فهرست مطالب

پژوهشنامه تمدن ایرانی
پیاپی 2 (زمستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1398/12/01
  • تعداد عناوین: 6
|
  • رضا دریکوندی*، صالح پرگاری صفحات 1-30

    در دوره حاکمیت غزنویان بر غزنه (351 - 569 ق) این شهر از وضعیت اقتصادی مناسبی برخوردار بود. مداخلات و تهاجماتی که در اواخر عصر غزنوی بدان شده بود موجب شد که غزنه به عنوان شهری جنگ زده با بنیان های اقتصادی ضعیف به قلمرو غوریان ضمیمه شود. با این حال در دوره غوریان نیز در بسیاری از مولفه ها همچنان به حیات اقتصادی خود ادامه داد.  در نوشتار حاضر تلاش شده است تا با استفاده از شیوه توصیفی - تحلیلی مبتنی بر متون کتابخانه ای وضعیت اقتصادی غزنه در دوره غوریان تبیین شود. یافته ها حاکی از این واقعیت است که اگرچه غزنه به عنوان شهری با پایه های اقتصادی ضعیف به قلمرو غوریان ضمیمه شد، حاکمیت کوتاه مدت این دودمان بر غزنه که توام با منازعات سیاسی - نظامی داخلی و خارجی بود، به همراه ذهنیت منفی سلاطین غوری نسبت به غزنه، این شهر نه تنها نتوانست رونق گذشته اش را بازیابد، بلکه در اکثر مولفه های اقتصادی پسرفت بیشتری نیز کرد.

    کلیدواژگان: غزنه، اقتصاد، غوریان، غنائم هند، تجارت
  • مجتبی ذهابی، شهاب شهیدانی، اکرم کرمعلی* صفحات 31-59

    در دوره قاجار تا قبل از تاسیس دارالفنون، شیوه پزشکی سنتی در امر بهداشت و سلامت مردم حاکم بود. برای تحصیل طب مکتب خاصی وجود نداشت و هرکس بدون مانع می توانست پس از کسب اطلاعات مختصر در طب، خود را پزشک نامیده و به درمان بیماران مشغول شود. شیوه های درمان و تجویز دارو در عمده مناطق ایران اغلب بر اساس تجربه و طب سنتی بوده است. این پژوهش در صدد است  با روش تاریخی به این سوالات پاسخ دهد که وضعیت بهداشت و بیماری های واگیر رایج ایران در دوره قاجار چگونه بوده است؟ شیوه های طبابت و درمان بیماری ها در حوزه سنتی قبل از تاسیس دارالفنون به چه شکل بوده است؟  یافته های این پژوهش حاکی از آن است که در این دوران وضعیت نامناسب بهداشتی جامعه و عدم توجه مردم به رعایت اصول بهداشتی، منجر به شیوع بیماری های خطرناک در میان آنان می گشت. از آن جا که شیوه غالب طبابت در جامعه عصر قاجار، طب سنتی  بود؛ بر این اساس طبیبان بر اساس روش های سنتی چون امزاج چهارگانه، استفاده از داروهای گیاهی و جوشانده ها، حجامت کردن، گرفتن نبض، داغ کردن و... به معاینه و درمان بیماران می پرداختند که در این مقاله به بررسی این شیوه های درمان آن ها می پردازیم.

    کلیدواژگان: پزشکی، بهداشت، حجامت، رگ زنی، نبض گیری
  • عبدالرفیع رحیمی*، پوریا اسمعیلی صفحات 61-83
    کلیله و دمنه کتابی است که در عصر نخست خلافت عباسیان (132 - 232 ه.ق) و در زمان پیدایش نهضت ترجمه، توسط ابن مقفع از پهلوی به عربی ترجمه شد. در این کتاب اندرزهای اخلاقی عصر باستان در قالب تمثیل و از زبان حیوانات بیان شده است. بدین ترتیب ترجمه این اثر یکی از بارزترین مظاهر تبادل فرهنگی بین ایرانیان و اعراب در عصر طلایی تمدن اسلامی شد. ابن مقفع نیز سعی داشت تا با نقل این حکایات عباسیان را پند دهد و به نوعی آنان را به عبرت آموزی تشویق و ترغیب نماید زیرا برخی از داستانهای این اثر ارزشمند شبیه تعدادی از حوادث سیاسی و اجتماعی آن روزگاربود، بنابراین از این حیث جالب توجه است. مقاله حاضر با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل و نیز با استناد به منابع معتبر، ابعاد و زوایای این موضوع را بررسی می نماید. یافته های اصلی پژوهش نشان می دهد که، اندرزهای تعلیمی و اخلاقی کلیله و دمنه به نوعی با فضای جامعه عصر عباسی مرتبط بود به طوریکه  می توان نمونه هایی از آن را مانند برخورد خلفا با وزرا یا حاکمان با مردم و دیگر عناصر جامعه مشاهده نمود.
    کلیدواژگان: خلافت عباسیان، نهضت ترجمه، ابن مقفع، کلیله و دمنه
  • سید مسعود شاهمرادی* صفحات 84-113

    یکی ازمسایل مهم دوران صفویه،سیاست مذهبی شاه اسماعیل دوم صفوی (984-985ق.) است.رویکرد اسماعیل دوم نسبت به مذهب تشیع سبب گردیده بسیاری او را سنی مذهب قلمداد نمایند.پژوهش حاضر ضمن نقد فرضیه ای که سیاست مذهبی اسماعیل دوم را ناشی از تعلق خاطر قلبی و باطنی او نسبت به مذهب تسنن می داند،فرضیاتی دیگر نظیر مشکلات روحی و روانی اسماعیل دوم بر اثر سالهای طولانی اسارت در قلعه قهقهه،تضعیف جایگاه عالمان شیعه و قزلباشان از سوی اسماعیل دوم و ملاحظات و سیاست های بین المللی اسماعیل دوم،را درباره علت سیاست مذهبی اسماعیل دوم و رویکرد او نسبت به تشیع مطرح می نماید که هریک به سهم خود سبب اتخاذ سیاست مذهبی ناهمگون با واقعیات حکومت و جامعه دوران صفوی ازسوی اسماعیل دوم گردیدند.مسئله این تحقیق بررسی رویکرد شاه اسماعیل دوم صفوی نسبت به مذهب تشیع است؛ هدف پژوهش نیز بیان زمینه ها و دلایل رویکرد اسماعیل دوم صفوی نسبت به تشیع و آشکار نمودن جنبه های کمتر دیده شده ازسیاست مذهبی او است.روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و استفاده ازمطالعات کتابخانه ای است.

    کلیدواژگان: صفویه، اسماعیل دوم، تشیع، تسنن
  • محمدرضا عسکرانی* صفحات 114-139

    در طی تاریخ، بیشتر شاعران و نویسندگان تنها به ستایش پادشاهان و درباریان پرداخته اند؛ لیکن در بین آنان کسانی هم هستند که در سروده های شان شیوه های حکومت داری و رفتار درست با مردم و اطرافیان را به فرمانروایان توصیه کرده اند. قایم مقام فراهانی سیاستمداری است که ادیبان وی را شاعری توانا و نویسنده ای زبردست می شمارند و اهل تاریخ او را سیاستمداری تاثیرگذار دریکی از حساس ترین دوره های تاریخی معرفی می کنند.هدف این نوشتار نشان دادن جنبه هایی از اندیشه های باستانگرایانه اوست و پژوهشگر در پی پاسخ گویی به این پرسش است که اندیشه های باستان گرایی چه بازتابی در آثار قایم مقام فراهانی داشته است؟ این پژوهش با رویکرد «توصیفی - تحلیلی» از روش «توصیف تاریخی» برای بیان جایگاه سیاسی و اجتماعی قایم مقام و از روش «تحلیل محتوایی» پاره ای از نوشته هایش (منشات، دیوان اشعار، جلایر نامه) برای پی بردن به ارزش های ادبی و جنبه های باستانگرایانه این آثار استفاده شده است. هم چنین بین نمونه های نثر و نظم قایم مقام با نویسندگان و شاعران قدیم و جدید «مقایسه تطبیقی» صورت گرفته و جلوه هایی از افکارش مورد تحلیل قرارگرفته است. چنین فرض می شود که قایم مقام به دلیل قرار گرفتن ایران در معرض حمله روسیه، به جنبه های حماسی ادبیات ایران به ویژه شاهنامه رویکردی ویژه داشته است. نتایج این بررسی نشان می دهد: قایم مقام به دلیل حضور در صحنه سیاسی ایران به مطالبی در آثارش اشاره کرده که می توان از آن برای تاریخ نویسی این دوره سود برد و از نخستین پارسی گویان دوران معاصر است که اندیشه های باستان گرایی را در آثارش می توان رهگیری کرد.

    کلیدواژگان: قاجاریه، ابوالقاسم قائم مقام، مولفه های تاریخی، باستان گرایی، ادبیات معاصر
  • رضا شعبانی، کاظم قاسمی گل افشانی* صفحات 140-176
    در ایران کمتر کسی است که نام بزرگمهر را نشنیده باشد. اغلب مردم او را سرآمد علم و حکمت زمان خویش و وزیر دستگاه خسرو انوشیروان ساسانی می دانند. اما در محافل علمی بر سر اینکه بزرگمهر وجود تاریخی دارد یا خیر همچنان بحث است. عده ای بزرگمهر را چیزی جز افسانه و ساخته و پرداخته ذهن نمی دانند. عده ای دیگر او را همان برزویه، طبیب معروف خسرو انوشیروان می دانند و سرانجام گروهی بزرگمهر را به عنوان یک شخص حقیقی به حساب می آورند.  این پژوهش قصد دارد با روش توصیفی- تحلیلی، به منشا این اختلاف نظرها بپردازد و دیدگاه ها و حکایت هایی که پیرامون بزرگمهر وجود دارد را بررسی نماید و  سپس به معرفی آثار منسوب به او بپردازد.امید است این پژوهش نقشی هر چند کوچک در شناسایی حقیقت زندگی بزرگمهر و زدودن غبار شک و تردید از چهره او داشته باشد. یافته های این پژوهش می تواند در مجامع علمی و دانشگاهی و سازمان ها و نهادهای فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد.
    کلیدواژگان: بزرگمهر، ساسانیان، خسرو انوشیروان
|
  • Reza Derikvandy *, Saleh Pargary Pages 1-30

    Ghazni had a good economic position during the conquest of Ghaznavid dynasty on this city (351-569 A.H). The Interventions and the aggressions which were imposed to this region at the late period of Ghaznavid dynasty weakened the economic bases of Ghazni before attachment to Ghurid dynasty as a war-torn city. However, much of the economic factors continued to work during Ghurid dynasty conquest on this city. This research attempts to explain the economic condition of Ghazni during Ghurid dynasty conquest on this region which is based on library’s resource with descriptive-analytic method. The findings show that the economic condition could not return to its previous boom, so it is regressed during short-term domination of Ghurid since Ghazni had poor economic condition before attachment to that dynasty and there were military and political conflicts as well as negative view of Ghurid rulers about this city.

    Keywords: Ghazni, Economy, Ghurid, India Trophies, Trade
  • Mojtaba Zahabi, Shahb Shahidani, Akram Karamali * Pages 31-59

    In the Qajar period, before the establishment of the Dar-al-fonoun, the traditional method of medicine was used for people. There was no special school for studying medicine, and everyone without any obstacle was able, after obtaining brief information in medicine, call himself a physician and treat patients. Methods of treatment and prescription in most parts of Iran have often been based on experience and traditional medicine. This research attempts to answer the following questions by historical method How was the health status and contagious diseases of Iran during the Qajar period? What are the practices of medicine and the treatment of diseases in the traditional field before the foundation of Dar-al-fonoun? The findings of this research indicate that during this period, the inappropriate health status of the community and the lack of attention of the people to the observance of health principles, led to the outbreak of serious illnesses among them. Since the dominant method of medicine in the Qajar era was traditional medicine, the medics based on traditional methods such as quadruple dispositions, the use of herbal medicines and boils, cupping, checking pulse, and so on. ... examined and treated the patients, in this article we will examine these methods of treatment.

    Keywords: Medicine, Hygiene, Cupping, Phlebotomy, Checking Pulse
  • Abdolrafie Rahimi *, Pouria Edmaeily Pages 61-83
    Panchatantra is a book that was written in the first era of the Abbasid caliphate and at the time of the emergence of the translation movement, Ibn Moghaffa` translated it from Pahlavi to Arabic. In this book, the moral advices of the ancient age are expressed in the form of allegory and in animal language. Thus, the translation of this work was one of the most striking manifestations of cultural exchange between Iranians and Arabs in the golden age of Islamic civilization. Ibn Moghaffa` also tried with quoting these stories to advise the Abbasid and encourage them to learn because some of the stories of this valuable work were like a number of social and political events of that era, so it is interesting by this point. The present paper uses a historical research methodology based on description and analysis and also by authoritative resources investigates the dimensions and angles of this issue. The main findings of study show the educational and ethical advices of  Panchatantra were somehow related with the atmosphere of the Abbasid era community, as we can see some samples of them like the Caliph`s Collision with the ministers or rulers` encounter with people and other parts of the society.
    Keywords: Abbasids caliphate, translation movement, Ibn Moghaffa`, Panchatantra
  • Seyyed Masoud Shahmoradi * Pages 84-113

    One of the important issues of the Safavid era is the religious policy of Shah Isma'il II(984-985).Ismail II's approach to the Shia religion has led to consider him Sunni by many scholars.The present study criticizes the hypothesis that based Ismail II's religious policy on his true belief in Sunni religion and Suggests another theories, Like the Psychological problems of Isma'il II due to long years of bondage, the weak position of the Shiite scholars and Qizilbashs by Ismail II,and Ismail II's international policies, about the cause of Ismail II's religious policy and his approach to Shiism.These factors,each with their own share, caused Ismail II to adopt a religious policy that was inconsistent with the realities of Safavid era government and society.The issue of this research is to study Shah Iamail II`s approach to Shia religion. The aim of this research is to state the bases and reasons of Ismail II`s approach to Shia and unveiling less seen aspects of his religious policy. The research method is descriptive-analytic and use of library studies.

    Keywords: Safavid, Ismail II, Shiism, Sunni religion
  • MohammadReza Askarani * Pages 114-139

    Throughout  the history, most of the poets and writers have praised the kings and courtiers, but some of them, in their writings, have advised the rulers on ways of governance and good behavior with people and people around them.Ghaem Magham is a politician that scholars consider him a capable poet and writer, and historians know him as an influential politician in one of the most sensitive historical periods.The purpose of this paper is to illustrate aspects of his classic ideas, and the researcher seeks to answer the question of what reflects the thoughts of classicism in the works of Ghaem Magham Farahani? This research uses the "descriptive-analytical" approach of the "historical description" method to describe the political and social status of Ghaem Magham and uses the method of "content analysis" of some of his writings (Monshaat, poetry book, Jalayernameh) to refer to literary values and the classicism aspects of these works. Furthermore, there has been ‘comparative study’ between some samples of Ghaem Magham`s poetry and prose and some scholars` works (some of them the old ones and some of them the contemporary ones) and  his thoughts have been analyzed.It is assumed that since Iran was attacked by Russia, Ghaem Magham paid special attention to the mythological literature of Iran, especially the Shahnameh.The results of this survey show that Ghaem Magham`s writings which are affected by his presence in politics atmosphere, are useful for writing the history of that era. He is one of the first Persian writers of the contemporary era that classicism can be found in his writings.

    Keywords: Qajar Dynasty, Abolghasem Ghaem Magham, Historical Elements, Classicism, Contemporary Literature
  • Reza Shabani, Kazem Ghasemi * Pages 140-176
    In Iran, there are a few people who have not heard Bozorgmehr’s name. Most people consider him to be the masterpiece of science and wisdom of his time and the minister of the Khosrow Anoshirvan Sassanid.But in the scientific circles, it is still debatable whether Bozorgmehr has a historical existence or not. Some consider  Bozorgmehr as a myth and an imaginative character.Others consider him the to be  Borzuyeh, the famous physician of Khosrow Anushirvan, and ultimately the last group count Bozorgmehr as a true person.This research intends to investigate the origin of these differences through a descriptive-analytical method, and examine the views and stories surrounding him, and then investigate the works related to him. The aim of this research is to have a role _even an inconsiderable one_ to introduce Bozorgmehr`s real life and clear the ambiguity dust from his character. The findings of this research can be used in academic assemblies and cultural organizations.
    Keywords: Bozorgmehr, Sassanid, Khosrow Anushiruwan