پژوهشنامه قرآن و علوم بشری
سال دوم شماره 2 (پاییز 1393)

این مقاله به بررسی آیات 19 تا 24 سوره ی الرحمن و نیز آیات 53 سوره ی فرقان، آیه ی 12 سوره ی فاطر، آیات 30 تا 35 سوره ی شوری و بخشی از آیه ی 61 سوره ی نمل که با این آیات موضوعی و مفهومی انطباق دارند، پرداخته و آنها را به صورت تخصصی از منظر جغرافیا تبیین کرده است. بر اساس این تحقیقات، دو دریای ذکر شده در سوره ی الرحمن و آیات مرتبط با آنها «اقیانوس منجمد شمالی و اقیانوس اطلس شمالی» می باشند. برزخی که این دو دریا را از هم جدا کرده است «سرما» است و "نشات گرفته هایی در دریا که همانند کوه هستند" همان «آیسبرگ یا کوه یخ» می باشند. در آیات 30 تا 35 سوره ی شوری داستان گروهی نقل شده است که به واسطه ی کفری که مرتکب شده بودند، دچار مصیبت بزرگی شدند و خداوند به واسطه ی یک شناور عظیم و کوه مانند، قدرت خود را به آنها نشان داده و آنها را مجازات کرد. با توجه به شواهد و قراین ارایه شده، به نظر می رسد این حادثه، همان حادثه ی غرق شدن کشتی معروف تایتانیک باشد.

گفت وگو که از جمله عناصر مهم قصه و داستان به شمار می آید، در قرآن کریم نیز به عنوان یک سنت الهی به گونه های مختلف نشان داده شده است. در نظر قرآن انسان موجودی گفت وگو محور محسوب می شود، همچنین گفت وگو به عنوان مقدس ترین راه به شمار می آید چرا که خداوند در انتقال حقایق و مصالح انسان همواره این راه را برگزیده است، و در ارتباط با پیامبرانش، اولین و بهترین راه را برای انتقال اندیشه و حل اختلاف ها و رسیدن به نقطه ی مشترک گفتگو می داند.البته قصه های قرآن سهم بیشتری از گفت وگوی قرآنی را به خود اختصاص داده اند؛ مخصوصا در سوره ی قصص، که نوع، سطح و میزان توجه به گفت وگو در این سوره به گونه ای شکل می گیرد که پیامی مهم و تعیین کننده را به بار می نشاند.این جستار برآن است که وجوه مختلف گفت وگومندی را در سوره ی قصص مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد و انواع آن را برشمارد.

هر چند واژه ی شهر و شهرنشینی، تاریخی به درازای عمر بشر دارد، اما هیچ شهری در گذر زمان توان ماندگاری را نداشته، مگر این که دارای هویت فرهنگی مشخص بوده باشد. دین اسلام با توجه به صبغه ی فرهنگی برجسته ای که دارد؛ از همان آغاز تاثیرگذاری خویش، هویت یابی اسلامی را بر پایه مولفه های اجتماعی به ویژه مولفه های شهری آغاز نمود. در این پژوهش ابتدا با روش کتابخانه ای - اسنادی، مبانی نظری پژوهش استخراخ گردید که شامل هشت شاخص مهم شهراسلامی است. سپس با نگاهی همه جانبه، شاخص ها را با منطق درون دینی مورد تحلیل قرار گرفتند. با توجه به اینکه این پژوهش، شهر ایلام را به عنوان مدل ارزیابی اسلامی در نظر گرفته به همین جهت با روش میدانی و با استفاده از نظر سنجی از دانشجویان کارشناسی ارشد بومی و غیر بومی دانشگاه ایلام، میزان وزن هر شاخص را به دست آورد. نتایجی که از پرسش نامه ها به دست آمد حاکی از این بود که هیچ کدام از شاخص ها از نظر دانشجویان بی اهمیت نبودند؛ اما با این وجود تاکید بیش تر دانشجویان معطوف به روح معنوی حاکم بر شهر ایلام بود و از منظر ایشان شهر ایلام از لحاظ شاخص های نامشهود و معنوی امتیاز بیش تری به نسبت ظاهر اسلامی و زیبایی و بهداشت سطح شهر کسب نموده است.

مقاله در نظر دارد به این سوال پاسخ بدهد که: آیا می‏توان بر پایه ی متون و گزاره های دینی هم نشینی و قرینگی اشکال در معماری اسلامی را تفسیرکرد؟و اینکه آیا تناظری بین شکل معماری اسلامی و گزاره های دینی وجود دارد؟ معنی هم نشینی شکلها و قرینگی آنها در گزاره های دینی نشان از چیست؟ از این رو محدوده ی مطالعه علاوه بر متون معماری، متون مربوط به اندیشمندان دنیای اسلام است. تحقیق از نوع کیفی است و معارف به دست آمده حاصل استنتاج منطقی بر پایه ی  معارف و گزاره های موجود در این اندیشه است. نتایج حاکی از آن است که می توان ارتباطی بین گزاره های دینی و وحیانی با هم نشینی اشکال و ایجاد مفصل و فضاهای بینابینی مشاهده کرد که بر پایه ی متون قابل تفسیر است و معنی آن نمایش یگانگی و وحدت در عین کثرت دانست یعنی پیام قرینگی بیان حس وحدت است. ایجاد مفصل در معماری و ملایمت بین اعضای نا متجانس و متخالف در معماری با ایجاد برزخ یا مفصل نشان از عمل نمودن معمار مانند معمار طبیعت است و این نوعی بندگی خدا است. در این میان می توان گفت بین انسان و طبیعت و معماری نیز این رابطه قابل کشف است.

دین مبین اسلام سیاحت وگردشگری را مورد تشویق و ترغیب قرارداده و معتقد است هر فضایی که بستر مهاجرت سیاحان با رعایت اصول اخلاقی و قراردادهای بین المللی شود. تمدن ومذهب در آن منطقه محقق شده و محیط آماده رشد وتعالی می گردد. براین اساس آیات متعددی در خصوص گردشگری مطرح گردیده است که به تحقیق و تدبر در آیات قرآن کریم نیاز دارد. هدف از انجام این پژوهش بررسی گردشگری از دیدگاه قرآن است.جهت انجام پژوهش و گرد آوری اطلاعات با استفاده از روش اسنادی به مطالعه ی آیات و سوره های قرآن پرداخته و مطالب مرتبط با گردشگری  استخراج و با استفاده از آمار توصیفی و با کاربرد نرم افزارSpss  تحلیلی آماری مناسب انجام شده است. و نتایج مشخص می کند که درقرآن کریم 14 آیه در ارتباط باگردشگری وجوددارد که 11 آیه در مکه و3 آیه در مدینه نازل شده است. همچنین 7 آیه به طور مستقیم امر به گردشگری نموده است و7 آیه توصیه غیر مستقیم نموده است و بیشترین تاکید قرآن در انجام سیاحت و گردشگری مشاهده سرانجام تکذیب کنندگان حقایق است.

عملکرد هر انسان تابع نگرشی است که به جهان هستی و نظام حاکم بر آن دارد. بنابراین اگر خواسته باشیم رفتار کسی را اصلاح کرده و از هرگونه جرمی جلوگیری کنیم. مقدمتا باید بینش او را نسبت به مسئله مورد نظر اصلاح نماییم. خداوند در قرآن کریم پیام هایی را به انسان ها داده است که به اشکال مختلف باعث آگاهی انسان در موارد مختلف می شود از جمله آثار گناه. ازاین رو او را از عاقبت گناه و جرم آگاه فرموده و از این طریق خواسته است انسان را از ارتکاب اعمال زشت بر حذر داشته و به اصطلاح حقوقی پیشگیری از جرم نماید چرا که جرم و بزه پدیده ای اجتماعی انسانی است که همه جوامع بشری به شکلی با آن رو به رو بوده اند. جوامع مختلف برای مقابله با این پدیده در کنار استفاده از ابزارهای کیفری (واکنشی) به استفاده از ابزارهای غیرکیفری (کنشی) نیز توجه نموده اند. پیشگیری در لغت به معنای جلوگیری، دفع و جلوی مرض را گرفتن است و نیز اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از اتفاقات بد و ناخواسته. در جرم شناسی مقصود از پیشگیری از جرم کلیه اقدامات و تدابیری است که هدف آن کاهش فرصت ها و موقعیت های ارتکاب جرم و یا به حداقل رسانیدن وسعت و شدت آنهاست. مطالعات و یافته های تحقیقات در قلمرو تاریخ حقوق کیفری نشان می دهد که جوامع بشری برای مقابله با جرم عمدتا در مجازات از انواع شدید آن استفاده کرده اند. بدین صورت پیشگیری از بزهکاری و جرم برای کاهش میزان آن امری ضروری تلقی می شود تا از این رهگذر با آگاهی دادن مردم به وسیله ی آیات الهی و قوانین موضوعه و ایجاد همگرایی در نهادهای دولتی خصوصا نهادهای اجرایی اسباب کاهش نرخ جرایم فراهم آید.

آن چه در این نوشتار به آن پاسخ داده شد، این است که؛ آیا در آموزه های دینی می توان مباحث آینده پژوهی و آینده اندیشی را جستجو کرد؟ و اگر در گستره ی آموزه های دینی، ظرفیت های   آینده پژوهی یافت می شود آیات و روایات با آن چگونه مواجه شده است و پیش فرض های آن چیست؟ تکنیک های مورد تاکید اسلام چه مواردی است؟ با مطالعه، تحلیل و بررسی آیات، روایات و کتب مربوط این نتیجه حاصل شد که اسلام، در ترسیم وضع مطلوب در آینده، همیشه از وضع موجود بهره جسته است و در آموزه های دینی، برای رسیدن به وضع مطلوب، توجه به همه ی شرایط ضروری به نظر می رسد. پیش فرض هایی چون عدم قطعیت آینده، نقش اراده در تکوین آینده ی بشر، جایگاه امید در فرهنگ اسلامی،... ؛ به همراه تکنیک هایی چون سیره ی معصومین، رویاهای صادقه و... به عنوان مهمترین منابع آینده پژوهی توصیه شده اند.