نشریه گیاهان دانه روغنی
سال دوم شماره 2 (پاییز و زمستان 1399)

فسفر بعد از نیتروژن از مهمترین عناصر ضروری مورد نیاز گیاهان به خصوص کلزا می باشد. این عنصر نقش های زیادی از جمله تولید و انتقال انرژی، در ساختمان غشای سلول، توسعه سیستم ریشه ای، کمیت و کیفیت محصول دارد. بهترین pH برای جذب آن حدود 6/5 بوده ولی واکنش اکثر خاک های کشور ما متاسفانه قلیایی بوده و بیشتر فسفر ورودی به خاک در خاک های قلیایی و اسیدی از راه ترکیب با عناصر کلسیم، منیزیم، آهن و آلومینیم ترکیب شده و از دسترس گیاهان خارج می گردد. لذا غلظت فسفر محلول در خاک برعکس سایر عناصر ماکرو که در حد میلی مولار هستند بسیار کم و در اندازه میکرومولار می باشد. تامین فسفر مورد نیاز گیاهان عمدتا از طریق کودهای شیمیایی انجام می گیرد ولی قیمت این کودها روز به روز در حال افزایش بوده و عمدتا وارداتی بوده و ارز زیادی از کشور خارج می کند، همچنین در شرایط تحریم شاید واردات امکان پذیر نباشد. این در حالی است که می توان از منابع داخلی سنگ فسفات ارزان قیمت به همراه میکروارگانیسم های حل کننده فسفات جهت تامین فسفر گیاهان استفاده کرد. کلزا یکی از گیاهانی است که دارای توانایی تولید اسیدهای آلی در ریشه بوده و از این طریق باعث انحلال سنگ فسفات می شود. لذا استفاده از این میکروارگانیسم ها و سنگ فسفات در کشت کلزا با ترشح اسیدهای آلی، معدنی و تولید آنزیم فسفاتاز باعث انحلال فسفات های معدنی و آلی شده و از رسوب فسفر جلوگیری و غلظت فسفر محلول و جذب شده را افزایش داده و عملکرد کمی و کیفی گیاه را بهبود می بخشند.

دانه گیاه کاملینا منبعی غنی از روغن (28 تا 40 درصد) و اسید های چرب امگا-3 است. کاملینا قادر است در شرایط مختلف آب و هوایی و خاک رشد نماید و در مقایسه با سایر گیاهان دانه روغنی نیاز کمتری به آب، کود، آفت کش ها و مقاومت بیشتری به سرما دارد. ترکیب منحصر به فرد اسیدهای چرب موجود در روغن کاملینا باعث ایجاد اثرات تغذیه ای و فیزیولوژیکی مطلوبی شده است. روغن کاملینا در تغذیه برای افزایش ارزش غذایی مواد خوراکی، استفاده می شود. همچنین افزودن 10 درصد کنجاله کاملینا به جیره غذایی دام و طیور منجر به کاهش هزینه تولید، افزایش کیفیت فرآورده های دامی (افزایش 3 و 8 برابری امگا-3 به ترتیب در گوشت و تخم مرغ و افزایش محتوای آنتی اکسیدانی این محصولات) و سلامت انسان می شود. با توجه به سطح گسترده دیم زارها در ایران (حدود 70 درصد) و وابستگی شدید در تامین روغن و کنجاله مصرفی به خارج از کشور (بیش از 90 درصد)، توسعه کشت کاملینا در دیم زارها باید به عنوان یکی از راه کارهای خروج از وابستگی مورد توجه ویژه قرار گیرد. کاملینا گیاهی جدید در ایران است که اولین رقم معرفی شده آن در کشور با نام رقم سهیل در سال 1397 در فهرست ارقام ملی ثبت شده است. در سال جاری زراعی حدود 1000 هکتار با درخواست وزارت جهاد کشاورزی در استان های مختلف کشور کشت شده است.

با توجه به تغییرات آب و هوایی کره زمین به منظور کاهش شکاف موجود بین تولید و تقاضا، نیاز فوری به اصلاح و پرورش گونه های روغنی پرمحصول جنس براسیکا با مقاومت به این تغییرات از طریق تلاش های به زراعی و به نژادی ضرورت دارد. خردل هندی (Brassica juncea) که با نام های خردل چینی، خردل شرقی و نام های متفاوت دیگر نیز شناخته می شود، گونه ای از خانواده Brassicaceae و از خویشاوندان نزدیک کلزا بوده و به عنوان یک گیاه روغنی متحمل به خشکی و گرما و همچنین گیاه جایگزین کلزا با کیفیت روغن و کنجاله مشابه در مناطق کم باران در جهان کشت می شود. این محصول دارای چندین مزیت از جمله رویش سریع، تحمل به بیماری ساقه سیاه و تحمل به ریزش نسبت به کلزا است و به عنوان یک محصول نسبتا جدید، اصلاح و گزینش شده است. در این مقاله به اهمیت زراعی، ویژگی ها، تنوع ژنتیکی، تحقیقات انجام شده به نژادی و زراعی خردل در جهان و ایران اشاره شده است.

کشت پنبه در استان فارس معمولا در اوایل خردادماه انجام می شود و آب آبیاری آن عمدتا از منابع آب زیرزمینی تامین می گردد. در این تحقیق سعی شد برنامه ای ساده برای آبیاری مزارع پنبه مجهز به سامانه آبیاری قطره ای در شهرهای داراب و لارستان ارایه شود. در این برنامه شاخص های تاثیرگذار در برنامه ریزی آبیاری از جمله راندمان یکنواختی آبیاری، دبی روزنه، فاصله روزنه و بافت خاک مزرعه برای تعیین مدت زمان هر نوبت آبیاری مورد استفاده واقع گردیده است. برای تعیین زمان انجام آبیاری، از داده های نیاز آبی که به روش فایو-پنمن-مانتیث محاسبه می شود، استفاده شده است. بر اساس نتایج حاصله بیشترین مدت زمان هر نوبت آبیاری پنبه معادل 700 دقیقه در یک خاک لوم رسی با راندمان یکنواختی 70 درصد سامانه و با فاصله 30 سانتی متری و دبی 1/2 لیتر در ساعت روزنه ها بدست آمد. کمترین مدت زمان آبیاری مربوط به خاک رسی شنی با راندمان یکنواختی 90 درصد سامانه و با فاصله 20 سانتی متری و دبی 2/8 لیتر در ساعت روزنه ها و معادل 100 دقیقه می باشد. حداکثر تعداد دفعات آبیاری به سه بار در هفته برای خاک رسی شنی در مرداد ماه بدست آمد. میزان کل نیاز آبی ناخالص پنبه در شهرستان های داراب و لارستان به ترتیب 9210 و 10020 مترمکعب در هکتار برآورد گردید.

در این تحقیق نیاز آبی و نیاز آبیاری ذرت در استان مازندران به روش دو مرحله ای فایو محاسبه گردید. برای این منظور تبخیر- تعرق مرجع به روش فایو-پنمن-مانتیث و با استفاده از داده های هواشناسی محاسبه شد و از حاصل ضرب آن در ضریب گیاهی، مقدار نیاز آبی ذرت برای دو حالت برداشت شامل ذرت دانه ای و علوفه ای و نیز در دو شرایط کشت بهاره و تابستانه و در بازه های زمانی 10 روزه محاسبه گردید. نتایج نشان داد که از نظر زمانی بیشترین میزان نیاز آبی در کشت بهاره در تیر ماه و در کشت تابستانه در شهریور ماه اتفاق می افتد. از نظر مکانی نیز ایستگاه های ساری و دشت ناز بیشترین میزان نیاز آبی ذرت را در حالت کشت بهاره و تابستانه داشته اند. به طوری که در کشت بهاره میزان نیاز ناخالص آبی ذرت دانه ای در این ایستگاه ها 4622 و 4607 و برای ذرت علوفه ای 3205 و 3204 مترمکعب در هکتار بوده است. در کشت تابستانه نیز بیشترین میزان نیاز ناخالص آبی ذرت دانه ای در این ایستگاه ها 4002 و 3995 و برای ذرت علوفه ای 3150 و 3142 مترمکعب در هکتار بوده است. کمترین میزان نیاز ناخالص آبی ذرت را نیز ایستگاه رامسر داشته است. نتایج بدست آمده با مقادیر ارایه شده در سند ملی و کتاب مرجع مقایسه شد که بیانگر اختلاف قابل ملاحظه ای بودند. سپس با استفاده از داده های بارش، میزان نیاز خالص آبی ذرت بدست آمد. همچنین با توجه به مقادیر راندمان آبیاری، میزان نیاز آبیاری برای ذرت علوفه ای و دانه ای و در دو حالت کشت بهاره و تابستانه به دست آمد.

گیاه کنجد با نام علمی Sesamum indicum L. از خانواده Pedaliaceae یکی از گیاهان زراعی است که به تازگی سطح زیر کشت آن در استان گلستان افزایش پیدا کرده است. در بازدیدهای به عمل آمده از مزارع کنجد حوالی شهرستان گرگان در استان گلستان طی تابستان سال 1399، خسارت لارو پروانه ی کله مرده مشاهده گردید. پس از بررسی روی لارو و حشرات کامل آن ها مشخص گردید که گونه ی Acherontia atropos L. از خانواده ی Sphingidae می باشد. این آفت برای اولین بار از مزارع کنجد در استان گلستان گزارش شده است که علایم خسارت آن در گزارش بیان شده است.

گیاه روغنی کلزا از محصولات زراعی مهم از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، صنعتی، تغذیه ای و بهداشتی است. تحت شرایط تحریم های شدید از لحاظ ارقام هیبرید، کنجاله و روغن، ایجاد ارقام آزادگرده افشان با پتانسیل عملکرد بالا و نیز توسعه سطح زیر کشت آن گزینه ای مناسب برای تامین کنجاله و روغن مصرفی کشور و خوداتکایی آن می باشد. این بررسی به منظور مقایسه لاین امیدبخش کلزای بهارهSRL-93-12 با رقم دلگان (به عنوان رقم شاهد) تحت شرایط زارعین استان گلستان در شهرستان گرگان در سال زراعی 98-1397 در تاریخ کاشت تاخیری در قالب طرح تحقیقی-ترویجی انجام شد. برای این منظور از هر ژنوتیپ به مقدار 0/8 کیلوگرم بذر در مساحتی معادل 2000 متر مربع کشت شد. در طول دوره رشد گیاه، خصوصیات مهم از جمله صفات فنولوژیک، صفات زراعی، عملکرد و اجزای عملکرد بر اساس پانزده نمونه برای هر ژنوتیپ یادداشت و با استفاده از آزمون t تجزیه شد. نتایج تجزیه داده ها نشان داد که عملکرد دانه لاین SRL-93-12 (2589 کیلوگرم در هکتار) در مقایسه با رقم دلگان (2267 کیلوگرم در هکتار) به طور معنی داری بیشتر (p>0/001) بود. تعداد روز تا برداشت در رقم دلگان (194 روز) نسبت به تعداد روز تا برداشت لاین SRL-93-12 (188 روز) به طور معنی داری (p>0/001) بیشتر (6 روز) بود. به طورکلی، تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که در کشت های تاخیری لاین SRL-93-12 زودرس تر و پرمحصول تر از رقم دلگان می باشد. با مشاهده برتری لاین امیدبخش SRL-93-12 نسبت به رقم شاهد دلگان و همچنین نتایج آزمایشات به نژادی گذشته، این لاین با نام "آرام" به عنوان رقم آزاد گرده افشان معرفی شد. گیاه روغنی کلزا از محصولات زراعی مهم از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، صنعتی، تغذیه ای و بهداشتی است. تحت شرایط تحریم های شدید از لحاظ ارقام هیبرید، کنجاله و روغن، ایجاد ارقام آزادگرده افشان با پتانسیل عملکرد بالا و نیز توسعه سطح زیر کشت آن گزینه ای مناسب برای تامین کنجاله و روغن مصرفی کشور و خوداتکایی آن می باشد. این بررسی به منظور مقایسه لاین امیدبخش کلزای بهارهSRL-93-12 با رقم دلگان (به عنوان رقم شاهد) تحت شرایط زارعین استان گلستان در شهرستان گرگان در سال زراعی 98-1397 در تاریخ کاشت تاخیری در قالب طرح تحقیقی-ترویجی انجام شد. برای این منظور از هر ژنوتیپ به مقدار 8/0 کیلوگرم بذر در مساحتی معادل 2000 متر مربع کشت شد.در طول دوره رشد گیاه، خصوصیات مهم از جملهصفات فنولوژیک، صفات زراعی، عملکرد و اجزای عملکرد بر اساس پانزده نمونه برای هر ژنوتیپ یادداشت و با استفاده از آزمون t تجزیه شد. نتایج تجزیه داده ها نشان داد که عملکرد دانه لاین SRL-93-12 (2589 کیلوگرم در هکتار) در مقایسه با رقم دلگان (2267 کیلوگرم در هکتار) به طور معنی داری بیشتر (001/0p>) بود. تعداد روز تا برداشت در رقم دلگان (194 روز) نسبت به تعداد روز تا برداشت لاین SRL-93-12 (188 روز) به طور معنی داری (001/0p>) بیشتر (6 روز) بود. به طورکلی، تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که در کشت های تاخیری لاین SRL-93-12 زودرس تر و پرمحصول تر از رقم دلگان می باشد. با مشاهده برتری لاین امیدبخش SRL-93-12 نسبت به رقم شاهد دلگان و همچنین نتایج آزمایشات به نژادی گذشته، این لاین با نام "آرام" به عنوان رقم آزاد گرده افشان معرفی شد.