نشریه فضای گردشگری
پیاپی 9 (زمستان 1392)

امروزه صنعت گردشگری به عنوان صنعتی پویا و دارای ویژگی های بارز و منحصربه فرد، بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی و تولیدی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را به خود اختصاص داده است،  به طوری که بخش مهمی از درآمد های بسیاری از کشور های دنیا از طریق این صنعت بدست می آید . امروزه در سراسر دنیا تقاضای روزافزون گردشگران برای استفاده از جاذبه های طبیعی و بازدید از اماکن تاریخی ، فرهنگی و مذهبی، بستر مناسبی را برای فراهم ساختن امکانات رفاهی و توسعه گردشگری فراهم آورده است . شهرستان ابرکوه علاوه بر اینکه به عنوان حلقه ی واسطه بین سه استان مهم به لحاظ گردشگری،در سطح ملی شناخته شده است، دارای پتانسیل های مذهبی، فرهنگی، تاریخی و طبیعی با ارزش بسیاری نیز هست؛ لیکن تاکنون این شهر نتوانسته است به جایگاه واقعی خود در عرصه جذب گردشگر به ویژه به لحاظ ضریب ماندگاری گردشگران دست یابد این شهرستان با خصوصیات ویژه ای که متاثر از قدمت کهن ، اقلیم گرم و خشک، همجواری با جاده ابریشم ومعماری پیش و پس از اسلام،  از نظر موقعیت مکانی و داشتن عناصر مهم جذب گردشگر مانند سرو کهنسال با شهرت بین المللی ،آثارمتعدد ارزشمند تاریخی ، تنوع اقلیمی، آداب و رسوم ملی و مذهبی، زمینه های مناسبی برای توسعه فعالیت های گردشگری دارد . در پژوهش حاضر هدف اصلی آن است که نقش جاذبه های اکوتوریسمی، فرهنگی- مذهبی و تاریخی در توسعه گردشگری ابرکوه بررسی شود، لذا  با معرفی انواع جاذبه های گردشگری ابرکوه ، ضمن پی جویی توانمندی ها و کارکردهای گردشگری شهر ابرکوه و به منظور توسعه این کارکردها، به ارایه راهکارها و تعیین استراتژی های کاربردی برای توسعه ی گردشگری پرداخته شده است. روش بررسی توصیفی، استنباطی و تحلیلی بوده و جمع آوری داده ها به وسیله پرسشنامه انجام و تجزیه شده و تحلیل آنها به وسیله نرم افزار Spss صورت پذیرفته است .

گسترش شهر نشینی از علل مهم شکل گیری گردشگری قلمداد میشود .گردشگری (توریسم یا جهانگردی)پدیده ای است که از دیر زمان با اشکال خاص خود در جوامع انسانی وجود داشته و به تدریج با تحولات تاریخی ،مراحل تکامل خود را تا عصر حاضر طی نموده است . این پدیده عموما بر پایه سفر و جابجایی بنا شده که خود ،زاده ی نیازهای گوناگون روانی ،فرهنگی، اجتماعی، و اقتصادی انسان است. توسعه گردشگری و به خصوص افزایش تعداد جهانگردان ،باعث رونق طیف وسیعی از فعالیت های اقتصادی کشور یا منطقه میزبان می شود(کارگر،39،1386).با توجه به اهمیت این موضوع در عصر حاضر و قدمت شهرستان نهاوند که گفته می شود به 3500 تا 4500 سال قبل از میلاد بر میگردد؛متاسفانه در زمینه ی گردشگری داخلی و خارجی پیشرفتی نداشته است و در زمینه تبلیغات و شناساندن این شهر به عنوان یکی ازمراکز گردشگری منطقه اقداماتی در خور انجام نشده است.بنابر این نیاز به برنامه ریزی های مناسب و توجه بیشتر  در زمینه ی توسعه گردشگری در این شهرستان ضروری می نماید، با توجه به کلیات گفته شده پژوهش حاضر به آسیب شناسی توسعه گردشگری شهرستان نهاوند می پردازد که بتوان با بررسی علل توسعه نیافتگی گردشگری شهرستان نهاوند به راه حلی برای توسعه هر چه بیشتر گردشگری این شهرستان رسید. لذامساله اصلی این پژوهش این است که چرا این شهرستان علیرغم داشتن توانهای متعدد ومتنوع گردشگری ناشناخته مانده و از فاکتورهای توسعه فاصله گرفته است.در این پژوهش سعی شده تا تعریفی کلی از گردشگری،توسعه پایداروآسیب شناسی گردشگری در ایران ذکر شود.سپس خلاصه ای در مورد شهرستان نهاوند از ابعاد تاریخی و جغرا فیایی و جاذبه های موجود در آن  گفته شود.و در آخر یافته های موجود با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته و به اسیب شناسی توسعه گردشگری شهرستان نهاوند پرداخته است.

اکوتوریسم، به طور عمده بر منابع و جاذبه هایی استوار است که محیط طبیعی در اختیار گردشگر قرار می دهد که بهره گیری از آن علاوه بر نیازمندی به امکانات و شرایط مناسب مستلزم حفاظت از منابع طبیعی است، این امر از طریق تعیین پتانسیل محیط زیست طبیعی برای جذب گردشگران قابل تحقق است. مقاله حاضر با تکیه بر پژوهش انجام شده با مدل SWOT، قابلیت و محدودیت های عوارض ژیومورفولوژیکی موثر بر اکوتوریسم در منطقه بش قارداش از توابع بخش مرکزی شهرستان بجنورد را بررسی و تحلیل کرده است. جهت ارزیابی و تحلیل پتانسیلها و تنگناهای توسعه اکوتوریسم در منطقه بش قارداش و به منظور دستیابی به راهبردهای کلی توسعه گردشگری در محدوده مطالعاتی، با طبقه بندی ساختارهای مربوطه، با استفاده از مدل SWOT راهبردهای تلفیقی استخراج شد. ضمن تهیه نقشه ژیومورفولوژی منطقه با نرم افزار ILWIS با استفاده از این مدل نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهای آن تعیین و اولویت بندی شده است. مجموع امتیاز وزنی نقاط قوت منطقه برابر با 995/3 بدست آمده است. حال آنکه مجموع امتیاز وزنی نقاط ضعف منطقه 53/1 تعیین گردیده است. این نشانگر تاثیر برتر نقاط قوت منطقه بش قارداش در میان عوامل داخلی است. از سوی دیگر مجموع امتیاز وزنی فرصتها و تهدیدهای منطقه به ترتیب برابر با 89/2 و 11/1 محاسبه شده است. برتری امتیازهای مربوط به فرصتهای گردشگری و نقاط قوت داخلی مانند جاذبه های اکوتوریستی ممتاز و تنوع چشم اندازهای طبیعی و بکر در سطح منطقه، حاکی از وجود شرایط بسیار مطلوب برای برگزاری تورهای طبیعت گردی، انواع فعالیتهای اکوتوریستی و توسعه گردشگری ماجراجویانه، ورزشی، درمانی، علمی، تابستانی و زمستانی در منطقه بش قارداش است. در حالی که فقدان زیرساختها، امکانات لازم، تبلیغات موثر، عدم سرمایه گذاریهای مناسب و کمی توجه به مناطق گردشگری کوهستانی و دره ای به عنوان سرمایه های اکوتوریستی کشور در سطح کلان، از موانع توسعه اکوتوریسم پایدار در این منطقه هستند.

برای ایجاد یک توسعه همه جانبه و پایدار در ایران و همچنین جایگزینی منابع جدید کسب درآمد به جای منابع نفتی نیازمند استفاده از تمامی قابلیت‌ها و توانمندی ها هستیم. در این راستا صنعت گردشگری، که کارشناسان آن را سومین اقتصاد پویای رو به رشد پس از صنعت نفت و خودروسازی می‌دانند، به عنوان نیاز اساسی کشور مطرح می‌شود. از این رو شناخت موانع توسعه صنعت گردشگری در مناطق مختلف ضرورت می‌یابد.در این مطالعه با مراجعه به اسناد، مدارک و گزارش های موجود و نیز انجام مصاحبه کیفی با مطلعین کلیدی صنعت گردشگری استان زنجان، دو عامل (1-تعدد مراکز تصمیم‌گیری و اطلاع رسانی2-ضعف امکانات زیربنایی، فرهنگ گردش‌پذیری) که به نظر می‌رسید با توسعه نیافتگی صنعت گردشگری استان مرتبط باشند، شناسایی شد و برای پاسخگویی به چگونگی ارتباط این عوامل با توسعه نیافتگی صنعت گردشگری استان دو فرضیه تدوین گردید. بخش کمی این مطالعه اختصاص به تکنیک های کمی پیمایش و آنالیز داده های آماری آن داشت که در آن از آزمون ها تی تک نمونه ای و آزمون رتبه بندی فریدمن استفاده شده است. طبق نتایج به دست آمده بین تعدد مراکز تصمیم‌گیری و اطلاع رسانی و توسعه نیافتگی صنعت گردشگری استان زنجان هم‌چنین بین ضعف امکانات زیربنایی و خدمات گردشگری و فقدان فرهنگ پذیرش گردشگر با توسعه نیافتگی صنعت گردشگری استان زنجان یک رابطه مستقیم مشاهده شده است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان استفاده گردشگران از ارتباطات دهان‌به‌دهان و نقش شخصیت در استفاده از این نوع ارتباطات انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش گردشگران خارجی سفر کرده به شهر اصفهان بوده که در ماه‌های فروردین و اردیبهشت سال 1390 به این شهر سفر کرده‌اند. نمونه‌ای به حجم 200 نفر به روش نمونه‌گیری در دسترس از این جامعه انتخاب شد. ابزار گردآوری داده‌ها پرسش‌نامه‌ای حاوی 23 سوال بوده است. این پژوهش یک مطالعه توصیفی است که به روش پیمایش انجام شده است. ابعاد شخصیتی مورد اشاره در این پژوهش برون‌گرایی/ درون‌گرایی و ریسک‌پذیری/ ریسک‌گریزی بوده است.برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و آمار استنباطی و در این زمینه از نرم‌افزار SPSS18استفاده شده است. برای بررسی فرضیه‌های پژوهش از آزموت تی تک نمونه‌ای، تحلیل واریانس و تحلیل رگرسیون همزمان استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که گردشگران برای جمع‌آوری اطلاعات و تصمیم‌گیری در مورد مقصد گردشگری از تبلیغات دهان‌به‌دهان استفاده کرده‌اند. از سوی دیگر گردشگران خارجی برون‌گرا و ریسک‌پذیر سفر کرده به شهر اصفهان بیشتر از سایرین از ارتباطات دهان‌به‌دهان برای جمع‌آوری اطلاعات و تصمیم‌گیری در مورد مقصد گردشگری استفاده کرده‌اند. نتایج تحلیل واریانس در مورد ویژگی‌های جمعیت شناختی نیز نشان می‌دهد که برون‌گرایی با سابقه سفر گردشگران و جنسیت آنها رابطه معناداری دارد؛ به این صورت که افرادی که از تحصیلات بالاتری برخوردار بوده‌اند برون‌گراتر می‌باشند. هم‌چنین در رابطه با ریسک‌پذیری می‌توان گفت که افرادی که قبلا به ایران سفر کرده‌اند و هم‌چنین مردها بیشتر از سایر گردشگران ریسک‌پذیر می‌باشند. هم‌چنین نتایج تحلیل واریانس در مورد رابطه بین ویژگی‌های جمعیت شناختی و استفاده از ارتباطات دهان‌به‌دهان نشان می‌دهد افرادی که قبلا به ایران سفر کرده‌اند و زنان بیشتر از سایر گردشگران از ارتباطات دهان‌به‌دهان استفاده کرده‌اند. در نهایت نیز برخی پیشنهادهای کاربردی برای بازاریابان گردشگری و متخصصان این صنعت جهت جذب بیشتر گردشگران ارایه شده است.

هدف این پژوهش سنجش و ارتقاء ظرفیت پذیرش گردشگری شهر سرعین در راستای توسعه پایدار گردشگری بوده و ظرفیت پذیرش این شهر با در نظر گرفتن رویکرد مقصد محور در ابعاد مختلف زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی سنجیده شده است. این پژوهش به‌لحاظ هدف، کاربردی و به‌لحاظ ماهیت و روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسش‌نامه استفاده شد و حجم نمونه با استفاده از روش کوکران تعیین شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و ضریب همبستگی پیرسون در نرم‌افزار SPSSاستفاده شد. بررسی نتایج، بیانگر آن است که توسعه گردشگری در شهر سرعین به لحاظ اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی متناسب با ظرفیت پذیرش این شهر بوده؛ اما در مقابل توسعه گردشگری بیشتر از ظرفیت پذیرش زیست محیطی –کالبدی این شهر بوده است. نتایج آزمون فرضیات بیانگر آن است که رابطه مستقیم و معناداری بین امکانات گردشگری و تعداد گردشگران و هم‌چنین رابطه مستقیم و معناداری بین تعداد گردشگران و کیفیت تجربه گردشگری وجود دارد. در نهایت پیشنهاداتی برای توسعه پایدار گردشگری و افزایش ظرفیت پذیرش شهر سرعین ارایه گردید.

غارعلیصدر همدان جزء10 غار مهم دنیا محسوب می شود و از نظر تعداد بازدیدکننده (سالانه حدود 600 هزار نفر) مقام دهم را در دنیا دارا است. به دلیل اهمیت تفریحی توریستی آن پژوهش حاضر به برآورد ارزش اقتصادی اکوتوریسم غار علیصدر با استفاده از روش هزینه سفر منطقه ای پرداخته است. داده های مورد نیاز تحقیق از قبیل خصوصیات اجتماعی- اقتصادی، هزینه سفر و مسافت بازدیدکنندگان تا غار علیصدر با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده و تکمیل پرسش‌نامه در سال 1392 استخراج شده است. نتایج تحقیق نشان داد که متغیرهای سن، تحصیلات، درآمد بازدیدکنندگان، هزینه و بعد مسافت در استفادهاز تفرجگاه تاثیری جدی دارند.بررسی سطح درآمد بازدیدکنندگان نشان داد که میان این متغیر و تعداد روزهای گردش در طبیعت و تمایلبه پرداخت ورودیه، همبستگی بالایی وجود دارد؛ هم‌چنین همبستگی قوی بین تعداد بازدیدکنندگان با هزینه سفر و بعد مسافت وجود دارد. ارزش تفرجگاهی روزانه غار علیصدر معادل معادل 4545321/20 میلیارد ریال برآورد شدکه ارزش اقتصادی بالای این تفرجگاه را نشان می دهدو لزوم توجه به مدیریت و توسعه گردشگری این منطقه را آشکار می سازد. هم‌چنین براساس نتایج تحقیق پیشنهاداتی جهت بهبود مشکلات موجود در جهت جذب و توسعه توریسم منطقه ارایه شد.

گردشگری سلامت و توریسم‌درمانی یکی از حوزه‌هایی است که می‌تواند نقشی بسزا در جهت توسعه گردشگری ایفا نماید و دامنه‌ای بسیار گسترده را شامل می‌شود. در این مقاله برآنیم تا پس از آشنایی با مفهوم گردشگری سلامت و توریسم‌درمانی آن را در چهار زیر مجموعه مهم مورد نظر قرار داده و قابلیت‌ها و توانمندی‌های ایران را در هرکدام از این چهار قسمت مورد تحلیل قرار دهیم. در ابتدا ضمن تعریف گردشگری سلامت و توریسم‌درمانی به چشم‌اندازها و زیرمجموعه‌های گردشگری سلامت و توریسم‌درمانی اشاره می‌کنیم. سپس با بررسی سابقه و زمان توجه به توریسم‌درمانی در ایران، سهم ایران از توریسم‌درمانی و جایگاه ایران در توریسم‌درمانی را مورد بحث قرار می‌دهیم. در زمینه پتانسیل‌ها و توانمندی‌های ایران در زمینه گردشگری سلامتو توریسم‌درمانی چهار مقوله مطرح می‌شود: 1- چشمه‌هایآبگرم و آب‌های معدنی؛ 2- گنبد‌های نمکی؛ 3- طبیعت‌گردی (اکوتوریسم) و 4- توریسم‌پزشکی. در ادامه راجع به ماهیت و مفهوم هرکدام از مقوله‌ها مطالبی ایراد خواهد شد و قابلیت‌ها و توانمندی‌های ایران در هر کدام از مقوله‌ها مورد تحلیل و بررسی قرار خواهد گرفت و درنهایت بحث را با نتیجه‌گیری به پایان می‌بریم.