نشریه مطالعات روانشناسی با رویکرد اسلامی
پیاپی 2 (پاییز و زمستان 1399)

نظام اسلامی، کامل ترین و اساسی ترین نظام حاکم بر جامعه بشری است. مهمترین و اساسی ترین هدف نظام اسلامی، تعلیم و تربیت انسان است. برای تحقق این هدف در نظام اسلامی اصولی مشخص شده است.قرآن کریم یکی از منابعی است که اصول تعلیم و تربیت را بیان می کند. داستان حضرت موسی (ع) و حضرت خضر (ع) یکی از قصص قرآنی است که برخی از این اصول تعلیم و تربیت را دربردارد. پژوهش حاضر با تدبر و تعمق در آیات داستان حضرت موسی (ع) و حضرت خضر (ع) و با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی، اصول تعلیم و تربیت بیان شده در آیات را بررسی می کند. برخی از اصولی که درنتیجه تدبر در آیات داستان حضرت موسی (ع) و حضرت خضر (ع) می توان استخراج کرد عبارتند از: اصل همکاری، اصل تذکر، اصل ایجاد انگیزه، اصل تواضع، اصل اصلاح شرایط، اصل صبر و اصل اعطای بینش. تبیین و شناخت اصول تعلیم و تربیت نقش مهمی در رسیدن جریان تربیت به هدف نهایی خود دارد.

در پژوهش حاضر، معنای احترام به همسر، تفاوت های زن و مرد، مصادیق احترام و آثار احترام بین زوجین در زندگی مشترک بیان شده است. هدف از پژوهش حاضر، یافتن بهترین راهکار برای ثبات و پایداری زندگی، آرامش و نشاط اعضای خانواده، تامین مطالبات اعضا، رفع نیازمندی ها در ابعاد مادی و معنوی و پیداکردن سعادت و خوشبختی است. پژوهش حاضر به روش تحلیلی-توصیفی است که بر داده های دینی و روان شناختی مبتنی است و یافته های اصلی آن، ضرورت توجه به تفاوت ها و ویژگی های شخصیتی زن و مرد، توجه به سلیقه ها و برداشت های هر یک از زن و شوهر از رفتار یکدیگر و شناخت نمونه ها و مصادیق گوناگون احترام به همسر است.

یکی از اثرات تحولات فرهنگی_اجتماعی در جامعه امروزی ایجاد طلاق عاطفی بین زوجین است. تحولات فرهنگی جریانی است که در آن درنتیجه برخورد یک فرهنگ با فرهنگ دیگر، دگرگونی در نهادها (نهاد خانواده، نهادآموزشی، نهاد مذهبی و...) و ارزش های یک فرهنگ و جامعه ایجاد می شود. تحولات اجتماعی نیز مجموعه ای از تغییراتی است که در طول یک دوره طولانی طی یک یا شاید چند نسل در یک  جامعه رخ می دهد. موثرترین تحولات فرهنگی- اجتماعی که  عامل به وجودآورنده طلاق عاطفی بین زوجین است، عبارت است از: فضای مجازی، اشتغال زنان، تحصیلات زوجین و  تغییر قدرت ساختار خانواده که به دلیل اهمیت در پژوهش حاضر بررسی می شود. در پژوهش حاضر از روشتوصیفی_تحلیلی (آمیخته ای) و روش گرداوری اطلاعات، کتابخانه ای استفاده شده است. یافته های تحقیق حاضر نشان می دهد که بین تاثیر فضای مجازی، اشتغال زنان، تحصیلات زوجین و تغییر ساختار قدرت در خانواده با طلاق عاطفی رابطه مستقیم و معنادار وجود دارد. بدین معنا که با افزایش استفاده از فضای مجازی، احتمال افزایش طلاق عاطفی بین زوجین بیشتر می شود. از طرفی اگر اشتغال زنان به جای اینکه  در خدمت  خانواده قرار گیرد در تعارض با آن باشد موجب زوال روابط زن و شوهری می شود. طلاق عاطفی در میان زوجین با تحصیلات عالی، نسبت به زوجین بدون تحصیلات عالی بیشتر است؛ زیرا عدم پذیرش یا بی توجهی به نظریات یکدیگر به دلیل غرور ناشی از خودآگاهی رخ می دهد . همچنین اگر هریک از زوجین در نقش و وظایف خود به درستی عمل نکند به همان اندازه میزان طلاق عاطفی دربین زوجین نیز افزایش می یابد. درپژوهش حاضر این نتیجه نیز حاصل شد کهعلت ایجادمشکلات عاطفی درمیان زوجین،نداشتن مهارت های زندگی به دلایل گوناگون است. این درحالی است که بیشترمشکلات روابط میان زوجین باآموزش و بسیاری از تدابیر دیگرقابل حل است.

در جهان کنونی، سیلاب اطلاعاتی که به وسیله رسانه های مختلف همگانی جاری می شود به تدریج تمام جامعه را در خود غرق می کند و افراد که خواه ناخواه در این جو اطلاعاتی تنفس می کنند از این اطلاعات نیز تغذیه می کنند و به تدریج در جریان امور قرار می گیرند و این اطلاعات را برای سایرین بازگو می کنند. تمام این عوامل هرچند نامحسوس و مبهم، بر رفتار انسان اثر می گذارند. بدین جهت نوشتار حاضر با روش اسنادی و تحلیلی به بررسی کاربرد روان شناسی در ابزار تبلیغ می پردازد. یافته های تحقیق حاضر نشان می دهد که این جریان، پیام های رسانه های همگانی هستند که به تدریج با پیوستن به هم، انسان را در خود غرق می کنند و در روش زندگی و شیوه عمل، تغییر ایجاد می کنند. در نتیجه با مغزشویی نامحسوس (البته جزیی و بسیار کند) اعتقادات تازه ای در انسان به وجود می آورند. بنابراین، ابزارهای تبلیغ را به صورت های مختلف و قالب های گفتاری، دیداری، شنیداری و نوشتاری می توان دسته بندی کرد که هریک از آنها بر عواطف و احساسات و رفتارهای انسان تاثیر می گذارند و انسان را به سمت خود هدایت می کنند که آنها گاهی ابزارهای سنتی و ساده هستند و گاهی ابزارهای تکنولوژیک و پیشرفته.

آرامش روانی، گمشده انسان در قرن حاضر است که اضطراب و تشویش خاطر، جامعه جهانی را فراگرفته است. قرآن کریم یاد خدای متعال را به عنوان عامل آرامش معرفی می کند. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی، نقش نیایش در آرامش روان را تبیین می کند و با بررسی ماهیت نیایش، ارکان و اقسام آن و آسیب هایی که ممکن است نیایش را از نتایج مطلوب آن بازدارد، نقش نیایش در آرامش روان از دیدگاه اسلام و روان شناسی در بعد شناختی، عاطفی و رفتاری را بررسی می کند.

خانواده به عنوان اولین کانونی که فرد در آن قرار می گیرد، مهم است. اولین تاثیراتمحیطی که فرد دریافت می کند از محیط خانواده است و حتی تاثیرپذیری فرد از سایر محیط ها، نشات گرفته از همین محیط خانواده است. خانواده پایه گذار بخش مهمی از سرنوشت انسان است و در تعیین سبک و خط مشی زندگی آینده، اخلاق، سلامت و عملکرد فرد نقش بزرگی دارد. همچنین خانواده به عنوان کوچک ترین نهاد اجتماعی، آسیب پذیرترین گروه دربرابر آسیب هایاجتماعی است به طوری که بیشتر مشکلات و آسیب ها ابتدا در خانواده ها بروز پیدا می کند و درصورت عدمپیشگیری و برخورد ناصحیح با آنها به درون جامعه نیز رسوخ می کند و در این شرایط دشوار، دیگر نمی توان به راحتی مشکلات و آسیب ها را در زندگی کنترل کرد. پژوهش حاضر، آسیب های تربیتی تک فرزندان در خانواده های تک فرزند و مقایسه آن با خانواده های چندفرزند در دو دیدگاه اسلام و روان شناسی را به روش توصیفی-تحلیلی و با منابع  کتابخانه ای و اسنادی بررسی می کند. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که کودکان خانواده های چندفرزندی در آسیب های تربیتی مانند آسیب های اجتماعی و یا شخصیتی، وضعیت بهتری نسبت به تک فرزندها دارند.