی آینده با مشکل مواجهه نخواهد شد.
    کلیدواژگان: حلت العزوبه، کدهای قبل و بعد از ازدواج، کفو در ازدواج، عزلت، افزایش رزق و روزی
  • زهرا صرفی*، زینب پورکاویان صفحات 173-193
    نفی فساد و مبارزه با آن لازمه تحقق عدالت است. حکومت علوی، مظهر حکومت عدلی است که در آن جایی برای مسامحه در برابر لغزش و فساد وجود ندارد. امیرالمومنین علی بن ابیطالب علیه السلام در مقام رهبر جامعه اسلامی، بر رعایت عدالت در کارگزاران خود نظارت داشتند و در برابر لغزش آن ها بی تفاوت نبودند. ایشان در ابتدا با درنظر گرفتن تدابیری، از خطا و فساد کارگزار پیشگیری می کردند؛ اما درصورت ارتکاب خطا و لغزش، با وی برخورد می کردند. پژوهش حاضر تلاش دارد تا با تحلیل مضمون نامه های نهج البلاغه خطاب به کارگزاران، به بررسی شیوه برخورد آن حضرت با کارگزارانی که از مسیر عدالت می لغزیدند، بپردازد. بر این اساس مضمون فراگیر شیوه برخورد با لغزش کارگزار در بخش نامه های نهج البلاغه، از سه مضمون سازمان دهنده اعتراض، ارشاد و عاقبت سوء تشکیل شده است که هر یک از مضامین پایه برخوردارند؛ ازجمله: امر به تقوا و آخرت-گرایی، بیان وظیفه و مسئولیت، خسران اخروی و دنیوی.
    کلیدواژگان: عدالت، کارگزاران، برخورد با لغزش، اعتراض، ارشاد
  • وحید فضایلی* صفحات 195-207
    بسیاری از اصحاب پیغمبر «صلی الله علیه و آله و سلم» در بی کفایتی عثمان اتفاق نظر داشتند و همین امر انگیزه ای برای مقابله آن ها با خلیفه شد. هر یک از مخالفین در برکناری عثمان از خلافت اقداماتی انجام دادند که در نهایت منجر به قتل او شد. آنچه به غلط میان برخی شهرت یافته دفاع امیرالمومنین «سلام الله علیه» از عثمان به وسیله امام حسن و امام حسین «سلام الله علیهما» است، در حالی که آن حضرت برای دفاع از جان خلیفه نسبت به فرزندان خود هیچ امری نداشتند و آنچه در میان برخی شهرت یافته با کلام آن حضرت تعارض دارد و از همه مهم تر با ادله امامت نیز سازگاری ندارد. حکومت عثمان یک حکومت طاغوت بود و خود او از ظالمین بود، دفاع از چنین شخصی اعانه بر اثم است و این با عصمت امام سازگاری ندارد.کلید واژه: عثمان، مخالفین، فساد، خلیفه، حکومت
    کلیدواژگان: عثمان، مخالفین، فساد، خلیفه، حکومت، دفاع
  • مهدی ساجدی، حسام الدین ربانی* صفحات 209-225
    آنچه این تحقیق در صدد تبیین آن است نمونه های روایی از استنادات فقهی اهل بیت علیهم السلام در تبیین احکام مختلف فقهی و در ابواب مختلف مانند طهارت، نماز، روزه، حج، نکاح و حدود، به قرآن کریم است که در آن ها ایمه علیهم السلام در مقام استدلال بر حکم فقهی موضوع، به آیه ای از قرآن کریم استناد نموده اند. نتایج این تحقیق که به صورت کتابخانه ای و نرم افزاری و با تحلیل روایات صورت گرفته حاکی از این است که رجوع اهل بیت علیهم السلام به قرآن و استدلال به آن در بیان احکام و معارف، بدین جهت بوده که آن بزرگواران خواسته اند از جایگاه تعلیم، متعلمین را به نحوه دلالت آیات بر مقاصد فقهی، کلامی و.. ارشاد نمایند. همچنین ایمه هدی علیه صلوات الله اهتمام داشته اند تا فقها و راویان حدیث را درباره رجوع به قرآن و استدلال به این کتاب مقدس ترغیب و تشویق نمایند و نیز در صدد اثبات این واقعیت محتوم بوده اند که هیچ گونه تحریفی در قرآن اتفاق نیفتاده است.
    کلیدواژگان: استنادات، فقهی، تعلیم، استنباط، قرآن
  • زهرا ترک لادانی*، محمدرضا حاج اسماعیلی صفحات 227-249
    مقبوله عمربن حنظله ازجمله روایات علاجیه (عرض) در حوزه اخبار متعارض و بحث ولایت فقیه است که فقها نوعا به مضمون آن باورمند بوده اند، مرحوم غروی از اندیشمندان معاصر در کتاب فقه استدلالی، افزون بر سند، به مضمون این روایت اشکالاتی را وارد دانسته و آن را از موثرترین اخبار آحاد منحوله در ایجاد انحراف و کژی در اسلام و عامل اختلاف شیعه و اهل سنت قلمداد کرده است. این مقاله با بررسی سند روایت، دلایل ایشان را در نقد این حدیث تحلیل و باورمند گردیده که مقبوله عمربن حنظله بر اساس شرایط عینی و واقعی در زمان امام صادق (ع) در باب اختلاف الحدیث شکل گرفته و از سوی ایشان برای رفع تعارض احادیث و به منظور علاج بین آن ها مطرح شده است لذا هر کدام از بخشهای آن با اصول و روایات دیگر پشتیبانی می شود نتیجه این که نفس این روایت هیچ گاه در صدد ایجاد اختلاف بین شیعه و اهل سنت نبوده و این روایت با دلایل ارایه شده تضعیف نمی-گردد و نمی توان یکباره آن را مردود اعلام کرد.
    کلیدواژگان: مقبوله، عمربن حنظله، سید محمد جواد غروی، مخالفت عامه، ولایت فقیه، حدیث