فصلنامه مدیریت در اسلام (نخل شهداد)
پیاپی 41 (پاییز و زمستان 1399)

یکی از مباحث مهم در مدیریت اسلامی که اساس و وجه ممیزه آن از دیگر رویکرد‌های مدیریتی است، «اصول مدیریت اسلامی» است. ما زمانی می‌توانیم ادعا کنیم مدیریت اسلامی داریم که تمام تیوری‌ها و فعالیت‌های مدیریتی‌مان برگرفته از مبانی و اصول اسلامی و بر اساس آنها باشد. با این وجود مشاهده می‌گردد که تعریف روشنی از اصول مدیریت اسلامی وجود ندارد و در نتیجه در شمردن موارد آن، اختلاف نظر قابل توجهی وجود دارد. لذا مسئله این است که اولا ماهیت این اصول چیست و چه ارتباطی با مدیریت اسلامی دارد و ثانیا مصادیق آن کدام است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی تلاش دارد با تعریف اصول مدیریت اسلامی به ضرورت بحث از آنها در مدیریت اسلامی پرداخته و سپس برخی از این اصول را همراه با بررسی و نقدی اجمالی معرفی کند.

دقت در آیات و روایات مشورت و نیز سیره پیامبرk نشان می‌دهد که «مشورت» در اسلام به منزله یک واجب یا مستحب مشخص، به شکلی تعبدی با امری مولوی، تشریع نشده است. آنچه در عرصه تشریع در این‌باره بیان شده، ارشاد بر امری است که خلقت آدمی بر آن سرشته شده است. با توجه به معصوم بودن پیامبرk، شور و مشورت ایشان با اصحاب و کارگزاران در امور دنیویی بوده است. مشورت در سیره پیامبرk با اصحاب و کارگزاران دارای جایگاه والایی بوده و ایشان در موقعیت‌های مختلف سعی در نهاینه کردن مشورت در بین اصحاب و کارگزاران داشته‌ است. «مشورت با صاحبان معرفت و تجربه و آگاهی»، «قدرت و قاطعیت در تصمیم‌گیری»، «تدبر و عاقبت‌اندیشی»، «یافتن راهکار و روش مناسب در تصمیم‌گیری»، «نهادینه شدن مشورت» از جمله معیارهای پیامبرk هنگام تصمیم‌گیری می‌باشد. 

یکی از معضلاتی که می‌تواند برای سازمان‎ها و جوامع تهدید جدی محسوب شود، بروز و ظهور بحران به ویژه بحران‎های فرهنگی است. بر این اساس، برای مدیریت بحران فرهنگی در سیره حضرت موسیj به اصول و راهکارهای مدیریتی ایشان توجه کردیم که می‌تواند راه‎گشای بسیاری از سازمان‎ها در رویارویی با بحران‎های فرهنگی باشد. با بررسی آیات قرآن کریم، می‎توان به جامعیت اصول و راهکارهای مدیریت حضرت موسیj را در سه مرحله پیش از بحران، حین بحران و پس از بحران پی ‎ببریم. برخی از اصول حاکم و تعیین کننده مدیریت ایشان عبارتند از: تعیین جانشین شایسته، پاسخ گویی، پشتیبانی، تغییر ظاهر، تحول از درون، تسریع در اقدام، آگاهی و اطلاع‎رسانی، قاطعیت، آرامش، یادگیری از بحران، مطالعه بحران، مقابله با بحران. همچنین برخی از راهکارهای ایشان در مراحل سه‎گانه مدیریت بحران، تحمیل کردن، تلقین پذیری، تبیین نقاط ضعف، تبیین نقاط قوت، تصویر‎سازی، برچسب‎زنی، بی‎اعتبارسازی، پاک‎سازی، شفاف‎سازی، تحقیر‎سازی و ریشه‌کن‎سازی می‎توان نام برد.

هفتمین مقاله در «اخلاق مدیریت در حکومت مهدوی» و اولین مقاله نظردهی از سلسله مقالات مباحث اجتهادی در بنیاد فقهی مدیریت اسلامی است. در چند مقاله اولیه که بحث آکادمیک شده است و زمینه ای برای یافتن موضوع در بحث اجتهادی و یافتن سوالات اصلی و فرعی بود. در بخش اجتهادی از منابع مختلف خصوصا اسلامی استفاده می کنیم. بعد از نوشتن مقالات اجتهادی نوبت به مقالات نظریه پردازی و بعد نظام سازی می رسد. موضوع کلی این مقالات در مورد حکم اخلاق مدیریت (در امت مهدوی) و در این مقاله خصوص عدالت است. عدالت جزء صفت رییسه اخلاقی است که با تسلط قوه عاقله بر قوای دیگر به دست می آید. از آنجایی که این مقاله اولین اخلاقی است در مورد وجوب فراگیری اخلاق برای مدیران و از چگونگی فقهی شدن مسایل اخلاقی پرداخته شد. بعد به مفهوم عدالت در فقه الغه و فقه القرآن پرداخته شده است.

بررسی مشکلات و ایرادات اداری در هر کشوری یکی از مهم ترین مسایل در زمینه علوم انسانی در هر کشوری می باشد. در این مقاله که به صورت کتابخانه ای و میدانی انجام شده است با یک نگاه جدید و دقیق تر و با سه رویکرد شخصی و سیستمی و کارکردی به بررسی مشکل کم کاری در ادارات دولتی ایران پرداخته شده است. بررسی مشکلات با این سه رویکرد یک نگاه جدیدی است که سابقه چندانی ندارد. در این میان هر کدام از سه رویکرد، مشکلات شخصی، سیستمی و کارکردگرایانه هرکدام مسیول بررسی و تعیین و در نهایت برطرف کردن اشکالات مربوط به بخش خود می باشد که در این نوشتار به آن پرداخته شده است.

آموزش و پرورش و تربیت کادرساز یک کودک نوپا، گرچه در ابتدا سخت به نظر می‌رسد، اما با داشتن راهکارهای درست و آگاهی بیشتر والدین و مربیان، نه تنها می‌تواند ساده، بلکه پر از لحظات خوش و شادی باشد. در مقاله سوم از مجموعه مقالات رساله با عنوان، اصول و روش های کادرسازی کودکان، می‌توانید با دو اصل و چند راهکار، برای شروع تربیت یک کودک نوپا آشنا شوید.