فهرست مطالب

پژوهش زبان و ادبیات فارسی - سال نوزدهم شماره 2 (پیاپی 61، تابستان 1400)

نشریه پژوهش زبان و ادبیات فارسی
سال نوزدهم شماره 2 (پیاپی 61، تابستان 1400)

  • تاریخ انتشار: 1400/11/19
  • تعداد عناوین: 6
|
  • ثریا اسلامی خو، محمد حکیم آذر*، اصغر رضاپوریان صفحات 1-22

    جمع‌آوری و تدوین دیوان‌های شاعران در سده‌های پیشین به چند روش صورت ‌می‌گرفت. گاه شاعر در طول حیات خود و به مرور زمان شعرش را در دفتر ‌می‌نوشت و بعد از مرگ، آن دفتر به همان شکل باقی ‌می‌ماند.گاه شاعر، خود دست به کار جمع‌آوری دیوان شعرش ‌می‌شد و آن را بر اساس سلیقه خود مرتب ‌می‌کرد. گاه دوستان و هواداران او دیوان شعرش را بعد از مرگ وی جمع و مرتب ‌می‌کردند و گاه در قرون بعد دیوان شعر او از سوی یک کاتب و بر اساس ذوق او تنظیم ‌می‌شد. در هرکدام از این روش‌ها ترتیب اشعار (خصوصا غزل‌ها) به نحوی خاص بوده است. در این پژوهش قصد داریم به شیوه‌های ترتیب اشعار در دیوان‌های شاعران بپردازیم و ببینیم کدام شیوه منطقی‌تر، و محاسن و معایب هر شیوه چه بوده است. نتیجه‌ای که از این جستار حاصل شد نشان ‌می‌دهد که تا پیش از سده هشتم هجری عمدتا ترتیب و تبویب دیوان‌های شعری بر مبنای درون‌مایه اشعار بوده است. از سده هشتم به بعد رویکردهای صورت‌گرایانه تقویت شد و ترتیب دیوان‌ها بر مبنای نظام‌های گوناگونی از جمله نظام الفبایی، نظام‌های بدیعی و تفننی متداول شد. از عصر مشروطه به این سو نظام تاریخ محور نیز افزوده شد که امروزه دفاتر شعری نوگرا را بر اساس آن تنظیم و تدوین ‌می‌کنند. تغییر نگرش مخاطبان به شعر، فروانی دیوان‌ها و افزایش تعداد شاعران در طول زمان به دگرگونی و تنوع این نظام‌ها پیوند مستقیم دارد که در این مقاله به چرایی و چگونگی آنها توجه شده است.

    کلیدواژگان: نسخ خطی، نظام الفبایی، نظام تاریخ محور، نظام عروضی، ترتیب دیوان
  • اصغر شهبازی* صفحات 23-49

    بررسی معنایی- منظوری گزاره‌های امری از موضوعات مرتبط با بلاغت (علم معانی) است. در نتیجه این بررسی‌ می‌توان جهت‌گیری اندیشه و دل‌سپردگی شاعران را به موضوعات مختلف دنبال کرد؛ زیرا معمولا برداشت اولیه از گزاره‌های امری، امر و دستور است، درحالی‌که شاعران از گزاره‌های امری، معانی و اغراض مختلفی را در نظر دارند و این موضوع در اشعار حافظ با توجه به ساختار تعلیلی- استنتاجی بیشتر جملات امری اهمیت بیشتری دارند؛ در این مقاله، گزاره‌های امری حافظ در 250 غزل نخست دیوان حافظ به روش تحلیل محتوا (رویکرد توصیفی- تحلیلی) بررسی شده‌اند و در نهایت مشخص شده که در 250 غزل نخست دیوان حافظ (معادل 2098 بیت)، در 724 بیت، جمله امری (554 بیت دارای امر مثبت و 170 بیت دارای امر منفی) وجود دارد و حافظ از این منظر، امرکننده بزرگی است. از این تعداد، بسامد جملات امری با معانی تمنایی و ارشادی بالاست و شاید یکی از دلایل تفال‌زدن به دیوان حافظ همین موضوع باشد. در بیش از 35 درصد این ابیات، از ساخت جملات مرکب امری- تعلیلی/ استنتاجی استفاده شده، به ‌گونه‌ای‌که خواننده پس از خواندن آن جملات امری، از نظر ذهنی اقناع می‌شود و تلخی نصیحت را فراموش می‌کند. در این مقاله همچنین جملات امری حافظ، بر اساس نوع گوینده، مخاطب و طلب بررسی شده‌اند و در تمام موارد سعی شده بین نتایج و سبک فردی حافظ ارتباطی جست‌وجو شود.

    کلیدواژگان: حافظ، غزلیات، گزاره های امری، معانی ثانویه، سبک فردی
  • طاهره ایشانی*، ناهید مهرافروز صفحات 51-76

    ارزش و اعتبار «تاریخ بیهقی» به عنوان یک متن ادبی و تاریخی بر کسی پوشیده نیست. در این اثر، «نامه‌ها» از جایگاه ویژه‏ای برخوردار هستند و بررسی آن‏ها با رویکرد میان‏رشته‏ای می‌تواند افق‏های تازه‏ای بر روی پژوهشگران بگشاید. از آن‏جا که امیر مسعود در بافت‏های موقعیتی مختلف، مکاتباتی با افرادی با جایگاه‏های سیاسی متفاوت داشته؛ تحلیل این گونه مکاتبات به روش علمی، افزون بر آشکار نمودن برخی زوایای پنهان آن، چگونگی بهره‌برداری صاحبان قدرت از امکانات زبانی برای سلطه‏گری و اهداف سیاسی را نشان می‏دهد. نظریه «کنش گفتار» که نخستین بار توسط «آستین» از فلاسفه مکتب آکسفورد مطرح شد و سپس توسط «جان سرل» تکمیل شد؛ به ویژگی‌های کارکردی پاره‌های گفتاری کلام تاکید دارد. از این رو، در مقاله پیش رو، نامه‏های صادره امیرمسعود که در جلد اول کتاب تاریخ بیهقی ذکرشده، با روش توصیفی- تحلیلی ، بر مبنای طبقه‌بندی سرل، ابتدا به صورت مجزا و سپس به صوت مقایسه‏ای و در نهایت به صورت کلی از حیث کنش‌گفتار بررسی و تحلیل شده است. نتایج حاصل از این پژوهش، گویای تناسب و هماهنگی کاربست هریک از این کنش‌گفتارها با اهداف امیرمسعود است. چنان‌که فراوانی کنش اظهاری در این پیکره زبانی، می‏تواند نمادی از قدرت وی در کلام باشد. همچنین فراوانی کاربست کنش ترغیبی درچارچوب همین خواسته بوده و البته درصد قابل توجهی از کنش عاطفی به عنوان سومین کنش پرتکرار در یکی از نامه‌ها دیده می‌شود. کارکرد سایر کنش‌های گفتاری در این نامه‌ها در مبحث نتیجه‌گیری نشان داده شده است.

    کلیدواژگان: امیرمسعود، تاریخ بیهقی، جان سرل، کنش گفتار
  • محمد محمودی * صفحات 77-103

    ادبیات داستانی اقلیمی به داستان‎هایی اطلاق می‌شود که در آنها جغرافیای طبیعی و عناصر و ویژگی‎های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و تاریخی اقلیم، نقش مهمی در ساختار و روایت داستان دارد. جریان ادبیات داستانی اقلیمی به صورت جدی از دهه 30 در ایران آغاز شد و به حوزه‎های اقلیمی جنوب، غرب، شرق، آذربایجان و شمال تقسیم‎ می‌شود. بیژن نجدی از جمله نویسندگان خطه شمال است که ماجرای غالب داستان‌هایش در فضای اقلیم شمال رخ می‎دهد و عناصر مختلف طبیعی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی این اقلیم در آنها بازتاب یافته است. هدف این مقاله، بررسی چگونگی تاثیر عناصر اقلیمی شمال در داستان‎های نجدی است و یافته‏های پژوهش ناظر بر این است که نجدی کنشی آگاهانه با عناصر اقلیمی پیرامون خود دارد و این عناصر جزء مهمی از صور خیال و ساخت‌مایه داستان‌های او به حساب می‎آیند. طبیعت بومی شمال در داستان‌های نجدی نقش مهمی در روایت و فضاسازی داستان، عینیت بخشیدن به ذهنیت شخصیت‎ها و بازنمایی‎ اجتماعی و سیاسی جامعه و تبعات آن دارد و حوادث و ماجراهای داستان در هماهنگی و پیوند با محیط جغرافیای طبیعی شکل گرفته است.

    کلیدواژگان: ادبیات داستانی معاصر، داستان اقلیمی، ادبیات اقلیمی شمال، بیژن نجدی
  • مریم رامین نیا * صفحات 105-131

    تی، اس، الیوت، شاعر و منتقد بریتانیایی- امریکایی به واسطه تکنیک‎های فرمی و بیانی و مضمون‌پردازی، یکی از پیشگامان مدرنیسم ادبی دانسته شده است. دفتر «سرزمین ویران» و «چهار کوارتت»، شیوه و دوره‌ جدیدی از فردیت و خوداگاهی در شعر را به نمایش می‌گذارد که در آن سوژه/راوی شعر به تجربه و درک عمیق‌تری از زندگی دست می‌یازد. نسبت سوژه مدرن الیوت با ابژه‌ تماشایش نه تنها بر شعر اروپایی تاثیر می‌گذارد بلکه الگو و منشا الهام شعر مدرن فارسی نیز می‌شود. بیژن الهی، شاعر موج نو، در دفترهای «جوانی‌ها» و «دیدن» نشان می‌دهد به شاخص‌های شعر مدرن نزدیک شده است.این پژوهش با تکیه بر آرا و شیوه نگارش مدرنیستی از دو منظر طرز بیان و درونمایه شعر این دو شاعر را بررسی کرده است. هدف بررسی نشان دادن تاثیرپذیری الهی از مولفه‌های شعر مدرن به ویژه شعر الیوت بوده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که الیوت و الهی به شیوه‌های شخصی‌سازی و غیرشخصی‌سازی، موقعیت انسان/ سوژه‌ای را به تصویر می‌کشند که در مرزهای خودآگاهی و فردیت با تنش‌ها و بحران‌های جهان مدرن روبه‌رو می‌شود و اندوه و یاس خود را از تماشا و تجربه‌ جهانی فاش می‌کند که با فرسودگی، تباهی و ویرانی نشان‌دار می‌شود. گرچه تصویر تباهی و مرگ در سرزمین ویران الیوت پربسامدتر از شعر الهی است و الهی بیشتر از الیوت در تمنای روشنی و امید برمی‌آید اما در نمای کلی، روشنی و امید در شعر الهی کارکردی حاشیه‌ای دارد.

    کلیدواژگان: سوژه مدرن، ملال و اطوار، الیوت، بیژن الهی
  • سیده فاطمه ذبیح پور*، علی اکبر باقری خلیلی، سیاوش حق جو صفحات 133-158

    پیام اصلی گزاره های ادبی در معانی یا اغراض ثانوی آنها نهفته است و مولف آن را به شیوه ای هنرمندانه و زیبا برای تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطب به کار می-گیرد. کنش گفتاری یکی از زیرشاخه های کاربردشناسی و هدف آن، بازگشایی معانی ضمنی است؛ چنان که قرن ها پیش از ظهور آن، علم معانی سنتی وظیفه تصریح اغراض ثانوی را در قالب گزاره های خبر و انشا بر عهده داشت. فعل امر به عنوان یکی از زیر مجموعه های انشای طلبی در علم معانی، کاربردهای متنوعی دارد و تحلیل کاربردشناسانه آن ، نقش مهمی در کشف لایه های پنهان روان و تفکر نویسنده داشته و سبب پیوند هرچه بیشتر عاطفه و بینش شاعر و مخاطب می‌گردد. محمدرضا شفیعی کدکنی، شاعر برجسته معاصر با کاربرد فراوان فعل های امر در مجموعه آیینه ای برای صداها، تصویرپردازی و مفهوم سازی اشعار را تحت تاثیر قرارداده است. بررسی ها گویای آن است که شفیعی کدکنی با کاربرد هنرمندانه فعل های امر در بافت تناسبی و تقابلی شعر و به کارگیری عناصر بلاغی متعدد، توانسته آ نها را در کاربردهای ترغیبی، آرزومندی، التماسی، ارشادی و هشداری در کنار کاربردهای تلویحی دیگری چون بیان شگفتی، تعجیز و تهدید تصویرسازی کند. این اغراض برابر با کنش منظوری در نظریه کنش های گفتاری آستین هستند که با توانایی هنری شاعر در نحوه ارایه آنها، قدرت تاثیرگذاری بر مخاطب و برانگیختن احساسات یا حتی انجام عمل را بازگو می کنند و گویای کنش فرابیانی یا تاثیری آستین هستند.

    کلیدواژگان: اغراض ثانوی، کاربردشناسی، کنش گفتاری، فعل امر، شفیعی کدکنی
|
  • sorayya Eslamikho, mohammad hakimazar*, asghar rezapoorian Pages 1-22

    Copying, collecting and compiling poems of poets in previous centuries was done in several ways. Sometimes the poet wrote his poem in his notebook during his life and over time, and after his death, that notebook remained the same. Sometimes the poet himself would collect his poetry collection and arrange it according to his own taste. Sometimes his friends and supporters compiled his poetry collection after his death, and sometimes in later centuries his poetry collection was compiled by a scribe according to himself taste. In each of these methods, the order of the poems (especially the sonnets) has been specific. In this research, we intend to deal with the methods of arranging poems in the books of poets and see which method is more logical, and what are the advantages and disadvantages of each method.The results of this study show that the alphabetical order of the poetry collections is by no means based on stylistic studies and research related to the evolution of Iranian thought and art, and the best method is the way in which poetry books are compiled today.

    Keywords: Arrangement of poetry collection, Writing, Manuscripts, Alphabetical system
  • asghar shahbazi* Pages 23-49

    Examining the meaning of imperative propositions is one of the topics related to rhetoric (semantics). As a result of this study, it is possible to follow the orientation of poets' thoughts and interests on various topics; Because usually the initial interpretation of imperative propositions is imperative and order, while poets consider different meanings and intentions of imperative propositions, and this issue is more important in Hafez's poems due to the analytical-inferential structure of imperative sentences; A topic that unfortunately has not been well explored. Therefore, in this article, Hafez's imperative propositions in the first 250 lyric poems of Hafez's Divan have been studied by content analysis method (descriptive-analytical approach) and finally it has been determined that in the first 250 lyric poems of Hafez Divan (equivalent to 2098 bits), in 724 verses,there are imperative sentences (554 beits have a positive imperative and 170 beits have a negative imperative) and Hafez is a great imperativeer from this point of view.Of these, the frequency of imperative sentences with the meanings of desire and guidance is high, and perhaps this is one of the reasons for Fortune telling with Divan Hafez.In more than 35% of these poems, the construction of compound imperative sentence-analytic / inferential sentences is used, in such a way that the reader, after reading those imperative sentences, is mentally convinced and forgets the bitterness of the advice. In this article, Hafez's imperative sentences are also examined based on the type of speaker, audience and demand, and in all cases, an attempt is made to find a connection between Hafez's personal style and its results.

    Keywords: Hafiz, Lyric Poems, Imperative Propositions, Secondary Meanings, Individual Style
  • Tahereh Ishany*, Nahid Mehrafruz Pages 51-76

    The value of Beihaqi's History as a literary and historical text is not overlooked by anyone. In this work, "Letters" are of special interest and analyzing them from different angles and with interdisciplinary approaches can open up new horizons. Since Amir Massoud has written letters to people with different positions, analyzing these letters in a scientific way, in addition to revealing some of its hidden angles, how the owners of power exploited the possibilities; it shows the language of domination and political goals. The "Speech Action" theory is one of the theories that can be used to analyze any type of text. This theory, first introduced by Austin and then completed by Searle, emphasizes the functional features of the spoken word tongues. Therefore, in the forthcoming study, the letters of the Amir Massoud Issue, which are listed in the first volume of the Behaqi History Book, are descriptively analyzed based on the Searl classification, first separately, then comparative, and eventually the overall form of speech performance is analyzed. According to the results of the research, the frequency of declarative actions, in addition to informing and describing the thoughts of Amir Massoud and attempting to confirm the truth of his speech show his desires and intentions. Also, the frequency of other actions and the causes and purpose of using them are shown in this article. There has also been a great deal of application of persuasive action within the context of this desire and effort, and a significant percentage of emotional action has been used as the third repetitive action in the letter to Ghadkhani due to a causal link with Ghadkhani, which expresses the Sultan's emotional spirit towards his relatives and relatives. . The low usage of accruals also reflects the king's spirit and character, which is not bound by commitment and assurance, although somewhere, Amir Masoud has given assurances of the data in cases where he has mentioned his positive qualities.

    Keywords: Amir Massoud, Beihaqi's history, Searl, Speech act
  • mohammad mahmoodi * Pages 77-103

    Local Color fiction includes stories in which the natural geography and the cultural, social, political and historical elements and characteristics of the climate play an important role in the structure and narration of the story. The flow of Local Color fiction literature began in earnest in the 30s in Iran and is divided into climatic regions of the south, west, east, Azerbaijan and north. Bijan Najdi is one of the writers of the northern region whose stories mostly take place in the northern climate and the various natural, cultural, social and political elements of this climate are reflected in them. The purpose of this article is to investigate how the climatic elements of the North influence Najdi's stories and the research findings show that Najdi has a conscious interaction with the climatic elements around him and these elements are an important part of the main structure and atmosphere of the narrative of his stories. The indigenous nature of the North plays an important role in the narration and atmosphere, objectification of the mentality of the characters and the social and political representation of the society and its consequences in Najdi's storiesand the events and adventures of the story are formed in harmony with the natural geographical environment.

    Keywords: Contemporary Fiction, Local Color fiction, Northern Local Color, Bijan Najdi
  • Maryam Ramin Nia* Pages 105-131

    T.S.Elliott, a British-American poet and critic, is considered one of the pioneers of literary modernism due to his formal, expressive, and thematic techniques. The book "Wasted Land" and "Four Quartets" show a new style and period of individuality and self-awareness in poetry, in which the subject / narrator of the poem achieves a deeper experience and understanding of life. Eliot's modern subject not only influences European poetry but also becomes the model and source of inspiration for modern Persian poetry. Bijan Elahi, the poet of the New Wave, in the books of "Youths" and " Seeing " is close to the characteristics of modern.This study has examined the poetry of these two poets based on modernist writing style. The aim of the study is to show Elahi influence of the components of modern poetry, especially Eliot.The results of the research indicate thatEliot and Elahi portray the situation of a human / subject who faces the tensions and crises of the modern world at the frontiers of self-awareness and individuality. This subject manifests his grief and despair of world in ways of personalization and depersonalization. World that is marked with destruction. Although the image of destruction and death in the Eliot is more frequent than the Elahi. Poetry of Elahi oriented to light and hope more than Eliot, but in general, light and hope in the elahi has a marginal function.

    Keywords: Modern Subject, Boredom, Gesture, Eliot, Bijan Elahi
  • Seyyedeh Fatemeh Zabihpour *, Aliakbar Bagheri Khalili, siavash haghjou Pages 133-158

    The main message of the literary propositions lies in their meanings and secondary function and the author uses it in artistic and beautiful way to affect the audience. Speech act is one of the subcategories of Pragmatic and aims to reopen the implied meanings; as centuries before its advent, traditional semantics had the task of specifying secondary purposes in the form of news and propositions.Imperative verb has a variety of applications as one of the subcollection of the essays in semantics and its pragmatic analysis has an important role in discovering the hidden layers of the author’s mind and thought and makes the affection more connected.Mohammad Reza ShafieiKadkani, the outstanding contemporary poet, in the collection of poetry "Aieenehei Baray-e Sedaha (A Mirror for Sounds) "has influenced on imaging and the conceptualization of the poetry. Reviews show that by applying the imperative verbs artistically in the the proportional and contradictory context of the poet and using the rhetorical elements, Shafiei could illustrate them in the convincing, guidance, encouraging applications, besides the other implicit applications like expressing the wonder, astonishment and threat. This secondary purpose is equivalent to Illocutionary Act in Austin’s speech act theories that recounts the power of impact on the audience and stimulating emotions by artistic ability to present them and says theAustin’s impact act.

    Keywords: Secondary Motive, Pragmatics, Speech Act, Imperative Verb, ShafieiKadkani