فهرست مطالب

سخن تاریخ - پیاپی 30 (پاییز و زمستان 1398)

نشریه سخن تاریخ
پیاپی 30 (پاییز و زمستان 1398)

  • تاریخ انتشار: 1399/02/16
  • تعداد عناوین: 6
|
  • فرهاد پروانه*، مجتبی گراوند، داریوش نظری، سید علاءالدین شاهرخی صفحات 7-30

    فاطمیان، ازدولت های بزرگ شیعی است که در اواخر قرن سوم هجری در شمال آفریقا شکل گرفت، این دولت در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی، تعالیم شیعی، آشکارکردن مظاهر و مولفه های هویت شیعه در مغرب ومصر، نقش غیرقابل انکاری ایفا کرد. یکی از راه های، پی بردن به میزان توجه به مولفه های هویت شیعی این دولت، بررسی محتوایی منابع اصلی تاریخی است که در آن زمان به نگارش درآمده است. درمیان منابع تاریخی اسماعیلی فاطمیان ، سیره ها و رساله ها دارای اهمیت زیادی است و از منابع اصلی به شمار می روند.مسئله اصلی پژوهش پاسخ به این سوال بوده است: در محتوای سیره هاورساله های نگاشته شده در دولت فاطمیان به چه میزان مولفه های هویت شیعه انعکاس داشته است؟پژوهش حاضر با هدف توصیف انعکاس مولفه ها و نمادهای مرتبط با هویت شیعی در محتوای سیره ها و رساله های دوران فاطمیان انجام شده است. بدین منظور با استفاده از روش تحلیل محتوا،(سه سیره و دو رساله)، مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است. بر اساس یافته پژوهش، مولفه های هویت شیعی فاطمیان در محتوای همه سیره ها و رساله های بررسی شده بطور یکسان و به میزان زیادی مورد توجه و تکرار قرار نگرفته اند و فقط در برخی از این کتب مانند؛ مجموع رسایل کرمانی و سیره ابن جوذر، این مولفه ها انعکاس بیشتری داشته اند. بیشترین میزان تکرار و بازتاب، مربوط به مولفه های مانند: امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، فاطمه الزهرا(س)، اهل بیت(ع) و کمترین میزان تکرار و انعکاس به مولفه های مانند: اربعین، نیمه شعبان، مدارس شیعی، مساجد شیعی، شاعران شیعی، رجال شیعی، وکلای شیعی، سکه های شیعی، کتب اربعه، صحیفه سجادیه، مکاتب شیعی و...، معطوف بوده است.

    کلیدواژگان: فاطمیان، هویت شیعه، سیره ها، رساله ها، مولفه های هویت
  • محمدعلی رنجبر، مریم سادات موسوی* صفحات 31-48

    عصر صفوی (907-1135ق.) به دلیل احیای اقتدار سیاسی دولت و استحکام پایه های حکومت ایرانی، از ماندگارترین و برجسته ترین ادوار تاریخ ایران در دوره ی اسلامی است. در این دوره به دلیل جریانات و تحولات بین المللی و نیز اکتشافات جغرافیایی که توسط غربیان صورت گرفته بود، سرآغاز دوره ی جدیدی در روابط و مناسبات تجاری و رفت و آمد سفیران به ایران شد، بنابراین روند تحولات و روابط تجاری ایران و دول غرب، بسترهای رفت و آمد سیاحان متعددی از جمله شاردن (1664م.) را به ایران فراهم آورد. در میان سیاحانی که در دوره ی صفوی به ایران سفر کردند، آثار شاردن از اهمیت خاصی برخوردار است، از این رو با توجه به اهمیت این اثر و نیز اهمیت آداب و رسوم ایرانیان عصر صفوی به عنوان یکی از عناصر مهم فرهنگ ایرانیان، این پژوهش ضمن بررسی مصادیق مهم آداب و رسوم ایرانیان عصر صفوی در سفرنامه ی شاردن، به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که مهم ترین شاخصه های نگرش شاردن در بررسی پیدایش و تکوین آداب و رسوم ایرانیان عصر صفوی چه مواردی هستند؟ پژوهش حاضر با بهره گیری از سفرنامه ی شاردن به طبقه بندی و تحلیل آداب و رسوم ایرانیان عصر صفوی در دو حوزه ی ملی و مذهبی و بررسی مشخصه های دیدگاه شاردن در این زمینه پرداخته است. یافته های پژوهش حاضرحاکی از این است که شاخصه های نگرش شاردن نسبت به آداب و رسوم ایرانیان عصر صفوی بر محور تحلیل و مقایسه ی موارد فوق با  مولفه های عناصر فرهنگی و مشخصا آداب و رسوم جامعه اروپایی معاصر با عصر صفوی(قرن یازدهم هجری/ هفدهم میلادی) قرار دارد. علاوه بر آن مشخص شده، در بررسی ها و نگرش شاردن در مورد آداب و رسوم ملی و مذهبی ایرانیان، عواملی همچون فرهنگ و تمدن ایران باستان، آموزه های اسلام و شرایط آب و هوایی و اقلیمی ایران، در تکوین و تداوم آداب و رسوم ایران در دوره ی اسلامی منشا اثر بوده اند.

    کلیدواژگان: آداب و رسوم، سفرنامه شاردن، صفویه، مذهبی، ملی
  • وجیهه میری*، مصطفی پیرمرادیان صفحات 49-69

    نوروز بر نخستین ماه سال خورشیدی اطلاق، و در قالب جشنی باشکوه در ایران پیش از اسلام برگزار می شده است؛ پس از اسلام، در دوران بنی امیه و به خصوص در عهد بنی عباس، نوروز، جانی دوباره یافت تا اینکه در عصر صفوی، به عنوان عصر بازیافت وحدت ملی ایران پس از اسلام، به شکوه سابق خود دست پیدا کرد؛ هدف موردنظر این پژوهش تبیین چیستی و چرایی پیوند میان جشن باستانی نوروز با آموزه های شیعی به خصوص جشن غدیر در عصر صفوی است؛ هدفی که پژوهش حاضر سعی دارد با روش توصیفی - تحلیلی به دو پرسش پیرامون آن پاسخ دهد:  1- شواهد پیوند نوروز با  غدیر در عصر صفوی چیست؟ 2- چرا در عصر صفوی نوروز با آموزه های شیعی مقارن سازی شد ؟     شواهد پیوند میان نوروز و غدیر در عصر صفوی را می توان در برخی مصادر حدیثی، سفرنامه ها و نوروزنامه هایی که در آن دوران تالیف شد ریشه یابی نمود. این مقارن سازی تلاشی بود از سوی حکومت صفویه به منظور گسترش تشیع میان ایرانیان، مقابله با دولت سنی مذهب عثمانی، بهره مندی از هدایای نوروزی و استحکام نوروز.

    کلیدواژگان: : تشیع، صفویه، غدیر، نوروز، نوروز نامه
  • محمد محمدی فر*، زهرا روح اللهی امیری، ابراهیم گودرزی صفحات 70-96

    پس از آنکه سیدالشهداء(ع) نامه مسلم بن عقیل مبنی بر مناسب بودن شرایط کوفه برای سفر به آن شهر را دریافت کرد، تصمیم گرفت مکه را ترک گفته و به عراق رود. بالا بودن مجموع آمار مخالفان عزیمت امام(ع) به کوفه در منابع شیعی و اهل سنت، قابل تامل است. درستی یا نادرستی تعداد این مخالفت ها و اینکه نوع مخالفت آنان با اصل قیام بوده یا با شیوه قیام، سوال تحقیق پیش رو با روش توصیفی _ تحلیلی است. پژوهش حاضر ضمن بهره گیری از شواهد و قراین مختلف تاریخی و نیز شناخت نوع مخالفت ها، به بازخوانی اخبار پرداخته و تحذیرکنندگان را در قالب دو گروه ناصحان و مخالفان سیاسی قابل تقسیم بندی می داند. همچنین، تصحیف و خلط نام افراد با یکدیگر؛ تکثیر یک سخن و نسبت دادن آن به افراد دیگر؛ جعل خبر برای زیر سوال بردن قیام امام(ع) و نداشتن خاستگاه معتبر برای بعضی از این مخالفت ها را، از جمله عوامل افزایش شمار ناصحان و مخالفان می داند.

    کلیدواژگان: سیدالشهدا(ع)، مخالفان، ناصحان، مکه، کوفه
  • نعیم شرافت * صفحات 97-110

    پذیرش نقش مسلمانان و روحیه علم آموزی و نشر دانش، کار و تلاش بی وقفه، خلاقیت و نوآوری، شهرسازی و توجه به نشانه های تمدنی اسلام از سوی اکثر مستشرقین به خصوص مستشرقین اسپانیایی نادیده گرفته شده است. این غفلت مستشرقین آگاهانه یا ناآگاهانه ریشه در کدورتی دیرینه نسبت به اسلام و مسلمانان دارد که در اسپانیا از زمان سقوط آندلس تاکنون مسلط بر افکار عمومی مردم و نخبگان جامعه اسپانیایی بوده است. اما در این میان گروهی از مستشرقین اسپانیایی تبار در دو قرن اخیر ظهور پیدا کردند که به واسطه علاقه ای که به زبان و ادبیات عرب داشتند به تصحیح، شرح، نقد و ترجمه متون عربی دانشمندان آندلس دوره اسلامی پرداختند و با دستاوردهای شگفت انگیز آنان در زمینه های مختلف ادبی، علمی، فلسفی، اجتماعی، سیاسی و... آشنا شدند و سعی کردند با پاسخ نظرات بدبیانه و کینه توزانه دیگر مستشرقین، جایگاه والای اسلام و نقش مسلمانان در دوره آندلس اسلامی را ثابت کنند. مقاله پیش رو به دنبال اثبات حضور چنین جریان مثبت اندیشی در میان مستشرقان اسپانیا است. این مقاله مبتنی بر روش توصیفی و تاریخی و بر اساس مطالعات کتابخانه ای، به معرفی مکتب کودرا به عنوان مشهورترین جریان شرق شناسی معتدل در اسپانیا پرداخته است و با معرفی مهمترین آثار و تالیفات کودرا و شاگردانش، به برخی شاخص ها و مولفه های فکری این جریان اشاره می کند.

    کلیدواژگان: مکتب کودرا، مستشرقین اسپانیایی معتدل، مستشرقین اسپانیایی متعصب
  • نجمه صالحی*، مهسا اسدبیگی صفحات 111-128

    نقش و اثرگذاری بانوان در عرصه های مختلف از موضوعات ثبت نشده در آثار پیشین است که با در کنار هم گذاشتن گزارش های تاریخی پراکنده، می توان به آن دست یافت. پژوهش فرارو با روش توصیفی تحلیلی و مطالعه ی متون تاریخی و رجالی متقدم درصدد پاسخ به این پرسش است که بانوان شیعه در دوران پیشوای ششم (علیه السلام) چه تاثیری داشته و چه اقداماتی در جهت بسط جریان تشیع انجام داده اند؟ لذا با نگاهی گذرا به اوضاع فرهنگی سیاسی عصر امام صادق (علیه السلام) به معرفی برخی زنان برجسته شیعه می پردازد و پاره ای از اقدامات مهم آنان را مورد بررسی قرار می دهد. حضور بانوان شیعه-ی دوره مذکور در زمینه های گوناگون ازجمله نقل روایت، پاسخ به سوالات شرعی، وصایت، وکالت، هجرت و نشر فرهنگ ناب شیعه، گویای این مدعاست که بانوان شیعه در گسترش جریان تشیع موثر بوده و تهدید ها را به فرصت تبدیل کرده اند.

    کلیدواژگان: عصر امام صادق (علیه السلام)، منصور عباسی، بانوان شیعه، تشیع و تقیه
|
  • Farhad Parvaneh *, Mojtaba Gerawand, Dariush Nazari, Seyed Mahmoud Shahrokhi Pages 7-30

    The Fatimids are one of the great Shiite states that formed in North Africa in the late third century AH. This state played an undeniable role in the spread of Islamic culture and civilization, Shiite teachings, revealing the manifestations and components of Shiite identity in the Maghreb and Egypt. One way to find out how much attention is paid to the components of the Shiite identity in this government is to examine the content of the main historical sources that were written at that time. Among the Fatimid Ismaili historical sources, Sira and writings are very important and are among the main sources. The main research question is the answer to this question: How much the components of the Shiite identity reflected in the Sira and writings in the Fatimid state? The aim of this study is to describe the reflection of components and symbols related to Shiite identity in the Fatimid biographies and writings. For this purpose, using the method of content analysis, three Sira and two writings have been analyzed. According to the research findings, the components of the Fatimid Shiite identity in all studied Sira and writings have not been considered and repeated in the same way and to a large extent and only in some of these books, such as: Kermani's writings and Ibn Jawzar's Sira, these components have been more reflected. The highest rate of repetition and reflection is related to components such as: Imam Ali, Imam Hassan, Imam ‌ Hussein, Fatemeh Zahra , Ahl al-Bayt (PBUT) and the lowest rate is related to components such as: Arbaeen, Nimeh Sha'ban, Shiite schools, Shiite mosques , Shiite poets, Shiite Rijal, Shiite lawyers, Shiite coins, Four books, Sahifa Sajjadieh, Shiite schools, etc.

    Keywords: Fatimids, Shiite identity, Sira, writings, Identity components
  • Muhammad Ali Ranjbar, Maryam Sadat Moosavi * Pages 31-48

    The Safavid period (1357-1907 AH) is one of the most durable and prominent periods in the history of Iran in the Islamic period due to the revival of the political authority of the government and the strengthening of the foundations of the Iranian government. This period marked the beginning of a new period in trade relations and ambassadors' travel to Iran due to international developments and geographical discoveries made by Westerners. Therefore, the process of developments and trade relations between Iran and Western countries, provided a platform for many tourists, including Chardin (1664) to travel to Iran. Among the tourists who traveled to Iran during the Safavid period, Chardin's works have special importance; Therefore, considering the importance of Safavid Iranian customs as one of the important elements of Iranian culture, this study, while examining the important examples of Safavid Iranian customs in Chardin's travelogue, seeks to answer this question: What are the aspects of Chardin's attitude in examining the origin and development of Safavid Iranian customs? Using Chardin's travelogue, the present study has classified and analyzed the customs of Safavid Iranians in two national and religious areas and examined the characteristics of Chardin's view in this field. The findings of the present study indicate that the characteristics of Chardin's attitude about the customs of Iranians in the Safavid period, based on the analysis and comparison of the above with the components of cultural elements and specifically the customs of contemporary European society in this period. (11th century AH) / Seventeenth AD) In addition, it has been determined that in Chardin's studies and attitudes about the national and religious customs of Iranians, factors such as the culture and civilization of ancient Iran, the teachings of Islam and the climatic conditions, have been influential in the formation and continuation of customs.

    Keywords: customs, Chardin travelogue, Safavid, Religious, national
  • Vajiheh Miri *, Mustafa Pirmoradian Pages 49-69

    Nowruz is the first month of the solar year which was held in the form of a glorious celebration in pre-Islamic Iran; After Islam, during the Bani Umayyad period, and especially during Bani Abbas, Nowruz was revived until it reached its former glory in the Safavid period, (as the period of restoring the national unity of Iran after Islam). The purpose of this study is to explain what and why the connection between the ancient celebration of Nowruz and Shiite teachings, especially the celebration of Ghadir in the Safavid period; The present study tries to answer two questions in this regard by descriptive-analytical method- What is the evidence of the connection between Nowruz and Ghadir in the Safavid era? 2- Why was Nowruz compared to Shiite teachings in this period? Evidences of the connection between Nowruz and Ghadir in the Safavid period can be traced to some hadith sources, travelogues and Nowruz-letters that were written at that time. This comparison was an attempt by the Safavid government to spread Shiism among the Iranians, to oppose the Ottoman Sunni state, to use the gifts of Nowruz, and to strengthen Nowruz

    Keywords: Shiism, Safavid, Ghadir, Nowruz, Nowruz letter
  • Mohammad Mohammadifar *, Zahra Ruhollahi Amiri, Ebrahim Goodarzi Pages 70-96
  • Pages 111-128