نشریه طبیعت ایران
سال ششم شماره 3 (پیاپی 28، امرداد و شهریور 1400)

ضرورت تغییر رویکرد در مدیریت محیط های طبیعی کشور  قسمت ششم: رویکرد جدید در توسعه جنگل های کشور سرانه جنگل در ایران بر اساس آمار اعلام شده از طرف سازمان جنگلها مراتع و آبخیزداری کشور حدود 0.17 هکتار است، بنابراین ایران جزو کشورهای با سطح جنگل کم است. این سطح کم ناشی از طبیعت بیابانی، خشک و نیمه خشک کشور از یک طرف و ظهور پدیده تغییر اقلیم و همچنین مدیریت ناپایدار توسعه ای از طرف دیگر است. با توجه به توسعه سطح دانش بشر و پیدا کردن شناخت عمیق و علمی از خدمات یک اکوسیستم جنگلی می توان برای توسعه جنگل و افزایش سطح سرانه آن یک رویکرد جدید تدوین و آن را عملیاتی نمود. در این رویکرد جدید، نگاه ویژه به جنگل های دست کاشت و انسان ساخت خواهد بود. در پیگیری توسعه جنگل، علاوه بر تامین نیازهای انسان می توان نقش آن را در حفظ آب و خاک، بسترسازی برای چرخه تنوع زیستی و از همه مهمتر در ترسیب کربن که نقش حیاتی در تعدیل گازهای گلخانه ای دارد تقویت کرد.

شناخت گسترده گیاهان معطر ایران و تحقیقات کاربردی در مورد استخراج و شناسایی ترکیبات اسانس آنها در ایران از سال 1371 با پروژه ای در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور با حمایت UNDP با عنوان "The aromatic plants research and development program" شروع شد. در این پروژه، بررسی کمیت و کیفیت اسانس تعداد 20 گونه گیاه بومی معطر ایران در دستور کار قرار گرفت. ترکیبات موجود در اسانس گیاهانی مثل زیره کرمان (Bunium persicum)، بادرشبو Dracocephalim muldavica))، مشکک (Ducrosia anethifolia)، گلپر (Heracleum persicum)، آویشن شیرازی (Zataria multiflora) و 15 گونه گیاهی دیگر برای اولین بار در این پروژه تعیین شد. در اجرای این پروژه امکانات آزمایشگاهی مورد نیاز، تکمیل و گروه تحقیقات شیمی گیاهی برای تجزیه و شناسایی مواد موثره گیاهان دارویی و معطر شکل گرفت.

در گذر چند دهه اخیر، سیاستها و راهبردهای توسعه در ایران مشحون از تحولات مختلف بوده است. تا پیش از دهه1330، ایران فاقد یک استراتژی مشخص برای توسعه بود. به تدریج با رشد اندیشه های توسعه و پیشرفت، ضرورت برنامه ریزی بیش از پیش آشکارتر شد. از آن هنگام تاکنون 2 برنامه بلندمدت و 12 برنامه میان مدت عمرانی و توسعه ای تهیه و ارایه شده است. در هریک از این برنامه ها می توان ردپایی از برنامه های بیابان زدایی را جستجو نمود. این مطالعه با بهره مندی از روش شناسی توصیفی و مقایسه ای برآن است جایگاه تحولی بیابانزدایی را در متون برنامه ای قبل و بعد از انقلاب اسلامی ردیابی نماید. این بررسی ، حاکی از این واقعیت است که تقریبا در تمام برنامه های توسعه بویژه از دهه 1340 به این سوی، همواره اهداف منابع طبیعی و بیابانزدایی با جهت گیری ها و رویکردهای متفاوتی در سبد برنامه ها و اولویت دولتها مطرح بوده است. لیکن با وجود اقدامات و مداخلات برنامه ای فراوان، متاسفانه به دلیل فقدان برنامه ای جامع با یک مبانی نظری مشخص و قوی، پروژه محوری، ضعف زیرساختهای ساختاری و تحقیقاتی، عدم شناخت دقیق از رویدادها و چالش ها، کمبود آمار و اطلاعات دقیق در این حوزه، روند و شدت یبابانزایی همچنان ادامه دارد. خوشبختانه در سالهای اخیر توسعه تحقیقات و جهاد علمی: بازتاب های خوبی در پژوهش بنیان ساختن برنامه ها و اقدامات پیدا کرده و می توان کماکان امیدوار بود که بتوان با تقویت مبانی علمی سیاستگزاری در آینده، زمینه را برای به حداکثررسانی اثربخشی و کارایی برنامه ها، طرحها و پروژه های بیابانزدایی در کشور هموارتر ساخته و دورنمای مطلوبی را ترسیم نمود.

مناطق حفاظت شده و پارک های ملی، با هدف حفاظت از اکوسیستم های ارزشمند طبیعی مدیریت می شوند، این مناطق به دلیل داشتن تنوع ژنتیکی زیاد از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند. پارک ملی و منطقه حفاظت شده سالوک در استان خراسان شمالی، 20 کیلومتری شمال غربی شهرستان اسفراین واقع شده است (شکل 1). موقعیت جغرافیایی این منطقه ´15°37 تا ´8°38 عرض شمالی و ´16°57 تا ´6°57 طول شرقی است و با وسعتی در حدود 17000 هکتار، گنجینه ای از گونه های گیاهی و جانوری در شمال شرق ایران به شمار می آید، وجود حدود 496 گونه گیاهی متعلق به 296 جنس و 71 تیره، همچنین بیش از صد گونه جانوری به این منطقه ارزش ویژه ای بخشیده است (کمالی و همکاران، 1398). این منطقه، پس از شناسایی و معرفی، به استناد مصوبه شماره 48 شورای عالی حفاظت محیط زیست در تاریخ 20/9/1352، به عنوان منطقه حفاظت شده معرفی و در سال 1357 به عنوان منطقه امن سالوک نام گذاری شد. همچنین پس از 13 سال قرق و حفاظت کامل، در سال 1381 به دلیل ویژگی های با ارزش اکولوژیکی، به سطح پارک ملی ارتقاء یافت.

به منظور بررسی اثرات آتش سوزی بر تنوع گونه ای و پوشش گیاهی مراتع، یک منطقه آتش سوزی و یک منطقه بدون آتش سوزی (شاهد) که به صورت یکنواخت بود، در مراتع سولان همدان انتخاب شد. چهار ترانسکت به طول 200 متر به روش تصادفی سیستماتیک انتخاب و بر روی هر ترانسکت به فاصله 20 متر، 10 کوادرات یک مترمربعی پیاده شد. نمونه برداری از پوشش گیاهی طی سه سال و در سال های 1397، 1398 و 1399 صورت گرفت. شاخص های تنوع زیستی مانند غنای مارگالف و منهنیک و ناهمگنی سیمپسون، شانون وینر و برگر-پارکر محاسبه شد. نتایج نشان داد که گونه هایی مانند گون زرد (Astragalus verus)،گون سفید Astragalus gossypinus))، کلاه میرحسن (Acantholimon bromifolium)، (Acantholimon olivieri) و چوبک (Acanthophyllum crassifolium) به آتش سوزی حساس هستند. از طرفی گونه هایی مانند ورک (Rosa persica) به دلیل وجود ریشه های ریزومی و زیرزمینی گسترده به آتش سوزی بسیار مقاوم می باشند. همچنین نتایج بررسی شاخص های تنوع زیستی نشان داد که آتش سوزی در سال اول موجب تغییر در تنوع گیاهی منطقه آتش سوزی شد. در این منطقه پس از آتش سوزی تنوع گونه ای کاهش و غنای گونه ای افزایش یافت. در منطقه آتش سوزی شده در سال های دوم و سوم اختلاف معنی داری از نظر شاخص های تنوع مشاهده نشد که نشان دهنده احیای این منطقه، دو سال پس از آتش سوزی بود.

اگرچه پدیده گرد و غبار، یکی از مهم ترین چالش های دو دهه اخیر، در بیشتر استان های کشور بوده است، اما استان خوزستان، به دلیل هم جواری با کانون های گرد و غبار کشورهای همسایه و قرارگیری در مسیر جریانات جوی زمستانه ناشی از نفوذ بادهای غربی به عرض های جغرافیایی پایین و جریانات جوی تابستانه ازجمله باد شمال، همچنین فعال شدن کانون های گرد و غبار داخلی بیشترین تاثیرپذیری را از این پدیده مخرب داشته است. ازآنجایی که فرکانس و شدت این پدیده در استان خوزستان، توزیع مکانی یکسانی ندارد، برای شناخت و آگاهی از پتانسیل فرکانس و شدت این پدیده از داده های میدان دید افقی در ایستگاه های سینوپتیک در یک دوره مشترک آماری (2001-2018) استفاده شد. به منظور دقت بیشتر در توزیع مکانی این پدیده به جای روزهای همراه با گرد و غبار از داده های ساعتی سینوپتیک رخداد گرد و غبار استفاده شده است. برای شناسایی پتانسیل رخداد شرایط فوق بحرانی و بحرانی گرد و غبار به ترتیب از داده های با میدان دید افقی 100 متر و 1000 متر استفاده شد. سایر طبقات میدان دید افقی، ازجمله میدان دید افقی 3000 متر و کمتر به دلیل اهمیت شرایط حمل ونقل هوایی و داشتن مجوز پرواز در یک منطقه گرد و غباری، میدان دید افقی 5000 متر که حاکی از شرایطی است که وقوع پدیده گرد و غبار بر همگان مشهود و قابل لمس است، همچنین میدان دید افقی 9000 متر که شروع پدیده گرد و غبار است، پهنه بندی شده است. نتایج نشان داد، توزیع مکانی دیدهای بحرانی در استان خوزستان، با توجه به کاهش سرعت باد از فرایند فرونشینی ذرات و نیز از مناطق خیزش و اطراف کانون های گرد و غبار داخلی پیروی می کند. توزیع مکانی دید 3000 متر و کمتر از آن، بیشترین شدت و فرکانس را در مناطقی نشان می دهد که دارای فرودگاه هستند نظیر فرودگاه بین المللی اهواز و آبادان و فرودگاه دزفول و امیدیه. آگاهی و شناخت مناطق دارای فرکانس و شدت گرد و غبار به ویژه در میدان دید افقی بحرانی و فوق بحرانی، برنامه ریزان و تصمیم گیران را در انجام و انتخاب عملیات اجرایی برای کاهش و کنترل ریزگرد در استان خوزستان یاری می کند.

ماکروجلبک های سبز دریازی از نظر اکولوژیکی، استراتژیکی، صنایع دارویی، غذایی، خوراکی، کود سبز و زیست پالایی بسیار حایز اهمیت هستند. رویشگاه طبیعی اغلب ماکروجلبک های سبز در نوار جزر و مدی سواحل استان بوشهر، صخره ای و مرجانی است و مهم ترین علت آن، نیاز ماکروجلبک ها به تکیه گاهی ثابت برای رشد است به همین سبب، این ماکروجلبک ها قادر به رشد در سواحل شنی نیستند. البته در بخش-هایی از سواحل شنی که به منظور موج شکنی، سنگریزی شده است تعداد اندکی از گونه های ماکروجلبکی سبز به صورت پراکنده روییده است. عدم وجود منبعی مدون از تنوع گونه ای ماکروجلبک های سبز رویش داشته در سواحل جزر و مدی استان بوشهر سبب گردید از سال 1375 به جمع آوری گونه های ماکروجلبکی سبز از 7 شهرستان همجوار سواحل استان اقدام گردد. تنوع گونه ای از 34 گونه شناسایی شده شاخه کلروفیتا در شهرستان های دیلم، گناوه، بوشهر، تنگستان، دیر، کنگان و عسلویه به ترتیب 4، 7، 27، 12، 17، 13 و 15 است. برخی از دلایل غنای گونه ای در شهرستان بوشهر نسبت به دیگر شهرستان ها را می توان به وسعت بیشتر رویشگاه های صخره ای و اسفنجی و وجود بستری ثابت جهت اتصال ریزوییدهای ماکروجلبک های سبز و رشد آنها نسبت داد. همچنین کاهش غنای گونه ای ماکروجلبک های سبز در دو شهرستان دیلم و گناوه را می توان به آلودگی های ناشی از تاسیسات نفتی امام حسن (ع) و دیگر تاسیسات همجوار با استان بوشهر، ورود برخی از فاضلاب-های شهری و صنعتی به سواحل و همچنین شنی بودن اغلب سواحل این دو شهرستان نسبت داد.

علفزارهای منطقه فندوقلوی نمین، از مهم ترین اکوسیستم های مرتعی در شمال غرب کشور به حساب می آیند که از جنبه هایی مختلف، نظیر؛ وجود گونه های مرغوب مرتعی، ذخایر ژنتیکی، تولید علوفه، پرورش زنبورعسل و گردشگری در سامان عرفی، حایز اهمیت هستند. طی چند دهه گذشته، شاهد معرفی عمدی یا غیرعمدی گیاه مهاجم گل مینای چشم گاوی (Leucanthemum vulgare Lam.) در نقاط گردشگری و مراتع همجوار با جنگل های تالش، شغال دره، فندوقلو، ننه کران، کله سر و آلادیزگه منطقه نمین بوده ایم. با توجه به منابع معتبر و دانش بومی، این گونه در گذشته های دور در این عرصه ها حضور نداشته است و طی چند دهه اخیر، به طور گسترده ای در علفزارها و لکه های جنگلی در سطح منطقه، پراکنش یافته است. L. vulgare گیاه چندساله از تیره کاسنی است و با تشکیل جمعیت متراکم و گسترده؛ بر ترکیب جوامع گیاهی، ساختار و عملکرد آنها، تاثیر می گذارد. ضمن اینکه، به دلیل بو و مزه تلخ و خاصیت آللوپاتیک، توسط دام های اهلی و حیات وحش، چرا نمی شود. لذا، تهدیدی جدی برای استفاده پایدار از مراتع است. شناسایی صحیح عوامل اکولوژیک موثر بر پراکنش گونه مینای چشم گاوی و درک چرخه حیات و نیازهای رشد آن و انتخاب استراتژی های مدیریتی موثر برای جلوگیری از گسترش آن، در راستای حمایت از پوشش گیاهی مطلوب، مهم است. بر همین اساس، در نوشتار حاضر، بر روش های مدیریتی موثر برای کنترل و جلوگیری از پراکنش آن با استفاده از مطالعات میدانی، بررسی منابع و تکیه بر دانش بومی، تمرکز شده است.

در سه شماره قبل نشریه طبیعت ایران، با حضور مهمانانی ارجمند، در مورد تاریخچه گرد و غبار، پیامدهای ریزگردها، کانون های داخلی و خارجی ریزگردهایی که ایران را تحت تاثیر قرار می دهند، اقداماتی که ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار در سال های اخیر انجام داده است و نقش موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در چگونگی مواجهه با این بحران، به بحث و بررسی پرداختیم. بعد از بحران گرد و غبار خوزستان در ال 1395، اقدامات گسترده ای در تثبیت کانون های گرد و غبار در منطقه انجام شد که در این شماره از نشریه به قسمتی از اقدامات و پروژه های انجام شده و چالش های مربوطه را بررسی خواهیم کرد. در این گفت وگو، آقایان دکتر کوروش بهنام فر، مهندس حسن نور علی زاده، مهندس امیرحسین رجایی، مهندس هاشم کنشلو و مهندس محمد فیاض، از دست اندر کاران برنامه تثبیت کانون های گرد و غبار در خوزستان، حضور دارند.

منطقه مارمیشو، در شمال غرب ایران در میانه کوه های مرزی ایران و ترکیه، به واسطه ویژگی های اقلیمی و بوم شناختی حاکم بر آن و ریزش های جوی مطلوب، زیستگاه های متعددی را در خود جای داده است. در این محدوده، شاهد حضور چشمگیر رستنی های درختی و درختچه ای حوزه زاگرسی و عناصر گیاهی سایر نواحی رویشی و گونه های مرتعی معرف اقلیم رویشی آذربایجانی، می باشیم. در منطقه مارمیشو، در مجموع 248 گونه گیاهی متعلق به 168 جنس و 53 خانواده شامل گیاهان علفی، بوته ای، درختی و درختچه ای شناسایی شده است. از نظر پراکندگی جغرافیایی گونه های درختی و درختچه ای منطقه مارمیشو، 7/61 درصد، متعلق به ناحیه رویشی ایران و تورانی، 63/10 درصد اروپا- سیبری، 2/4 درصد مدیترانه ای و 2/21 درصد، چند ناحیه ای می باشند. پوشش سبز جنگلی، در دامنه های کوهستانی و تعدد انواع اکوسیستم های مرتعی معرف اقلیم رویشی زاگرسی و شکل گیری دریاچه مارمیشو در این منطقه، باعث ایجاد چشم اندازی زیبا شده است که علاوه بر کارکردهای حفاظتی و تولیدی، دارای ارزش های فرهنگی فراوانی نیز است.

توسعه پایدار: بر اساس شاخص تولید ناخالص داخلی (GDP)، در طول 40 سال گذشته، علیرغم اجرای شش برنامه پنج ساله توسعه، در تولید ثروت موفق نبوده ایم. مقایسه رشد اقتصادی ایران با کشورهای همسایه گواه بر این واقعیت تلخ است. -در طول 50 سال گذشته، اقتصاد ایران یک اقتصاد منابع محور بوده و وابستگی کامل به منابع طبیعی کشور داشته است. رشد اقتصادی تابعی از تولید و فروش نفت، گاز، معدن، کشاورزی و به زبان ساده وابسته به زمین و آب بوده است که بدترین رویکرد در توسعه اقتصادی و تولید ثروت است. - ارزش پول ملی در چهار دهه گذشته به صورت ممتد و پایدار روند منفی را طی کرده است و پذیرش کاهش این ارزش، هر سال نسبت به سال قبل تبدیل به پذیرش یک امر طبیعی و حتمی شده است. اقلیم: به طور کلی باید، مسئله هدف گذاری در تغییر اقلیم را در دو بعد اصلی مورد توجه قرار داد، بعد اول، افزایش شناخت و دانش مرتبط در سطوح مختلف اقشار جامعه به ویژه مسیولان و مدیران و بعد دوم، که باید به صورت هم زمان مورد توجه قرار گیرد، اجرا و به کارگیری دانسته ها در ابعاد کاربردی است. تشخیص و تعیین اولویت های ملی و منطقه ای به عنوان اقدامی مبنایی باید در دستور کار قرار گیرد، اولویت دادن به تغییر اقلیم، در تعارض و رقابت با سایر اولویت ها نیست، حتی در خیلی از موارد اولویت دادن به تغییر اقلیم، مکمل و تسهیل کننده اجرای سایر اولویت ها مثل رفاه اقتصادی و اجتماعی است.   جامعیت مسایل تغییر اقلیم که در چهار وجه محتوایی 1- آشکارسازی تغییرات، 2- تعیین اثرگذاری و آسیب پذیری، 3- سازگاری و 4- کاهش انتشار و آثار منفی است، در تعامل با سایر بخش ها قرار می گیرد

استفاده از عرقیات گیاهی از دیرباز در ایران مرسوم بوده است. امروزه رویکرد جدید جهان به استفاده از ترکیبات طبیعی، این گرایش را چند برابر کرده است، به نحوی که در حال حاضر، کمتر خانه ای را در ایران می توان یافت که در آن حداقل از برخی عرقیات گیاهی استفاده نشود. عطر و بوی مطبوع، خواص دارویی و به باور بسیاری از مردم بی ضرر بودن این عرقیات از دلایل استقبال گسترده مردم از آنهاست. علاوه بر مردم ایران، برخی کشورهای همسایه، به ویژه کشورهای عربی نیز، از عرقیات تولیدی ایران استفاده می کنند. صرفه اقتصادی تولید عرقیات در ایران و ساده بودن روش تهیه آنها، افراد زیادی را تشویق کرده است که به صورت سنتی یا صنعتی به تولید عرقیات گیاهی روی آورند.

دکتر ابوالفضل کارگر فرد در تاریخ دوازدهم فروردین 1343 در شهر قزوین و در یک خانواده متدین چشم به جهان گشود. پس از مراجعت خانواده به تهران، وی تحصیلات ابتدایی، متوسطه و دبیرستان را در تهران پشت سر گذاشت. متعاقبا دکتر کارگر فرد تحصیلات دانشگاهی را در سال 1361 در دانشگاه گرگان و در مقطع کاردانی شروع، سپس مقطع کارشناسی را نیز در همین دانشگاه ادامه داده و در سال 1366 به اتمام رساند. در سال های 1367 الی 1369 خدمت مقدس سربازی خود را طی نموده و پس ازآن حس کنجکاوی او در شناخت موضوعات جدید، به جذب ایشان در سال 1370 در بخش تحقیقات علوم چوب و کاغذ موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور انجامید و فعالیت های علمی و تحقیقاتی خود در حوزه چوب و کاغذ را در این موسسه شروع نمود.

گونه های شوررست Hypericopsis persica وSalicornia perspolitana به ترتیب متعلق به تیره های شبنمیان و سلمه تره ایان انحصاری استان فارس هستند. این دو گیاه به صورت باریکه جای در امتداد سواحل دریاچه های شور بختگان، مهارلو و طشک روی خاکهای با شوری زیاد و مرطوب میرویند. به منظور تخمین میزان خطر انقراض و محافظت از آنها، جایگاه حفاظتی این دو گیاه با استفاده از معیارهای اتحادیه حفاظت از طبیعت (بر اساس میزان حضور، سطح تحت اشغال، تعداد افراد بالغ، وضعیت رویشگاه ها و جمعیتها) بررسی شد. نتایج این بررسی نشان میدهد که آنها گونه هایی در حال انقراض (Endangered/EN) محسوب میشوند. احداث سدهای بزرگ در مسیر رودخانه های منتهی به این تالابها، معادن نمک، کشاورزی، آلودگی، چرا و لگدکوب شدن آنها توسط وسایل نقیله طبیعتگردان مهمترین عوامل تهدید رویشگاهای این گیاهان محسوب میشوند. گونه های شوررست Hypericopsis persica وSalicornia perspolitana انحصاری استان فارس هستند. این دو گیاه به صورت باریکه جای در امتداد سواحل دریاچه های شور بختگان، مهارلو و طشک روی خاکهای با شوری زیاد و مرطوب میرویند. به منظور تخمین میزان خطر انقراض و محافظت از آنها، جایگاه حفاظتی این دو گیاه با استفاده از معیارهای اتحادیه حفاظت از طبیعت (بر اساس میزان حضور، سطح تحت اشغال، تعداد افراد بالغ، وضعیت رویشگاه ها و جمعیتها) بررسی شد. نتایج این بررسی نشان میدهد که آنها گونه هایی در حال انقراض (Endangered/EN) محسوب میشوند. احداث سدهای بزرگ در مسیر رودخانه های منتهی به این تالابها، معادن نمک، کشاورزی، آلودگی، چرا و لگدکوب شدن آنها توسط وسایل نقیله طبیعتگردان مهمترین عوامل تهدید رویشگاهای این گیاهان محسوب میشوند.

زیرگونه Phlomis herba-venti subsp. urmiensis Jamzad، گیاهی چند ساله از تیره نعنا و انحصاری ایران است که در استان آذربایجان غربی، غرب دریاچه ارومیه در مناطق کوهستانی میان بند، در محدوده ارتفاعی1470 تا 1793 متر از سطح دریا می روید. جایگاه حفاظتی این تاگزون بر اساس شیوه نامه اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) مورد بررسی قرار گرفت. سطح تحت اشغال زیرگونه Ph. herba-venti subsp. urmiensis در اندازه گیری های میدانی در رویشگاه-های آن 24 کیلومتر مربع و میزان حضور در محدوده انتشار آن، 145/1927 کیلومتر مربع برآورده شد. این زیرگونه با توجه به سطح اشغال، منفک بودن جمعیت ها، تجدید حیات و کیفیت رویشگاه، در طبقه در خطر انقراض (Endangered/EN) قرار می گیرد. مشاهدات صحرایی نشان داد که شیب های ملایم با خاک نسبتا عمیق در رویشگاه های این گیاه، به علت عدم مدیریت صحیح منابع طبیعی به شدت در حال تبدیل شدن به دیم زارهای کم بازده می باشند و طرفی خشک سالی های متوالی، زاد-آوری این گیاه را کاهش داده است. جمع آوری بذر و نگهداری آن در بانک ژن و فراهم آوردن امکان احیای آن به عنوان گیاه دارویی و زینتی برای حفاظت از این تاگزون انحصاری، ضروری می باشد.

تولستوی در یکی از رمان های خود، «آنا کارنینا» اظهار داشت «خانواده های خوشبخت همه شبیه هم هستند، هر خانواده ناراضی در نوع خود ناراضی است». داستان نویس روسی هرگز نمی دانست روزی از این «اصل آنا کارنینا» برای توصیف جوامع میکروبی، سلامت و روابط آن ها با میزبان های گیاهی شان استفاده خواهد شد.تعدادی از اکولوژیست های دانشگاه کالیفرنیا در سانتا باربارا این ایده را مطرح کردند که یک میزبان گیاهی ناسالم یا تحت تنش، میکروبیوم متنوع تری نسبت به همتای سالم خود دارد (An Bui et al., 2020). مطابق با یافته ایشان، این تنوع در واقع پاسخ به شرایط متغیری است که ممکن است به نوبه خود نشان دهنده یک محیط ناپایدار یا تحت تنش باشد. بنابر نظر آنها «میزبانان سالم احتمالا میکروبیوم های بسیار مشابهی دارند، در حالی که میزبان های ناسالم از نظر جوامع میکروبیوم، متنوع و متفاوت هستند.»

در مقاله منتشر شده در 16 فوریه در Journal of Biogeography یک گروه بین المللی از پژوهشگران به رهبریSuissa  دانشجوی دکترای دانشکده ارگانیسم و زیست تکاملی دانشگاه هاروارد با همکاری Sundue از دانشگاه سوید اولین ارزیابی جهانی تنوع زیستی سرخس را گردآوری کردند. آنها داده های دیجیتالی هرباریوم، داده های ژنتیکی و داده های آب و هوایی را در هم ادغام کردند تا مشخص کنند بیشترین گونه های سرخس در چه مناطقی به وجود می آیند و چرا؟ یکی از محققان این مطالعه می گوید: مجموعه های تاریخ طبیعی، اطلاعات پایه و محور اصلی مطالعات تنوع زیستی هستند. دانشمندان، قرن ها با دقت و وسواس، مشغول جمع آوری و نگهداری این مجموعه ها بوده اند و با دیجیتالی کردن این نمونه ها در سال های اخیر، امکان بهره برداری جامع از آنها فراهم شده است. پژوهشگران با تکیه بر این مجموعه دیجیتالی شده از تاریخ طبیعی سعی دارند تا نقشه پراکنش زندگی روی زمین و اطلاعات پایه بیش از یک میلیون گونه سرخس را با مختصات طولی و عرضی جغرافیایی در سراسر جهان تهیه کنند. پس از پیرایش گسترده پایگاه داده و حذف نمونه های ضعیف، تقریبا 800،000 نمونه برای 8000 گونه سرخس باقی ماند.

با پیشرفت فناوری دیجیتال، صنعت سنتی گذشته با سرعت چشمگیری در حال تبدیل شدن به صنعتی هوشمند است. این مسئله باعث ایجاد انقلابی دیگر در صنعت، با عنوان انقلاب صنعتی چهارم (Industry 4.0) شده است. تاثیرات صنعت چهارم از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و محیط زیست، در سراسر دنیا چشمگیر خواهد بود. در حال حاضر این تحول به لطف علومی مانند هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) و اینترنت اشیاء (IoT) با سرعت خیره کننده ای در حال توسعه است. به طوری که با پیشرفت های اخیر حوزه دیجیتال، بیان شده است که نقطه تکنیکی فناوری (Technological singularity) خیلی زودتر از آنچه انتظار می رود اتفاق خواهد افتاد (Singh et al., 2020). با توجه به مزایای اقتصادی و محیط زیستی صنعت چهارم، ردپای این تحول در صنعت جنگل داری نیز دیده شده است که محققان از آن با عنوان جنگل داری چهارم (Forestry 4.0) تعبیر می کنند، ولی به دلایل مختلفی استفاده و توسعه فناوری در جنگل کندتر از سایر بخش های صنعتی پیش می رود. از جمله این علل عبارتند از: جنگل ها در بیشتر کشورها، جزو اراضی ملی بوده و بیشتر درگیر سیاست های غلط، یا محافظه کارانه دولت ها قرار می گیرند، دسترسی به بسیاری از مناطق جنگلی به دلیل صعب العبور بودن و وسعت، سخت و دشوار است و نیاز به تجهیزات خاص و ویژه برای داده برداری خواهد داشت.

این کتاب توسط آقایان مهندس عباس زارع زاده، مرحوم مهندس پرویز باباخانلو و مهندس محمد رضا عرب زاده تهیه و تدوین و توسط موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در سال 1399 منتشر شده است. مجموعه حاضر، نتیجه تلاش همکاران بسیار عزیز و تلاشگر مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد (به ویژه آقایان مهندس زارع زاده و عرب زاده) و سایر اعضای هییت علمی و پژوهشگران استان یزد و همچنین استاد فقید و پیشکسوت، زنده یاد مهندس پرویز باباخانلو که سال های متمادی در ستاد موسسه و به ویژه بخش تحقیقات گیاهان دارویی و معطر در زمینه گیاه شناسی، شناسایی، معرفی و کشت و پرورش گیاهان دارویی کشور؛ تلاش های وافر و بی شایبه ای را به خرج دادند، بوده که به زیور چاپ آراسته شده است. در این مجموعه نفیس و ارزشمند، نتایج به دست آمده از کشت، پرورش و سازگاری بیش از 119 گیاه دارویی کشور در کلکسیون گیاهان دارویی مرکز تحقیقات استان یزد طی 12 سال (1373 تا 1384) جمع آوری و تدوین شده است. از مجموع 119 گونه گیاه دارویی مورد مطالعه، 78 گونه سازگار به شرایط اقلیمی منطقه گرم و خشک استان یزد معرفی شده اند.