فهرست مطالب

نشریه عیار پژوهش در علوم انسانی
سال نهم شماره 2 (پیاپی 18، پاییز و زمستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1400/02/01
  • تعداد عناوین: 6
|
  • احمدحسین شریفی *، محمدعلی محیطی اردکان صفحه 5

    پاسخ‌گویی به شبهات اعتقادی و دفاع از کیان فکری اسلام، همواره کانون توجه اندیشمندان اسلامی بوده است. آیت‌الله مصباح که از فیلسوفان و متکلمان برجسته دوران معاصر جهان اسلام است دارای روشی بدیع و کارآمد در مواجهه با شبهات دینی و اعتقادی است. در این مقاله با روشی توصیفی تحلیلی به بررسی روش‌شناسی آیت‌الله مصباح در پاسخ به شبهات اعتقادی می‌پردازیم. بدین منظور، پس از معناشناسی شبهه و تبیین اهمیت پاسخ به شبهات، به تحلیل مراحل هفتگانه آن پرداخته و روش مورد بحث را بر مسئله حقوق زن تطبیق می‌کنیم. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که با گذر از مراحل فهم شبهه با قطع‌نظر از حب و بغض، تقریر و تحلیل دقیق شبهه، تبارشناسی شبهات، توجه به منشا و علل پیدایش شبهه، توجه به پیامدهای شبهه، نقد ادله و مدعا و تبدیل تهدید به فرصت، می‌توان از ظرفیت عقلانیت فکر شیعی در رویارویی با شبهات، بیشترین بهره را برد و به درک عمیق‌تر لایه‌های ژرف معارف اسلامی دست یافت.

    کلیدواژگان: روش شناسی، شبهه، اعتقادات، حقوق زن، آیت الله مصباح
  • مهدی یوسفی صفحه 19

    واسازی یکی از رویکردهای نوین در عرصه روش‌های کیفی پژوهش است که کاربست‌های فراوانی در علوم گوناگون داشته است. این رویکرد کیفی، ضمن به‌کارگیری انتقاد بنیادین در خوانش متن‌ها و بررسی پدیده‌های گوناگون، روابط ناعادلانه و سلسله‌مراتبی میان مفاهیم و پدیده‌ها را نشان می‌دهد و زمینه‌ای برای ارتباط دوسویه و عادلانه‌تر را فراهم می‌کند. این روش پژوهشی، چگونگی کاربست اندیشه‌های فلسفی و ورود آنها به عرصه پژوهش‌های کیفی را نشان می‌دهد. «واسازی» را می‌توان به‌عنوان روشی کیفی برای بررسی پدیده‌ها و مفاهیم مختلف به‌کار گرفت. این پژوهش، واسازی را برای بررسی اهداف تربیتی مدنظر قرار داده، تعیین این اهداف را با نگاه به ضرورت‌های واسازی مورد تحلیل قرار می‌دهند.     
    کاربست این دیدگاه در موضوعات آموزشی و تعیین اهداف تربیتی بیانگر این است که اهداف تربیتی تعیین‌شده برای نظام آموزشی باید ناظر بر عدالت بوده و عناصر فراموش‌شده و حاشیه‌ای هر جامعه را مدنظر قرار دهند. همچنین پرورش تفکر انتقادی باید در راس برنامه‌ها و اهداف تربیتی قرار گیرد. باید توازن میان اهداف حفظ شده و این اهداف در نسبتی منطقی و موجه با هم قرار گیرند و از شکل‌گیری روابط سلسله‌مراتبی سخت و تغییر‌ناپذیر میان آنان جلوگیری شود. در نهایت، می‌توان به ضرورت به‌کارگیری زبان هنری و ادبی در امور آموزشی و تهیه محتوا اشاره کرد و اهداف تربیتی را ناظر بر این اصل تهیه کرد تا رسیدن به آنها راحت‌تر شود و با به‌کارگیری زیبایی‌ها و جذابیت‌های ادبی و هنری، آموزش را جذاب‌تر و پذیرفتنی‌تر کرد تا میزان تحقق  اهداف نزد دانش‌آموزان و معلمان بیشتر شود.

    کلیدواژگان: واسازی، تربیت، روابط سلسله مراتبی، انتقاد، ادبیات
  • محمدرضا احمدی صفحه 33

    این تحقیق با هدف شناسایی نقش خطاپذیری علم حصولی و نقصان توانمندی‌های شناختی انسان، در کشف واقعیت‌های روان‌شناختی تدوین شده است. روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی است که با مراجعه به اسناد موجود در منابع روان‌شناسی، به دسته‌بندی و سپس، به تجزیه و تحلیل محتوایی پرداخته شد. نتایج پژوهش حاکی از این است که شناخت‌های حاصل از علوم تجربی، که در قلمرو علم حصولی قرار می‌گیرند، از ویژگی خطاپذیری برخوردار بوده و نقش مهمی در تمام علوم انسانی ازجمله روان‌شناسی می‌تواند ایفا کند. همچنین، نقصان توانمندی‌های شناختی انسان، دانشمندان را به کسب شناخت‌های بیشتر و دقیق‌تر از سایر منابع رهنمون می‌کند و اکتفا کردن به دانش بشری، نمی‌تواند انسان را به کشف تمام قانونمندی‌های حاکم بر ابعاد مختلف انسان کمک کند. بنابراین، ضرورت راه سوم شناخت یعنی (وحی) برای انسان آشکار می‌گردد.

    کلیدواژگان: توانمندی های شناختی انسان، خطاپذیری علم حصولی، مبانی روان شناسی
  • مهدی حسن زاده صفحه 47

    فهم صحیح از هر علمی، نیازمند روش‌شناسی است؛ روش‌ها هستند که موجب تحولات اساسی در علوم می‌شوند؛ ازجمله آنها پوزیتیویسم است که تجربه‌گرایی را به‌عنوان یگانه رهیافت در علوم معرفی می‌کند. این پژوهش، ضمن توضیح اجمالی رهیافت پوزیتیویسم، سیر تطورات دانش سیاسی و چگونگی تاثیر پوزیتیویسم بر آن را در سده‌های مختلف، مورد بررسی قرار داده است. هرچند محققان این عرصه، تاثیرات این رهیافت را متذکر شده‌اند، اما مستندسازی آن در گرایش‌های گوناگون دانش سیاسی شامل فلسفه سیاسی، جامعه‌شناسی سیاسی، روابط بین‌الملل و نیز مسایل ایران، ابداعی است که در این مقاله صورت گرفته است. به نظر می‌رسد، تجربه‌گرایی و پوزیتیویسم رویکرد فلسفی در سیاست را کنار زد و مدعی هستند که علوم انسانی و ازجمله علم سیاست، باید با روش علوم طبیعی مورد مطالعه قرار گیرند. از‌این‌رو، چندین قرن این رهیافت بر علوم سیطره داشته است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، تطورات و تاثیرات پوزیتیویسم بر گرایشات مذکور دانش سیاسی را براساس داده‌های مستند، توصیف می‌کند.

    کلیدواژگان: پوزیتیویسم، سیاست، روش شناسی، فلسفه سیاسی، جامعه شناسی سیاسی، روابط بین الملل، مسایل ایران
  • فریبا فلاح حسین آبادی، سیف الله فضل الهی قمشی* صفحه 65

    گاهی اوقات، محقق می‌خواهد نگاه عمیق‌تری به یک فرد، موقعیت یا سلسله‌ای از حوادث معین داشته باشد، به جای پرسیدن سوالاتی از قبیل «‌مردم در این‌باره چه فکر می‌کنند؟» آن‌گونه که در تحقیق زمینه‌ای مرسوم است، یا «‌اگر من این کار را بکنم، چه اتفاقی خواهد افتاد؟» آنچنان‌که در تحقیق آزمایشی متداول است؛ می‌پرسد: «‌این افراد چگونه عمل می‌کنند؟»، یا «‌چگونه حوادث اتفاق می‌افتند؟». برای پاسخ به چنین سوالاتی، محققان شماری از روش‌های پژوهشی را تحت‌عنوان «‌تحقیق کیفی» به کار می‌برند. در روش گرنددتیوری، داده‌ها از دل واقعیات استخراج می‌شوند. در این روش، پژوهشگران کار خود را با اتکاء به نظریه‌های موجود آغاز نمی‌کنند، بلکه با توجه به یافته‌هایی که از داده‌ها به‌ دست می‌آورند، خودشان به ارایه نظریه اقدام می‌کنند. در این تحقیق، پژوهشگران با یک تحلیل روش‌شناسانه ابتدا به مطالعه دقیق این روش، شناسایی منابع و جمع‌بندی آنها‌؛ متن یک نوشته اصلی، به‌عنوان متن پایه تعیین‌‌شده و تمام مقالات و نوشته‌های موجود گردآوری و مطالعه و با متن پایه تطبیق داده شدند. در نهایت، با پالایش منابع گردآوری‌شده، منابع مرتبط انتخاب و نقاط مشترک در منابع تصریح و عینی شدند. با این نگاه، روش‌شناسی گرنددتیوری مجدد بازپردازش و تکمیل گردید.

    کلیدواژگان: پژوهش کیفی، نظریه داده بنیاد، کدگذاری باز، کدگذاری محوری، کدگذاری انتخابی
  • حسین اخلاق خوب، سیف الله فضل الهی قمشی * صفحه 81

    هدف پژوهش، تبیین و تحلیل روش‌شناسی پژوهش‌های آمیخته، رویکردی نو، کاربردی و ارزشمند در یک بازآرایی فرا‌تحلیلی است. پژوهشگران در جریان پژوهشی، بسیاری اوقات از روش کمی استفاده می‌کنند؛ گاهی هم از روش کیفی. اما گاهی اوقات، ترکیبی از روش کمی و کیفی را مورد استفاده قرار می‌دهند. به این پژوهش‌ها، روش پژوهش «آمیخته» گفته می‌شود. روش این پژوهش، کیفی فراتحلیلی (آمیخته) است. سه نوع روش پژوهش آمیخته وجود دارد: پژوهش درهم‌تنیده، پژوهش اکتشافی و پژوهش تشریحی (تبیینی). در این پژوهش، به بررسی پیشینه روش آمیخته و تعریف و تبیین جایگاه آن در مقایسه با سایر روش‌ها پرداخته و استحقاق و محدودیت‌های این روش پژوهشی، مورد بازکاوی قرار گرفت.

    کلیدواژگان: روش پژوهش آمیخته، روش پژوهش درهم تنیده، روش پژوهش اکتشافی، روش تشریحی (تبیینی)