نشریه طبیعت ایران
سال ششم شماره 2 (پیاپی 27، خرداد و تیر 1400)

علم مرتعداری در ایران در تمامی سطوح آموزشی، پژوهشی و اجرا، علم مدیریت چراست و حتی طبقه بندی مراتع به مراتع درجه یک، دو و غیره یا تعیین ظرفیت چرا و یا صدور پروانه چرا و نهایتا تدوین طرح های مرتعداری در این راستا است. این رویکرد علاوه بر اینکه نتوانسته ارتباط منطقی و پایدار بین دام و مرتع را برقرار کند و باعث شده است پدیده هایی چون "وجود دام مضاعف در مراتع" و یا "عدم تعادل دام و مرتع" تبدیل به اصطلاحات دایم مصرف در گفتمان مدیریت مراتع کشور شود، از طرفی به علت عدم شناخت کافی از اهمیت و ظرفیت اکوسیستم های مرتعی در تمامی سطوح مدیریتی کشور باعث شده است همگان عرصه های مرتعی کشور را ذخیره زمین برای پروژه های توسعه ای و عمرانی آینده محسوب نمایند در حالی که اکوسیستم های مرتعی گسترده ترین، متنوع ترین و ارزشمندترین رویشگاه های طبیعی کشور هستند و ضرورت دارد با پذیرش رویکرد "اکوسیستم محور" ویژگی ها، ظرفیت و نوع خدمات هر یک از این اکوسیستم ها شناسایی و مورد حفاظت، احیا و بهره برداری قرار گیرند.

در بررسی وضعیت محیطهای طبیعی کشور، در فرایند توسعه باید نقش کلیدی چهار پدیده یا ابرچالش، مورد کنکاش و تحلیل قرار گیرد، این چهار پدیده در دو گروه «پدیده های طبیعی و پدیده های انسان ساخت » قرار دارند:الف)گروه پدیده های طبیعی: قلمرو بیابانی و تغییر اقلیم ب)گروه پدیده های انسان ساز: مدیریت آب و تغییر کاربری اراضی  عدم شناخت علمی از کارکردها و تاثیرگذاری این پدیده ها بر محیط های طبیعی کشور، در چند دهه گذشته، زمینه را برای شکل گیری چهار ابرچالش در منابع طبیعی و محیط زیست فراهم کرده است. در تحقیقات وسیع انجام شده در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در مقیاس های ملی و منطقه ای، این فرصت فراهم شده که بتوان این پدیده ها را به صورت علمی شناخت، زمینه ایجاد آنها را تحلیل کرد و در نهایت راهبردها و رویکردهای مدیریتی را در مقیاس توسعه ملی از یک سو و موضوع بایدها و نبایدها را در حفاظت و احیای محیط های طبیعی از سوی دیگر معرفی کرد.

پس از ملی شدن مراتع، براساس تکلیف تعیین شده در تبصره یک ماده سه قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع (مصوب 30/5/1346)، تهیه و اجرای طرح های مرتع داری به عنوان مهم ترین سیاست دولت برای مدیریت مراتع کلید خورد. این سیاست پس از گذشت بیش از پنج دهه، هنوز پابرجا است و از طرف سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور (سازمان ج.م.آ) به عنوان برنامه محوری برای مدیریت مراتع پیگیری و اجرا می شود. در بند 21 ماده یک قانون حفاظت و بهره برداری، در تعریف طرح مرتع داری آمده: «طرح مرتع داری طرحی است که به منظور بهره برداری از مرتع مورد تصویب وزارت منابع طبیعی واقع شود». بعدها در مقررات مصوب سازمان ج.م.آ، تعریف طرح مرتع داری کامل تر شد. در بند 19 فصل اول شیوه نامه فنی و اجرایی بهره برداری از مراتع کشور (ابلاغیه شماره 13261/1/99-11/5/1399) و بند 15 فصل اول راهنمای تهیه و اجرای طرح های مرتع داری ابلاغیه دی ماه سال 1399، طرح مرتع داری این طور تعریف شده است: «سندی مشتمل بر مجموعه فعالیت های مربوط به حفظ، احیاء، اصلاح، توسعه و بهره برداری بهینه از مراتع که در قالب برنامه زمانی و مکانی معین و نیز پیش بینی حجم عملیات و برآورد هزینه و درآمد، تهیه و به تایید وزارت جهاد کشاورزی (سازمان) می رسد».

نشانه گذاری دام ها، به شیوه های مختلف و با هدف شناسایی و نسبت تعلق آنها به دامداران، از گذشته امری رایج بوده است. در این ارتباط، هر دامداری، از علامت مخصوصی استفاده می کند. این علامت، توافقی و موروثی بوده و دامداران هم جوار، مجاز به استفاده از آن نیستند (محبی، 1399). Blancou (2001) معتقد است نشانه گذاری دام ها از 3800 سال قبل توسط حمورابی ها انجام می شده است. کد گذاری رسمی نیز قرن 18 در پرو انجام شده است. تحقیقات انجام شده در 33 کشور در حال توسعه نشان داد که 87 درصد آنها به اشکال مختلف دارای سیستم شناسایی دام هستند (Banga, 2010 & Besbes). Douglas (2019) کدگذاری دام ها را برای جمع آوری داده های مربوط به زمان و میزان شیر تولیدی دام ها مفید دانسته است. FAO (2016) شناسنامه دار کردن دام ها، نظارت بر عملکرد آنها و جمع آوری اطلاعات سلامت دام را از اهداف پلاک کوبی دام ها بر شمرده است. Abin (2015) پلاک کوبی دام ها را در مدیریت ژنتیکی گله های گاو در آفریقا موثر دانسته است.

ریگزارها یا رسوبات ماسه بادی نتیجه فرایند فرسایش بادی در مرحله رسوب گذاری هستند، هرچند در منطقه حمل نیز مشاهده می شوند. تهیه نقشه پراکندگی رسوبات بادی در کشور از دیدگاه فرسایش بادی، همچنین چالش ریزگردها و خسارت های ناشی از حرکت آنها دارای اهمیت است. تاکنون آمارهای مختلفی از مساحت ناهمواری های ماسه بادی کشور ارایه شده است. برای بررسی پراکنش و دیگر ویژگی های ریگزارهای کشور، همچنین تهیه پایگاه داده های مکانی با استفاده از تصاویر رقومی (Landsat، IRS و پایگاه گوگل ارث)، عکس های هوایی (سال های 82-1372) و عملیات میدانی، نقشه جدیدی از پراکنش آنها در قلمرو 20 استان کشور مشخص شد. نتایج به دست آمده نشان داد، مساحت ماسه زارهای کشور حدود 7/4 میلیون هکتار است که بیشترین مساحت در استان کرمان (1224512 هکتار) و کمترین مساحت در استان تهران (73 هکتار) قرار دارد. ریگ یلان یا لوت با 1458320، ریگ جازموریان با 566326 و ریگ جن با 477880 هکتار، به ترتیب سه ریگ بزرگ کشور هستند. مقایسه نتایج این پژوهش با دو مطالعه قبلی، محمودی (1381) و طرح بازنگری کانونهای فرسایش بادی سازمان جنگلها و مراتع (1397) تفاوت هایی را در سطح ریگزارهای کشور نشان می دهد.

شناسایی گستره و ویژگی های رویشگاهی گونه های شاخص جوامع گیاهی موجود در اکوسیستم های مرتعی، از جمله اطلاعات پایه و اساسی مورد نیاز برای مدیریت اکوسیستم های یاد شده است. گون زارها به واسطه کارکردهای متنوع در اکوسیستم های طبیعی از اهمیت بسزایی برخوردارند. از این رو، در این مقاله، نواحی گسترش گون زارهای موجود در کشور و ارتباط آنها با عامل ارتفاع بررسی شد. بر اساس نتایج، سطح کل گون زارهای کشور، در آن دسته از اراضی مرتعی که گونه های جنس گون در ترکیب اصلی تیپ گیاهی حضور دارند، بیش از 94/20 میلیون هکتار (13درصد مساحت کشور) است. بیشترین سطح پراکنش گون زارها و نیز بیشترین تنوع گونه ای جنس گون در دامنه ارتفاعی 1000 تا 3000 متر از سطح تراز دریا واقع شده است. گونه های Astragalus fasciculifolius، Astragalus arbusculinus، Astragalus spinosus و Astragalus squarrosus فراوان ترین گونه های گیاهی جنس گون در ارتفاعات کمتر از 1000 متر، گونه های Astragalus fasciculifolius، Astragalus microcephalus و Astragalus gossypinus فراوان ترین گونه های گون در ارتفاعات 1000 تا 2000 متر، گونه های Astragalus adscendens، Astragalus microcephalus، Astragalus susianusوAstragalus gossypinus فراوان ترین گونه های گون در ارتفاعات 2000 تا 3000 متر و گونه های Astragalus adscendens، Astragalus gossypinus و Astragalus microcephalus فراوان ترین گونه های گون در ارتفاعات بالاتر از 3000 متر کشور محسوب می شوند.

دیاتومه ها از نشانگرهای زیستی قوی برای بررسی کیفیت آب های شیرین هستند، در کشورهای مختلف شاخص های مختلفی براساس تنوع دیاتومه های اکوسیستم های آنها تعریف شده است. به منظور ارزیابی اکوسیستم رودخانه، بررسی تنوع دیاتومه های ایستگاه شاهد که دور از آلودگی و دسترسی انسان هست، ضروری است. چشمه اعلا، یکی از چشمه های حوضه آبریز رودخانه دماوند است که کیفیت آب بالایی دارد. پژوهش پیش رو با هدف مطالعه دیاتومه های حساس به آلودگی آلی انجام شده است و به معرفی Odontidium mesodon (Ehrenb.) Kützing به عنوان گونه ای از دیاتومه های نشانگر کیفیت بالای آب در چشمه اعلا می پردازد. نمونه برداری از دیاتومه های کف زی در امتداد رودخانه دماوند و چشمه اعلا در 8 ایستگاه به صورت فصلی انجام شد. نتایج نشان داد کهOdontidium mesodon  به عنوان گونه غالب در اسفند ماه فقط در چشمه اعلا حضور داشت. فراوانی بالای این گونه نشان دهنده مطلوب بودن شرایط زیستگاه برای رشد در این چشمه است. عدم حضور گونه در ایستگاه های آلوده در امتداد رودخانه، نیز نشان دهنده حساسیت این گونه به آلودگی آلی است. از این رو گونهOdontidium mesodon  به عنوان نشانگر برای کیفیت بالای آب رودخانه معرفی می شود. داده های به دست آمده در این پژوهش با نتایج مطالعات انجام شده در اکوسیستم آب های شیرین آمریکا، اروپا و روسیه همخوانی دارند که این گونه را حساس به آلودگی آلی معرفی می کنند. اطلاعات این پژوهش می تواند در برنامه های بررسی کیفی آب رودخانه های کشور مورد استفاده قرار گیرد.

گیاهان آبزی از ارکان اصلی اکوسیستم های آبی هستند و نقش اکولوژیکی گسترده ای در ساختار، عملکرد و تولید در محیط آبی دارند. متاسفانه به دلیل خشک شدن برخی تالاب ها در ایران، تعدادی از گونه های آبزی به طور انحصاری و تنها در یک تالاب دیده می شوند و برخی حتی در یک نقطه کوچک از آن رویشگاه آبی وجود دارند. گونه نیلوفر زرد Nuphar luteum در سراب نیلوفر کرمانشاه و نیلوفر آبی Nymphaea alba در دریاچه زریوار استان کردستان از آن جمله هستند. این دسته از گیاهان به شدت در معرض خطر حذف هستند. در سال های اخیر تعداد 9 گونه رکورد برای ایران شناسایی شدند که عبارتند ازRuppia cirrhosa  از تالاب حسنلو در آذربایجان غربی و ماندابی در اندیکا، چند نوع بارهنگ آبی Potamogeton filiformis از تالاب شادگان، Potamogeton trichoides از دریاچه نیور در اردبیل، Potamogeton alpinusاز دریاچه گهر در لرستان، عدسک آبی Lemna perpusilla از کامفیروز استان فارس، تیزک آبی Nagas gracillimaاز عبدلخان در خوزستان، دو نوع پشه گیر Utricularia ochroleucaاز چالوس، Utricularia vulgaris  از دریاچه زریبار و Potamogeton friesiiاز رودخانه دز از استان خوزستان. در این تحقیق 64 گونه گیاهی متعلق به 23 تیره آبزی از ایران در چهار دسته اصلی شناور، غوطه ور، برآمده از آب و حاشیه زی معرفی می شوند.

بخش گفت و گوی چالشی نشریه طبیعت ایران، در دو شماره گذشته، پیرامون تاریخچه گرد و غبار، پیامدهای ریزگردها، کانون های داخلی و خارجی ریزگردهایی که ایران را تحت تاثیر قرار می دهند و اقداماتی که ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار در سال های اخیر انجام داده است، میزبان مهمانانی بوده و این موضوع را مورد بحث و بررسی قرار داده است. با توجه به اینکه از سال 1395 که ریزگردها به طور جدی خوزستان را تحت تاثیر قرار دادند و پیامدهای ناگواری را برای این خطه از سرزمینمان به همراه داشتند، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور به طور جدی و از نزدیک با این پدیده درگیر بوده و در مطالعه و اجرا در مقابله با گرد و غبار نقش ایفا نموده است در این شماره از نشریه به موضوع بحران گرد و غبار در خوزستان و نقش موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در مواجهه با این بحران پرداخته می شود. در این گفت و گو آقایان دکتر عادل جلیلی رییس موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، دکتر محمد خسرو شاهی رییس بخش تحقیقات بیابان موسسه، مهندس محمد فیاض رییس گروه مطالعات گرد و غبار در خوزستان و سرکار خانم دکتر فاطمه درگاهیان عضو هییت علمی بخش تحقیقات بیابان موسسه حضور دارند.

ایران کشوری کوهستانی با رشته کوه های متعدد و مرتفع است. رشته کوه های زاگرس متشکل از کوه های بزرگ و کوچک نسبتا متصل به هم بوده که بیشتر در نوار غربی کشور امتداد داشته و تا نواحی مرکزی و جنوب شرق نیز ادامه می یابد، هر چند این پیوستگی در برخی نواحی جنوبی قطع می شود. کوه هزار از جمله این کوه ها بوده که در جنوب استان کرمان و در مجاورت شهر راین واقع شده است. این کوه، چهارمین قله بلند ایران و به صورت منفک (isolate) بوده و اطراف آن را کویر احاطه نموده است. به لحاظ شرایط منفک، این منطقه دارای پوشش گیاهی منحصر به فرد و غنی از گونه های متعدد انحصاری است. پوشش گیاهی غنی و مسیر کوهنوردی جالب آن هر ساله گردشگردان، کوهنوردان و محققان زیادی را به سمت خود جلب می کند. اگرچه این منطقه جزو مناطق حفاظت شده نیست ولی بعضی از قسمت ها به ویژه دامنه های شرقی آن (آبشار راین) تا حدودی از آسیب های محیط زیستی محفوظ مانده است. پوشش گیاهی غنی همراه با گونه های انحصاری و دارویی متعدد ضرورت برنامه ریزی حفاظتی را برای آینده آشکار می سازد.

1- بانک جهانی در سال 2018 طی گزارشی (The Changing Wealth of Nations, 2018)، تلاش کرد با رویکردی جدید کشورها را از نظر پایداری تولید ثروت ارزیابی کند، بانک جهانی معتقد است شاخص تولید ناخالص داخلی (GDP) هر کشور، نشان دهنده روند تغییرات درآمد جاری آن کشور است، ولی لزوما رشد این شاخص به منزله تولید ثروت پایدار نیست، بنابراین، به شاخص دیگری با عنوان ثروت یا دارایی (Wealth) اشاره می کند. اگر GDP و ثروت به طور هم جهت تغییر کنند، اثر GDP بر ثروت، اثری مثبت و پایدار خواهد بود. ثروت یا دارایی یک کشور از سرجمع دارایی های تولید شده (زیرساخت ها، ماشین آلات و ساختمان ها)، سرمایه انسانی و سرمایه طبیعی آن کشور به دست می آید، سرمایه طبیعی شامل نفت، گاز، معادن، کشاورزی، جنگل ها و مناطق حفاظت شده است. در تعریف ثروت طبیعی در این گزارش، هنوز کاستی های اساسی دیده می شودکه البته به مرور زمان تکمیل خواهند شد ولی براساس این تعریف، شاخص قابل اتکایی است. 2- موافقتنامه پاریس در 21 آذر سال 1394 (12 دسامبر سال 2015 میلادی) توسط حدود 196 کشور تصویب شد، تا با محدود کردن انتشار گازهای گلخانه ای، افزایش دما را به زیر 2 درجه سلسیوس برسانند، یا ترجیحا آن را در دمای 5/ 1 درجه سلسیوس در مقایسه با قبل از دوران صنعتی نگهدارند. موافقتنامه پاریس طبق تعریف کنوانسیون وین در خصوص حقوق معاهدات، یک معاهده است، اما همه مقررات این موافقتنامه، تعهد حقوقی ایجاد نمیکند. موافقتنامه، با پذیرش یک ساختار دوگانه، آمیزه ای از مقررات الزام آور و غیرالزام آور را در خود جای داده است.

در سلسله نوشتارهای قبلی این ستون، بارها ذکر شد که گیاهان دارویی یک موضوع بین رشته ای است و دستگاه های متعدد دولتی و غیردولتی در توسعه بهره برداری از این پتانسیل خدادادی کشور نقش آفرینی می کنند.همچنین تاکید شد که تبیین صحیح وظایف و رسالت اصلی هر یک از این دست اندرکاران و هماهنگی بین آنها نقش کلیدی در اجرای صحیح برنام ه های کلان گیاهان دارویی در کشور دارد. یکی از نقش آفرینان اصلی این موضوع سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور است. هدف این سازمان حفظ و حمایت، احیاء، توسعه و بهر ه برداری اصولی از جنگلها، مراتع، اراضی جنگلی،بیشه های طبیعی، اراضی مستحدثه ساحلی، حفاظت و حمایت از آب و خاک کشور از طریق مدیریت علمی بر حوزه های آبخیز و رعایت اصول توسعه پایدار است، همچنین مواردی از قبیل حفظ، حمایت، حراست و بهره برداری اصولی ازجنگلها، مراتع و بیابانها و حوزه های آبخیز کشور ، توسعه جنگلها و مراتع دست کاشت، پار کهای جنگلی، اصلاح و احیای جنگلها و مراتع مخروبه و ترویج زراعت چوب با تاکید بر حفظ ذخایر ژنتکیی و تنوع زیستی گیاهی در شرح وظایف این سازمان به چشم می خورد.

با شیوع ویروس کووید 19از اسفند ماه سال 1398، حیات و زندگی مردم، در سراسر جهان، دچار صدمات زیادی شد و بسیاری از انسان های این کره خاکی جان خود را از دست دادند. خوشبختانه این بار نیز دانشمندان، با تلاش های مجاهدانه علمی در برابر این بیماری مهلک قد علم کرده و شجاعانه ثابت کردند با واکسیناسیون می توان این هیولای بی سر و دم را مهار و از مرگ و میر انسان ها در طبقات مختلف جامعه، جلوگیری کرد. شوربختانه کشور ما نیز از این بلیه قرن در امان نماند و تعداد بسیار زیادی از انسان های شریف این مرز و بوم مورد حمله این ویروس ناشناخته قرار گرفتند و به دیار باقی شتافتند. این بار، ویروس منحوس کووید 19 جان یکی از بزرگان دانشگاهی ما را مورد هدف قرار داد، به طوری که شاهد بودیم، چگونه مظلومانه و غریبانه در صبحگاه روز یکشنبه بیست و ششم اردیبهشت ماه یک هزار و چهارصد، در یکی از بیمارستان های تهران جان به جان آفرین تسلیم کرد، او کسی نبود جز استاد فقید شادروان قوام الدین زاهدی امیری.

گونه های گیاهی انحصاری معمولا در برابر تهدیدهای انسانی و تغییرات طبیعی آسیب پذیرتر هستند و بنابراین در معرض خطر انقراض بالاتری قرار دارند.  پورکNannorrhops baluchestanica  گونه ای درختچه ای متعلق به تیره نخل (Arecaceae) است. این گونه انحصاری، اخیرا از یک نقطه در استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران (محل تیپ) گزارش شده است. اگرچه عمدتا با  گونه نزدیکش، نخل داز N. ritchieana تشکیل جامعه می دهد ولی به واسطه صفات متعدد رویشی و زایشی به راحتی از آن قابل تفکیک است.  در این تحقیق، وضعیت حفاظتی پورک براساس شیوه نامه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) و با استفاده از سه معیار اصلی میزان حضور (EOO)، سطح تحت اشغال (AOO)  و اندازه جمعیت بررسی شد. نتایج این تحقیق نشان می دهد پراکنش گونه محدود به بخش های مرکزی استان بوده و به صورت لکه ای یا نواری در حاشیه و بستر آبراهه های فصلی رویش دارد. مقدار میانگین سطح تحت اشغال این گونه 6/4 کیلومتر مربع می باشد. از جمله عوامل تهدید کننده گونه، برداشت و استفاده از برگهای آن در صنایع دستی بخصوص در تهیه سبدهای نگهداری خوشه نخل خرما توسط اهالی منطقه و خشکسالی های اخیر و کاهش سطح آبهای زیرزمینی در رویشگاه آن است.  با توجه به نتایج این مطالعه و  براساس دستورالعمل IUCN، وضعیت حفاظتی گونه پورک (N. baluchestanica) در طبقه در بحران انقراض (CR) معرفی می شود.

جایگاه حفاظتی دو گونه انحصاری نعنای گربه Nepetarivularis  وN.assurgens از خانواده Lamiaceae با استفاده از دستورالعمل اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) مورد بررسی قرار گرفت. این دو گونه علفی و چندساله و انحصاری استان کرمان بوده و رویشگاه های کم و بیش مشابهی دارند. هر دو گونه آبدوست هستند، با این تفاوت که گونه N.rivularis  در حاشیه آبراه ها، ولی گونه N.assurgensبا فاصله بیشتری از آبراه ها پراکنش دارد.همچنین گونهN.rivularis  ازپراکنش محدودتری در استان برخوردار است. این گونه ها بر اساس معیارهای سطح تحت اشغال، کاهش اندازه جمعیت ها و کاهش کیفیت رویشگاه و تعداد رویشگاه ها و جمعیتهای منقطع در بحران انقراض (CR) قرار دارند. حضور عشایر و چرای دام، همچنین عریض شدن رودخانه در اثر سیلابهای مخرب و اسکان عشایر در مجاورت رویشگاهای آنها از عوامل تخریب کننده این گونه ها می باشند. اعلام رویشگاه های حفاظت شده توسط سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، حفاظت خارج از رویشگاه در باغهای گیاهشناسی و بانک ژن منابع طبیعی ایران برای جلوگیری از انقراض باید در برنامه کار حفاظت از این گونه قرار گیرد.

هر درخت در یک توده جنگلی، نسبت به سایر درختان دارای یک رتبه و موقعیت اجتماعی  (Social rank)است که براساس وضعیت قرارگیری آن درخت در نیمرخ ارتفاعی جنگل مشخص می شود، به طوریکه درختان دراشکوب (لایه) فوقانی جنگل بیشتر به صورت غالب و درختان اشکوب تحتانی جنگل معمولا زبون هستند. اما این موقعیت اجتماعی درختان در طول مراحل تحولی توده جنگل میتواند دچار تغییر و به اصطلاح رانش اجتماعی (Social drift) شود. عوامل مختلفی در تغییر موقعیت اجتماعی درختان موثرند، ا زجمله: 1)سرعت رشد متفاوت درختان و 2)دخالتهای انسانی مانند تنک کردن و حذف برخی از درختان. در اثر تغییر رتبه اجتماعی درختان، تغییراتی در رشد تک تک درختان و درنتیجه در رشد و پویایی کل توده جنگل به وجود می آید که نیازمند دخالتهای انسانی متفاوتی خواهد بود.

پژوهشگران در حال بررسی نحوه تبدیل ضایعات مواد آلی به محصولات مفید توسط باکتری ها هستند. آنها برای نخستین بارچگونگی فرایند افزایش طول زنجیره کربنی توسط میکروارگانیسم ها را در شرایط عادی خاک شرح می دهند. این نوآوری با کمک باکتری های اختصاصی انجام می شود، فعالیت های متابولیکی آنها می تواند مواد شیمیایی ساده تر را از طریق فرایند رشد میکروبی به زنجیره مواد آلی مفید تبدیل کند. آنکا دلگادو (Anca Delgado) پژوهشگر مرکز بیوتکنولوژی محیط زیستی بیو دیزان سوییت (Biodesign Swette Cen ter)در دانشگاه ایالتی آریزونا، در یک بررسی جدید، برای نخستین بار چگونگی فرایندهای افزایش طول زنجیره توسط میکروارگانیسم ها را در شرایط عادی خاک توضیح می دهد. این کار علاوه بر اینکه فرایندهای کم اهمیت در طبیعت را روشن می کند، به پژوهشگران اجازه می دهد تا از باکتر ی ها برای تبدیل منابع آلی مانند ضایعات مواد غذایی به محصولات با ارزش استفاده کنند. چنین روش هایی با کمک علم شیمی سبز از طریق کاهش یا از بین بردن زباله های محیطی، آلاینده ها هنگام تولید مواد شیمیایی، بیوشیمیایی یا سوخت های زیستی و سایر منابع مهم، سود دو برابری را به جامعه می رسانند. این کار به پژوهشگران در گسترش دانش خویش در مورد بوم شناسی نیز کمک خواهد کرد.

یک گروه پژوهشی بین المللی از دانشگاه گوتینگن، در خصوص ایجاد انعطاف پذیری در گیاهان در برابر تهدیدها، مکانیسم های مولکولی سیستم ایمنی گیاهان را مطالعه کردند و نشان دادند میان یک ژن نسبتا ناشناخته و مقاومت در برابر عوامل بیماری زا ارتباط وجود دارد. نتایج این مطالعات در مجله The Plant Cell منتشر شده است. دانشمندانی از ProTECT (گروه بررسی پاسخ گیاه به نابودی تهدیدهای بحرانی)، مکانیسم های مولکولی سیستم ایمنی یک گیاه کوچک گلده را با نام Arabidopsis thaliana (Tale cress) بررسی کردند. ProTECT یک گروه آموزش تحقیقات بین المللی (IRTG) است که در سال 2016 با همکاری دانشگاه های گوتینگن (University of Göttingen) و بریتیش کلمبیا (University of British Columbia) در ونکور (Vancouver) تاسیس شد. هدف از مطالعه آنها شناسایی و توصیف یک ژن خاص از یک گیاه مقاوم در برابر بیماری بود. بررسی های این گروه نشان داد گیاهانی که این ژن معروف کوچک را ندارند، به مقدار زیادی اسیدهای فعال را در خود نگه می دارند. علاوه بر این، این گیاهان مقاومت بالایی را نسبت به عوامل بیماری زا نشان می دهند، اگرچه این مقاومت موجب کاهش رشد چشمگیری در آنها می شود.

افزایش غلظت دی اکسیدکربن موجود در جو و وقوع هم زمان تغییرات آب و هوا منجر به کاهش عملکرد پوشش گیاهی علفزارهای غنی در قرن گذشته شده است. پرفسور هانس اشنایدر (Hans Schnyder)، استاد برجسته مرتع در دانشگاه TUM (دانشگاه صنعتی مونیخ) می گوید: دانشمندان بر اساس آزمایش های میدانی و با توجه به افزایش غلظت دی اکسید کربن و گرم شدن غیرطبیعی زمین، به خوبی بر چگونگی تاثیر تغییرات آب و هوایی بر پوشش گیاهی علفزارها آگاهی دارند. محققان براساس آزمایش انجام شده در پارک گراس در روتامشتد (Park Grass at Rothamsted)، نشان دادند آثار تغییرات آب وهوایی در آینده نسبت به وضعیت مواد مغذی پوشش گیاهی علفزارها در گذشته پیش بینی شده است. در واقع مکانیسم های درونی گیاهان به افزایش دی اکسید کربن موجود در جو واکنش نشان می دهند. از سال 1856، محققان در Rothamsted، آثار گوناگون کودهای شیمیایی را روی عملکرد و ترکیب گیاهان موجود در علفزار آزمایش کرده اند. نمونه های برداشت شده از زمان شروع آزمایش ها، نگهداری شده و هم اکنون برای بررسی مواد مغذی، ترکیب ایزوتوپ کربن و اکسیژن زیست توده در اختیار محققان قرار گرفته است.

نقد و بررسی دو کتاب مهم با موضوع ترسیب کربن که در سال های 1393 و 1396 با همت اساتید محترم و بزرگوار به رشته تحریر درآمده و توسط انتشارات دانشگاه تهران چاپ و منتشر شده است، مورد توجه «نشریه طبیعت ایران» قرار گرفته است. اساتید ارزشمندی که سال ها از منبع دانش آنها بهره مند شده ایم و هرکدام به تنهایی انبوهی از دانش و تجربه را در کوله بار علمی خود به امانت دارند. کتاب های منتشر شده با توجه به شرایط بحرانی متاثر از تغییرات اقلیمی، می توانند کمک شایانی به گروه های مختلف اجتماعی اعم از دانشجویان، اساتید، تصمیم سازان و تصمیم گیران کنند و برای علاقه مندان به صورت شیوه نامه و راهنما مفید باشند.