نشریه دین و سیاست فرهنگی
سال هشتم شماره 2 (پیاپی 17، پاییز و زمستان 1400)

تحولات تکنولوژی تغییرات مهمی در نهاد رسانه بوجودآورده و تاحدی کنترل محتوا را از نفوذ و قدرت سازمان های رسانه ای و دولت خارج کرده و به کاربران سپرده است. قدرت انتخاب و گزینشگری افراد در این سپهر و حضور گسترده و متنوع انواع رسانه ها و ظرفیت های فوق تصور تجاری، اقتصادی و تبلیغاتی آن، قدرت های جدیدی به ذینفعان اصلی کاربری داده است. منافع ذینفعان اصلی همواره همسو و در یک جهت نیست. هرچند فضای مجازی دارای ذینفعان متعددی است، ولی از جنبه صرفا کاربری دارای سه دینفع قدرتمند است که در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرند. درک وضعیت و نوع منافع آن ها می تواند در حکمرانی اینترنت و فضای مجازی و سیاستگذاری های مقتضی و مناسب نقش مهمی ایفا نماید. این پژوهش توصیفی و پیمایشی بوده و سعی دارد توسعه ای در مدل حکمرانی فضای مجازی پیش نهد. جامعه آماری کاربران واتساپ و توییتر است. نمونه گیری تصادفی و پرسشنامه آنلاین است، تعداد نمونه 746 نفر است.نتایج نشان می دهد.65.8 درصد کاربران فضای مجازی مایل به آزادی کامل استفاده از آن هستند، 82.1% معتقدند گروه دوم ذینفعان یا اولیاء اموربه جهت دغدعه های امنیتی، اخلاقی و نشت اطلاعات، مایلند فضای مجازی کنترل شود. بعلاوه 68% معتقدند شرکت های ارایه دهنده خدمات در بستر اینترنت مایلند این فضا بطور کامل آزاد باشد. لذا منفعت گروه دوم در تعارض با دوگروه دیگر است که عدم تلاش در جهت حل این تعارض می تواند خسارات سنگینی را در حکمرانی این فضای بسط یابنده بوجودآورد.

یکی از مسایل مهم در ارزیابی پژوهش‏های کیفی، پرسش‏های روایی و پایایی تحقیق است. در روش تحقیق کیفی، کاربرد معیار «انتقال‏پذیری» برای به‏کارگیری یافته های تحقیق در زمینه ای دیگر و همراه با آن بهره‏گیری از پیشینه تحقیق به ‏مثابه معیار مقایسه و ارزیابی یافته‏ های تحقیق مطرح شده است. در مقاله حاضر برای تشریح نمونه‏ای از کاربرد شیوه‏های اعتباریابی در مطالعات کیفی، پژوهش ‏های دینداری و گونه‏ شناسی‏ های ارایه شده از آنها در ایران برای اعتباریابی یافته‏های «تحقیق اربعین» به کار گرفته شده‏اند. پس از توضیحی مختصر درباره طراحی «تحقیق اربعین» که با هدف «شناسایی گفتمان‏ها و بازنمایی ‏های زیارت اربعین» در ایران انجام شده است، نتایج بررسی و مرور «مطالعات دینداری» در ایران آمده و با هدف پیشنهاد یک الگو برای تحلیل مطالعات دینداری، خطوط انفصال و تمایز در گونه‏شناسی دینداری ایرانیان شناسایی و دسته‏ بندی شده و سپس نحوه کاربرد این الگوی پیشنهادی به‏مثابه معیار ارزیابی یافته ‏های «تحقیق اربعین» بیان شده است. در مرحله تطبیق و اعتباریابی، جایابی گفتمان‏های رویداد اربعین بر روی الگوی به دست آمده از خطوط تمایز دینداری در سطوح سه‏گانه تحلیل اجتماعی نشان می‏دهد که چهار گفتمان مبتنی بر دینداری نوگرا و دو گفتمان مبتنی بر دینداری سنتی به زمینه اجتماعی ایران معاصر و گرایش‏ها و سلیقه‏ های اجتماعی سیاسی برآمده پس از انقلاب اسلامی مرتبط اند. استدلال نهایی مقاله این است که کوشش ‏های اعتباریابانه، می‏تواند مسیرهایی را برای جمع‏بندی نتایج پژوهش‏های تجربی جدا از هم در حوزه مطالعات اجتماعی دین در ایران و ارایه الگوهای مفهومی و نظری برآمده از بستر جامعه ایران معاصر بگشاید.

استعداد های موجود در کشور نعمتی الهی و سرمایه ای مسیولیت آفرین هستند که در صورت شکوفایی و بالندگی و تبدیل شدن به نیروی انسانی توانمند و کارآمد ، عامل اصلی پیشرفت و اقتدار ایران اسلامی خواهند بود . ضرورت اهتمام به این امر، بر تمام عرصه ها قابل تعمیم است لکن در عرصه ی فرهنگ با اقتضایات خاص کنش گری جهادی، مدیریت استعدادها اهمیتی مضاعف می یابد و لازمه ی تحقق آن دسترسی به الگویی جامع است. ضرورت یاد شده، وارد شدن انقلاب اسلامی ایران به گام دوم حرکت خود و مرجعیت فکری، فرهنگی و سیاستی مقام معظم رهبری (حفظه الله)، خطوط کلی آغازگر این پژوهش هستند تا با اتکاء بر اندیشه ی معظم له، الگویی مناسب و متناسب با اقتضایات گام دوم انقلاب اسلامی برای مدیریت استعدادهای فرهنگی فراهم شود. برای تحقق این مهم بیانات مرتبط مقام معظم رهبری و همچنین متن بیانیه گام دوم _که شتاب دهنده ی حرکت انقلاب جهت تحقق اهداف آن است_ با روش تحلیل مضمون به دقت مورد بررسی قرار گرفته و با تمرکز بر مفهوم توانمندسازی، الگویی احصاء و پیشنهاد شده است که مشتمل بر یک مضمون فراگیر محوری (قوی شدن)، پنج مضمون سازمان دهنده ی اصلی (مدیریت سرمایه های انسانی، بصیرت فرهنگی، عدالت فرهنگی، نهادگرایی و مساعدسازی محیط)، چهار مضمون سازمان دهنده ی فرعی (شناسایی، جذب، پرورش و هدایت) و 66 مضمون پایه است.

هدف این مقاله شناخت سازه های معنایی هویت کودک مطلوب در قوانین شش گانه برنامه های توسعه است. پژوهش مبنایی این نوشتار با رویکرد کیفی انجام شده و روش دستیابی به داده های نهایی تحقیق، تحلیل محتوای کیفی است. یافته ها نشان می دهد که در این برنامه های توسعه نه به طور صریح بلکه به گونه ای ضمنی ویژگی های انسان و در حقیقت کودکان و نوجوانان مطلوب، مجموعا در 12 مقوله کلی مشخص شده اند: 1. مومن، 2. انقلابی، 3. ایرانی، 4. متعهد و مقتصد، 5. حافظ ارزش های خانواده، 6. خلاق، 7. قانون گرا، 8. تعامل گرای فرهنگی، 9. شکوفا، 10. طالب دانش، 11. کنشگر، 12. دوستدار محیط زیست. سه سازه کودک مومن، ایرانی و انقلابی، پر بسامدترین نظامواره هایی بودند که از این متون استخراج شدند. بر این اساس می توان گفت، در چارچوب اسناد مورد بررسی، سیاست گذاران فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بنا بر آرمان های انقلابی خود قصد داشتند کودک و انسانی مومن، علاقه مند به سرزمین ایران، دارای روحیه و خصلت های انقلابی، متعهد و مقتصد، حافظ ارزش های خانواده، خلاق و قانون گرا تربیت کنند. به نظر میرسد، مضمون مشترک و معنابخش همه مقوله های استخراج شده: کودک مومن، ایرانی - اسلامی، انقلابی و وفادار به باورها و ارزشهای اسلام و انقلاب است.برخی از مقولات اساسی نظریه های «انسان عامل» و «بازتولید تفسیری» (چارچوب مفهومی پژوهش)، شامل «مومن»، «دوستدار محیط زیست»، «مشارکت جو»، «مسیولیت پذیر»، «شکوفا» و در نهایت «کنشگر»، با مقولات مستخرج از اسناد توسعه ای، قابل انطباق هستند. اما مقولات مهم دیگری مانند «تندرست» ،«درون کاوی»، «نیکوکاری»، «زیبایی جویی» و در نهایت «طبیعت آشنا» در اسناد مورد بررسی، جایگاهی نداشتند.

عدم نگاه کارشناسی و علمی در خط مشی گذاری اقتصاد فرهنگ و صنایع فرهنگی کشور موجب شده در این عرصه شاهد بازدهی و خروجی معتنابهی نبوده و همچنین فعالین این حوزه در فعالیت خود با موانع مختلفی روبرو باشند. صنایع فرهنگی که مواردی چون موزه ، کتابخانه، تیاتر، نشر، نرم افزار، پویانمایی، اسباب بازی و... را شامل می شود، علاوه بر انتقال فرهنگ، پتانسیل قابل توجهی در تولید درآمد و اشتغال دارند. پژوهش حاضر که خط مشی های صنایع فرهنگی در ایران پس از انقلاب را بررسی و تحلیل نموده، بر اساس نوع هدف، بنیادی و به لحاظ روش، کیفی و دارای رویکردی استقرایی است. داده های آن، اسناد و مدارکی است که از «سامانه جامع جستجوی قوانین و مقررات دولت» جستجو و مورد تحلیل مضمون قرار گرفته است. در این تحقیق خط مشی های صنایع فرهنگی به دو دسته کلی «کلان و چارچوب ساز» و «عینی و عملیاتی» تقسیم شده اند. 5 خط مشی «اصلاح قوانین، تدوین استانداردها و ضوابط»، «تسهیل گری»، «سیاست گذاری»، «کاهش تصدی دولت»، «نیروی انسانی» جزو خط مشی های کلان و چارچوب ساز و 6 خط مشی «ایجاد و مرمت»، «پرداخت ها و تسهیلات»، «تبلیغ و ترویج»، «رونق تولید»، «زیرساخت ها، امکانات، تجهیزات، زمین» و «معافیت ها» جزو خط مشی های عینی و عملیاتی دسته بندی شده اند.

جنگ رسانه ای یکی از مهم ترین محورهای جنگ هیبریدی است که در عصر اطلاعات با آن مواجه هستیم. عملکرد در این جنگ، نیاز به آرایش خاص خود دارد. آرایش رسانه ای، مفهوم پیچیده ای در جنگ رسانه ای است که منابع قدرت را برای تحمیل اراده بر جامعه ی هدف، توانمند می کند و دربردارنده مفاهیم عملیات‎ شناختی، عملیات اقناعی و عملیات روانی است. این مقاله با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی، سعی دارد با مشخص کردن جایگاه جنگ رسانه ای در شبکه جنگ های هیبریدی، مفهوم آرایش رسانه ای را صورتنبدی کرده و در نهایت، الگوی آرایش رسانه ای در جنگ رسانه ای را ارایه کند. در این الگو، هیات اندیشه ورز بر مبنای دکترین، راهبردها را تدوین کرده و بر اساس راهبردها، مسایل مورد نیاز برای تغییر عقیده در جامعه هدف را تدوین می کند و سپس با طرح ریزی عملیات، مسایل را با سه نوع عملیات شناختی، اقناعی و روانی در جامعه پمپاژ می کند. سپس با بازخوردگیری، مراحل اثرگذاری عملیات را می سنجد و بر این مبنا، ادامه عملیات را تدوین و اجرا می کند.

بازی های رایانه ای به عنوان رسانه ای نوظهور و پر قدرت، از جمله کالاهای فرهنگی پر تقاضا در جهان به شمار می آیند. خلق، انتقال و توزیع ارزشهای فرهنگی از کارکردهای اصلی این بازی ها می باشد. مقاله حاضر بازی های رایانه ای را به عنوان ابزاری در دست امپراطوری غرب به منظور تولید ایدیولوژی ضد اسلامی در حوزه قدرت نرم مورد بررسی قرار داده است. پژوهش های انجام شده قبلی بیشتر در حوزه روانشناختی بوده است تا حوزه فرهنگی و سیاسی. در این پژوهش با استفاده از روش نشانه شناختی به تحلیل سه بازی رایانه ای؛ ندای وظیفه، میدان نبرد و فرار از سلول پرداخته شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که یکی از اهداف مهم تولید بازی ها در غرب؛ نمایش برتری فرهنگ غرب بر فرهنگ اسلامی، نمایش مسلمانان به عنوان تروریست و معرفی اسلام به عنوان یک ایدیولوژی خطرناک برای غرب است.

اختلاف در مناسبات زناشویی همسران هر چند بخشی از زندگی مشترک است اما باید توجه داشت تا بستر آن به راحتی فراهم نیاید و در صورت بروز، راهی برای برون رفت از آن یافته گردد چرا که چاره نکردن اختلاف ها کشانیده شدن همسران به رویارویی و تنش در زندگی مشترک را به همراه خواهد داشت. کاوشی در تاریخ زندگانی رسول خدا (ص) نشان از آن دارد که آن جناب در مواجهه با این مساله بوده و لذا در ارتباط با آن سفارش ها و اقدام هایی داشته است. بر این اساس سوال آن است که پیامبر (ص) در راستای پیشگیری از اختلاف میان همسران چه راه کارهایی را ارایه داده است و در زمان بروز اختلاف از چه راه کارهایی برای برون برد همسران از آن استفاده کرده است؟ استقراء داده های مرتبط با این مساله در دیرین نگاشته های تاریخی، حدیثی و تفسیری در نخستین گام و سپس ترکیب اطلاعات هم مضمون در راستای شناخت راه کار مورد استفاده در آن محور، روش پژوهش به کار گرفته شده برای پاسخ به پرسش هاست. یافته ها حکایت از آن دارند که راه کارهای پیشگیرانه ای حضرت ناظر به دو مقطع پیش از ازدواج و دوران زندگی مشترک چنان بوده اند که با کاربست آن ها زندگی زوجین به اختلاف دچار نیاید. در صورت بروز تنش هم راه کارها به گونه-ای هستند تا مشکل روی داده برطرف شده و همسران به زندگی خود بازگردند. در زمان ناچار بودن به کاربست راه کار جدایی نیز باز نهادن مسیر برای بازگشت و توجه به پیامدهایی مانند حضانت فرزندان مورد اهتمام بوده است.