فهرست مطالب

پژوهش های فقهی زنان و خانواده - پیاپی 6 (پاییز و زمستان 1400)

نشریه پژوهش های فقهی زنان و خانواده
پیاپی 6 (پاییز و زمستان 1400)

  • تاریخ انتشار: 1401/04/18
  • تعداد عناوین: 5
|
  • شکیله بتول، زهرا راد* صفحات 9-32

    عدم حضور زنان در سطوح عالی مشارکت سیاسی در کشور ما، به دلیل وجود شرط ذکورت در فقه و قید "رجل سیاسی" در قانون اساسی یکی از مصادیق تمایزات جنسیتی براساس مبانی توسعه غربی و نظرگاه فمینیستی تلقی شده است. این مبنا در قانونگذاری جمهوری اسلامی خصوصا پس از انقلاب به یکی از چالش های مهم نظام اسلامی در حوزه حقوق زنان بدل شده که در موسم انتخابات و انتقال قدرت بیشتر رخ می نماید. این اثر با هدف بازخوانی ادله فقهی در جهت حل این چالش، با تحلیل و بررسی مبانی دو قول ممنوعیت و جواز ولایت سیاسی برای زنان، ضمن طی روند اجتهادی با روش تحلیلی - توصیفی و مطالعه کتابخانه ای، ممنوعیت ولایت سیاسی برای بانوان و عدم ممنوعیت فروعات آن برای ایشان را نتیجه گرفته است

    کلیدواژگان: ولایت سیاسی، زن، بیانیه گام دوم انقلاب، اصل عدم ولایت
  • معصومه شرف الدین الموسوی صفحات 33-55

    یکی از مهمترین مسایل علم فقه و جامعه مسیله «تزلزل خانواده در بستر فقراز منظرفقه است». در عصر کنونی، که ساختار خانواده با توجه به بحران معنا، تغییر و تحول اساسی یافته است، تنها فقر اقتصادی برای خانواده یک تهدیدی جدی نیست، بلکه فقر دینی، فقر اخلاقی، فقر اجتماعی و فرهنگی  بیش از فقر مالی  باعث فروپاشی خانواده شده است. از اینرو، هدف از نوشتار حاضر آگاهسازی و ارتقاء خانواده در این مسیله است که هر نوع بستر فقرنقش موثری در تزلزل خانواده دارد، تمرکز خود را به جنبه های مختلف فقر برای ریشه کن کردن آن بگذارند. دستاوردهای پژوهش حاضر این است:  فقهای امامیه در ارتباط خانواده با فقر و تاثیر آن، بیشتر در باب فقر اقتصادی واجتماعی تمرکز داشته اند؛ از همین رو،ارایه تزلزل خانواده در بستر فقر از منظر فقه، به دنبال، جنبه های مختلف فقر که باعث تزلزل خانواده می شود هستیم. در بخش فقرروحی و معنوی  به  فقر اخلاقی و فقر دینی تقسیم نمودیم و از آن جا که رویکرد فقهی است، مصادیق سوء معاشرت به نوعی فقر اخلاقی را به همراه دارد و دسته بندی براساس آن  انجام شده است در فقردینی، عدم کفویت و معنویت مطرح است. فقراقتصادی وفقر  اجتماعی با توجه به آیه« الرجال قوامین علی النساء» و «قو انفسکم اهلیکم» وقاعده لاضرر چنین فقری که منجر به تزلزل خانواده می شود مذموم شمرده شده است.

    کلیدواژگان: خانواده، فقر اخلاقی، فقر اقتصادی، فقر اجتماعی، فقردینی
  • صدیقه محقق، مریم برقعی* صفحات 57-80

    یکی از مهمترین مسایلی که در علم فقه و حقوق مورد بررسی قرار می گیرد، قاعده عسر و حرج است. به وسیله عسر و حرج بسیاری از احکام اولی ساقط می شود و حکم ثانوی بر آن ها بار می گردد، یکی از این موارد حق طلاق برای زوج است که در مواردی چون شقاق و عسر و حرج حق طلاق از زوج ساقط می شود. هدف از این نوشتار بررسی سقوط حق طلاق به  سبب عسر و حرج از منظر مذاهب اسلامی است که برای رسیدن به هدف از آیات و روایات و کلام فقها استفاده شده است که به روش توصیفی_تحلیلی و با استفاده از منابع فقهی به رشته تحریر در آمده است. نتایج پژوهش نشان داد:گستره قاعده «نفی عسر و حرج» که در فقه اهل سنت به نام «المشقه تجلب التیسیر» شهرت دارد؛ شامل عسر و حرج شخصی است که در حالت عادی برای افراد معمولی قابل تحمل نباشد و موقتی است. سقوط حق طلاق به سبب عسر و حرج در فقه شیعه زمانی قابل اجرا است که زوج وظایف خود را انجام ندهد و زندگی زوجه با سختی و مشقت همراه باشد، مثل عدم پرداخت نفقه و سوء معاشرت و یا زمانی که زوج به بیماری صعب العلاج دچار شود و یا غیبت طولانی داشته باشد؛ اما در فقه اهل سنت از عسر و حرج در این مورد به ضرر یاد می شود که طلاق به سبب ضرر شامل بد رفتاری زوج است و دیگر موارد مثل بیماری و غیبت و شقاق عنوان خاص خود را دارد.

    کلیدواژگان: عسر و حرج، طلاق، سقوط حق، مذاهب اسلامی
  • فهیمه حسینی صفحات 81-102

    امتناع مکلف از اوامر و نواهی الهی چنانچه به سبب عدم قدرت وی باشد، رافع هر گونه تکلیف و عقاب می باشد اما اگر مکلف با سوء اختیار خویش شرایطی را سبب سازد که به موجب آن ناچار به عدم اتیان از اوامر الهی گردد، به سبب قاعده ی «الامتناع بالاختیار لا ینافی الاختیار»، عمل وی ارادی و نامشروع تلقی می گردد؛ لذا آثار حقوقی و کیفری متناسب با آن را به دنبال خواهد داشت. . با توجه به اهمیت قاعده مذکور و کاربرد گسترده آن در فقه اسلامی، بررسی مستندات آن ضرورت دارد. از این رو، نوشتار حاضر با عنوان «جستاری فقهی در مستندات قاعده الامتناع بالاختیار لا ینافی الاختیار» با هدف تبیین مستندات قاعده مذکور با روش تحلیلی - توصیفی صورت گرفته است. نگارنده پس از جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و تحلیل آن، بدین نتیجه دست یافتند: هر چند که بهترین مستند برای قاعده ی یاد شده عقل می باشد اما می توان مستندات یا مویداتی در قرآن، سنت و اجماع برای قاعده ی یاد شده یافت.

    کلیدواژگان: امتناع، اضطرار، اختیار، مکلف، الامتناع بالاختیار لا ینافی الاختیار
  • زهرا محمدی، سید محمود کاویانی* صفحات 103-122

    فقه و تربیت از عرصه های هستند که نقش برجسته ای در زندگی هر فرد مسلمان دارد. تربیت اجتماعی نیز عرصه ای مهم از مسایل جدید فقهی است که بیان حکم فقهی آن لازم است. این پژوهش تلاشی می کند نقش فقه در تربیت اجتماعی را موردبررسی و مطالعه قرار دهد و به این پرسش پاسخ دهد که علم فقه در تربیت اجتماعی مسلمانان آنچه نقشی دارد؟ نتایج بررسی نشان می دهد که فقه به عنوان بعد عملی شریعت جایگاه ویژه ای در تربیت انسان مسلمان دارد زیرا فقه مجموعه ای از بایدها و نبایدهای زندگی ماست و تربیت نیز یکی از نیازهای بنیادین در زندگی انسان به شمار می رود. ازاین رو فقه در بسیاری از عرصه های زندگی انسان مسلمان دخالت دارد که در این تحقیق به سبک زندگی، آزادی، امربه معروف و نهی از منکر و جهاد پرداخته شده است. نقش علم فقه در ایجاد سبک زندگی اسلامی امری روشن است زیرا فقه نیز یک علم رفتارگرا است که در صدد تبیین رفتارهای صحیح انسان مسلمان است. مسیله دیگر بحث آزادی است که فقه در توسعه و محدود ساختن این مفهوم نقش برجسته ای دارد و همین طور فقه در تبیین دو مفهوم امربه معروف و نهی از منکر و فریضه جهاد نقش پررنگ به عهده دارد.

    کلیدواژگان: فقه، تربیت اجتماعی، سبک زندگی، آزادی، امربه معروف، جهاد