نشریه راهبرد توسعه
سال هفدهم شماره 2 (پیاپی 66، تابستان 1400)

رویکرد کارآفرینی به شرکت ها، استفاده از مدل مارپیچ سه گانه (تعامل دولت، دانشگاه و صنعت) و مدیریت منابع انسانی و برندسازی ، از جمله استراتژی های اساسی و عوامل موفقیت غول های عرصه صنعت رسانه و فناوری اطلاعات در آسیا می باشد، سازمان هایی که در قالب شرکت های چند ملیتی فعالیت می کنند. بر اساس پیش بینی ها، آینده اقتصاد دنیا، تحت سلطه شرکت های آسیای شرقی خواهد بود و بایستی مردم سرزمین های غربی، خود را برای درک هویت فرهنگی کشورهای آسیایی آماده نمایند و صاحبان شرکت های غربی هم باید فرهنگ و استراتژی های تجاری شرکت های آسیایی را مطالعه کنند. تلاش های شرکت های آسیایی در این راستا، چشمگیر بوده است؛ آنها برای تقویت ظرفیت های عملیاتی و ایجاد سهم بازار داخلی، به سرعت دانش و فناوری شرکت های خارجی را جذب کرده اند. علاوه بر این، حمایت گسترده دولت ها از شرکت های آسیایی برای رشد جهانی، آنها را به وام گرفتن سنگین خارجی نیز بی نیاز کرده است. از جمله کشورهایی که توانسته اند در اقتصاد جهان، حرفی برای گفتن داشته باشند، چین و هند هستند. این مقاله، به بررسی پنج هلدینگ رسانه ای آسیایی؛ «علی بابا، هوآوی، لنوو، تنسنت و اینفوسیس» و راهبردهای آنها برای آماده سازی جهت حضور موفق در بازارهای داخلی و رقابت با شرکت-های خارجی و راهیابی به بازارهای غرب پرداخته است.

در ادبیات اقتصادی نرخ پس انداز خانوارها برآیندی از کلیه سیاست های اقتصادی، جمعیتی، اجتماعی و نهادی دولت و بخش عمومی می باشد که شناسایی اثر هرکدام از این عوامل می تواند باعث تسریع فرایند توسعه اقتصادی و همچنین کارایی سیاست های رفاه عمومی شود. هدف این پژوهش بررسی عوامل کلان اقتصادی موثر بر نرخ پس انداز خانوارهای شهری است. بدین منظور این تحقیق با استفاده از رگرسیون چندکی (کوانتایل) طی بازه 1361-1396 مورد بررسی قرار گرفته است. توزیع نرمال و کرنل نرخ پس انداز خانوارهای شهری حاکی از وجود چولگی منفی شدید و داده های پرت در سری زمانی نرخ پس انداز خانوارهای شهری دارد. طبق نتایج حاصل از اجرای رگرسیون کوانتایل متغیرهای رشد اقتصادی، نرخ تورم، نرخ وابستگی، نرخ بهره حقیقی و نرخ ارز تاثیر نامتقارن بر نرخ پس انداز خانوارهای شهری در چندک های مختلف دارند. سرریز رشد اقتصادی بر نرخ پس انداز خانوارها در تمامی سال ها یکسان نیست و اثرش نیز نامتقارن است. تورم نیز تاثیر نامتقارن بر نرخ پس انداز خانوارهای شهری داشته و در چندک های پایین تاثیر مثبت و معنادار و در چندک های میانی تاثیر منفی و معنادار دارد. در مقابل هزینه های تامین اجتماعی تاثیر مثبت معنادار و متقارن بر نرخ پس انداز خانوارهای شهری داشته و در بیشتر چندک ها باعث افزایش آن می شود.

بیش از دو دهه است که الگوی تولید دانش بنیان با ظرفیت‌های چشمگیر برای رشد اقتصادی مطرح شده است. یکی از ویژگی‌های اساسی این الگو، خلق، نشر و کاربرد دانش و فناوری در همه فعالیت‌های اقتصادی است. از منظر اقتصادی، می‌توان در یک تقسیم بندی، عوامل موثر بر خلق، نشر و کاربرد دانش و فناوری و تحقق این الگوی تولید را به دو دسته عوامل جانب عرضه و عوامل جانب تقاضا تقسیم نمود. این مقاله بر عوامل جانب تقاضا متمرکز می‌شود و با استفاده از چارچوب نظری اقتصاد نهادی، نهادها و روابط علی بین نهادی و درون نهادی موثر بر فقدان تقاضای اقتصادی برای دانش و فناوری را بررسی می‌کند و تلاش می‌کند از این منظر یکی از مهم‌ترین موانع نهادی خلق دانش‌ها و فناوری‌های مولد در ایران را شناسایی کند. روش جمع‌آوری داده‌ها، اسنادی-کتابخانه‌ای و روش تحلیل داده‌ها، توصیفی- تحلیلی و با کمک گرفتن از شواهد تجربی کشورهای موفق در به کارگیری الگوی تولید دانش بنیان است. مهم‌ترین یافته‌ی تحقیق این است که مهم‌ترین مانع نهادی خلق دانش‌ها و فناوری‌های مولد و اثر بخش در ایران، فقدان تقاضای اقتصادی برای این گونه دانش‌ها و فناوری‌هاست و اصلاح روند خلق دانش و فناوری‌های مولد و اثر بخش در ایران، مشروط به اصلاح ساختار اقتصادی غالب کشور و تبدیل آن به ساختار اقتصادی مبتنی بر فعالیت‌های مولد و بهره‌ور است.

تعیین بهینه نرخ ارز در رقابت پذیری کالاهای تولید داخل نسبت به موارد مشابه خارجی نقش مهمی دارد. تعیین سیاستهای ارزی مختلف تاثیر متفاوتی بر متغیرهای کلان اقتصاد از جمله نرخ رشد اقتصادی در بلندمدت خواهد داشت. در این مقاله تلاش شده است تا با طراحی مدل پویایی سیستمی تاثیر تغییرات نرخ ارز بر تولید ملی با استفاده از نرم افزار ونسیم برای دوره زمانی 1396 تا 1420 شبیه سازی شود. مدل در چهار حالت متفاوت تثبیت نرخ ارز، جهش چند برابری ، افزایش اولیه و افزایش مداوم ارز بر اساس مابه التفاوت تورم داخل از میانگین تورم جهانی شبیه سازی می شود. نتایج نشان می دهد با تثبیت نرخ ارز، تراز تجاری ایران جز در سالهای اولیه همواره منفی شده و در سیاست جهش چند برابری به دلیل تاثیر منفی این جهش تراز تجاری و تولید ملی اندکی بهبود می یابد و در سیاست افزایش اولیه نرخ ارز، نرخ رشد تولید ناخالص ملی نسبت به تثبیت نرخ ارز و جهش یکباره بیشتر است.با توجه به تاثیر مثبت بلندمدت نظام ارزی مدیریت شناور بر تراز تجاری و تولید پیشنهاد میگردد سیاستگذاران پولی کشور تنها سیاستهای ارزی مدیریت شناور را در دستورکار خود قرار دهند.

مفهوم عمومی شهر جدید، با تمرکز بر ماهیت متمایز چین در قالب ضرباهنگ سریع رشد و توسعه شهری، بازتاب دهنده ابعاد اختصاصی این رویکرد مبنی بر شهرسازی مقدم بر شهرنشینی است. از این رو، نسل های قدیم و جدید شهرهای جدید در چین، با استناد به نمونه منطقه کلانشهری شانگهای، رهیافتی در مواجهه با افزایش فزاینده جمعیت شهرنشین هستند که در عین حال، ارتقاء سریع رشد اقتصادی و متعاقبا بهبود رقابت پذیری و کاهش نابرابری های منطقه ای را هدفگذاری می کنند. کلانشهر شانگهای و منطقه کلانشهری شانگهای، بستر تبلور این جریان هستند که نخست و ناگزیر بر ابعاد کمی توسعه متمرکز است، اما به تدریج، ابعاد کیفی آن را نیز مخاطب قرار می دهد. این چنین، اگر نسل قدیم شهرهای جدید بر تدارک مسکن در خدمت فعالیت های صنعتی و سپس کارکرد اقتصادی تاکید داشتند، نسل جدید، توسعه مسکونی را به عنوان محرکی برای رشد اقتصادی و متعاقبا زیست پذیری و کیفیت زندگی، هدفگذاری می کنند. اگر نسل قدیم با اتکا به مدل صنعتی اتحاد جماهیر شوروی، توسعه حومه شانگهای و پراکنده رویی شهری مبتنی بر الگوی تک مرکزی را دنبال می کردند، نسل جدید به دنبال ساختار فضایی چندمحور، چندلایه و چندمرکزی منطقه کلانشهری شانگهای است. آنچه در سیر تحول ایجاد و توسعه نسل های قدیم و جدید شهرهای جدید در منطقه کلانشهری شانگهای قابل توجه است، تقلیل نقش دولت مرکزی و تفویض اختیار به دولت های محلی و شرکت های توسعه و ساخت است که متمم آن، تغییر در مکانیزم سرمایه گذاری است. توجه به سایر ابعاد و ویژگی های این جریان، می تواند برای سایر کشورها، از جمله ایران، که این سیاست هم چنان در آن ها موضوعیت دارد، شناسایی و کاربست تدابیری را در پی داشته باشد که با لحاظ اشتراکات شکلی و محتوایی و افتراقات زمینه ای و اختصاصی، راهگشا خواهند بود.

از اصلی‌ترین دغدغه‌های پژوهشگران علوم اقتصادی چگونگی دخالت دولت در اقتصاد است. این امر در نظام اقتصادی اسلام با بیان‌های متعددی از امیرمومنان مورد بحث قرار گرفته است که اهمیت بررسی آن را دو چندان کرده است. این مقاله با بررسی آیات و روایات و بویژه با بررسی نهج البلاغه به ارایه منش کارگزاران در مواجهه با قشر تولیدکنندگان و تجار به عنوان یکی از اقشار مورد تاکید امیرمومنان در نامه مالک اشتر، می‌پردازد. این مقاله ابتدا با بیان تقسیم بندی قشرهای مختلف مردم در نهج البلاغه به بیان وظیفه همگانی دولت در مواجهه با این اقشار که به طور عموم قابل طرح است، پرداخته و در ادامه به بررسی وظایف اختصاصی دولت در مواجهه با قشر تولید کنندگان و تجار می پردازد که ضمن بررسی ضرورت ورود دولت به امر تولید به بحث در مورد حیطه های ورود دولت در امر تولید می‌پردازد. در پایان این مقاله به یک سیوال مهم نیز پاسخ می دهد و آن این است که اگر تزاحمی بین این اصول ذکر شده کارگزاران بوجود بیاید، این رفتار چگونه خواهد بود که این مقاله باتوجه به برخی منابع فقهی به اهم و مهم ولی فقیه جامعه ارجاع داده است.

از آثار و ثمرات انقلاب اسلامی ایران، الگویی برای تحقق توسعه است که «مدیریت جهادی» نام دارد. مدیریت جهادی با درس هایی از «مدیریت اسلامی» و «علم مدیریت»، توان رساندن کشورهای در حال توسعه و عقب مانده را به توسعه ی مطلوب داراست؛ در پی پاسخ این سوال که دقیقا مدیریت جهادی در تحقق توسعه چطور ایفای نقش خواهد کرد و از چه مسیری ابواب توسعه را به روی کشورهای توسعه نیافته یا کمتر توسعه یافته خواهد گشود؟ این مقاله انجام شده است. فرض اصلی بر این است که مدیریت جهادی برای اصلاح اصلی ترین نهادجغرافیایی یعنی دولت، ورود و با اجتماعی کردن قدرت دولت، توسعه را محقق می کند. هر کشوری که بخواهد از این مدل مدیریتی بهره گیرد باید به شرایط نهادی خود توجه کند و مدیریت سیاسی فضا در آن کشور به گونه ای انجام پذیرد که اصلی ترین نهاد موثر در توسعه یعنی دولت را سامان دهد و اصلاح کند. دولت در صورتی می تواند اهداف عالی و پایدار توسعه را محقق کند که قدرت خود را در سازماندهی صحیحی به بهترین شکل توزیع کند و با مدیریت جهادی می توان مدیریت سیاسی کشور را اصلاح کرد. با استفاده از منابع کتابخانه ای، از طریق روش توصیفی-تحلیلی، «مدیریت جهادی» در میانه ی دو عنوان «مدیریت اسلامی» و «مدیریت سیاسی فضا» تعریف شده است. و نیز با روش تاریخی، تاثیر مثبت مدیریت جهادی دولهالنبی(ص) -دولت مردمی صدر اسلام- و اثرات منفی مردمی نبودن دولت مدرن در ایران در نیل به توسعه بررسی شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که این مدیریت فقط برای ایران و انقلاب اسلامی نبوده بلکه برای هر کشوری که بخواهد از آن برای نیل به توسعه استفاده کند، کاربرد دارد.

بازار محصولات کشاورزی در ایران همواره از ناکارآمدی، بزرگ بودن حاشیه بازار و سنتی بودن نظام بازاریابی رنج برده است. در این میان، بازار میوه یکی از بازارهای بی‌ثبات بوده که در برخی از سال‌ها دچار نوسان قیمت و یا گرانی بیش از حد میوه شده است. برای بررسی این موضوع در مطالعه حاضر، با استفاده از روش تیوری داده‌بنیاد، عوامل موثر بر نوسانات قیمت و بی‌ثباتی بازار محصولات کشاورزی به‌طور عام و بازار میوه به‌طور خاص، مورد بحث و تحلیل قرار گرفت. برای این منظور، بازدید میدانی از سر مزرعه تا سطح خرده‌فروشی و بررسی تمام عوامل زنجیره عرضه انجام پذیرفت و ضمن ثبت مشاهدات میدانی، با کشاورزان، بارفروشان، خرده‌فروشان و واسطه‌ها مصاحبه انجام پذیرفت. همچنین کارشناسان تمامی نهادها و سازمان‌های متولی و یا درگیر در بازار میوه و تره‌بار مورد مصاحبه قرار گرفته و نظرات آنها جهت تحلیل دقیق‌تر مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که عوامل اقلیمی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بر بازار محصولات کشاورزی اثرگذارند. همچنین عوامل مختلفی از جمله سرمازدگی، افزایش نرخ ارز، تورم کلی اقتصاد، نظام سنتی توزیع، بزرگ بودن حاشیه بازار و وجود واسطه‌ها منجر به گرانی میوه در سال مورد بررسی شده است. در نهایت پیشنهاداتی جهت اصلاح وضعیت فعلی و افزایش کارایی بازار ارایه شده است.