نشریه آبزیان دریای خزر
سال یکم شماره 3 (زمستان 1395)

عصاره های گیاهی و متابولیت های میکروبی بواسطه داشتن اثرات آنتی اکسیدانی و ضدمیکروبی و همچنین عدم عوارض جانبی، به مرور، جایگزین نگهدارنده های شیمیایی در مواد غذایی می گردند. هدف از تحقیق حاضر، بررسی استفاده از عصاره پونه کوهی و نایسین Z به تنهایی و توام با یکدیگر جهت مهار رشد باکتری سودوموناس فلورسانس (یکی از باکتریهای شاخص مولد فساد در مواد غذایی) در گوشت چرخ شده ماهی کیلکا معمولی بوده است. بدین منظور به نمونه های گوشت چرخ شده ماهی CFU/g2/1×103باکتری سودوموناس فلورسانس تلقیح شد و تیمارهای نایسین Z در دو سطح 500 و 1000 واحد بین المللی بر گرم گوشت و تیمارهای پونه کوهی در سه سطح 5/0، 1 و 5/1 درصد به تنهایی و توام با یکدیگر تهیه شدند. تمامی تیمارها و گروه شاهد به مدت 15 روز در دمای 4 درجه سانتیگراد نگهداری شدند. تعداد باکتری سودوموناس فلورسانس هر سه روز یک بار توسط کشت سطحی بر روی محیط سودوموناس اف آگار شمارش گردید. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که روند افزایشی باکتری در تمامی تیمارها خصوصا تیمار کنترل مشاهده شده ولی با این وجود در تیمارهای ترکیبی، عصاره منفرد و نایسین Z روند رشد باکتری کندتر بوده است. با افزایش غلظت عصاره و همچنین نایسین، رشد باکتری نیز روند کاهشی بیشتری داشته است. عصاره پونه کوهی به واسطه داشتن انواع ترکیبات ضدمیکروبی دارای اثرات مهار کننده بر باکتری سودوموناس فلورسانس بوده و این ویژگی به هنگام استفاده ترکیبی با نایسین بارزتر می باشد. غلظت های بالاتر پونه کوهی و نایسین، دارای اثرات بیشتری بر روند رشد باکتری سودوموناس فلورسانس در گوشت چرخ شده ماهی کیلکا معمولی داشتند.

امروزه محورهای تحقیقات در زمینه پرورش میگو، عمدتا بر روی شناسایی بیماریهای متداول با روش های مولکولی متمرکز شده و شناخت معماری ژنتیکی صفات تولیدی و خصوصیات رشد در اولویت بعدی می باشد. به هرحال، اهداف برنامه های اصلاح نژادی مطلوب بیشتر، باید تاکید بر افزایش عملکرد رشدی ضمن ابقا مقاومت ژنتیکی به بیماریها باشد. در این راستا، هدف از این مطالعه شناسایی چند شکلیهای نوکلیوتیدی موجود در ناحیه ای از ژن کاتپسینL در میگوی ببری و ارتباط آن با صفت رشد است. به این منظور، در گام اول در مجموع ، 65 میگوی ماده به مدت سه ماه مورد رکوردبرداری صفات رشد (وزن زنده بدن ، طول کل و عرض بدن) - به طور هفتگی انجام شد و در گام بعدی، با استفاده از نشانگر PCR-RFLP قطعه بطول 777 جفت بازی از ناحیه اینترون ژن کاتاپسین (CTSL) توسط واکنش زنجیره ای پلی مراز تکثیر و متعاقبا با آنزیم برشی PvuII هضم آنزیمی شد. نتایج تحقیق حاضر وجود جهش (C681G) در ناحیه اینترون شماره 3 را ثابت کرد. بعلاوه، این جهش ایجاد کننده سه ژنوتیپ و دو الل وحشی G (571 و 204 جفت باز) ، الل جهش یافته C (777 جفت باز) بود. بطوریکه فروانی ژنوتیپهای مشاهده شده به ترتیب77/0، 17/0 و 06/0 بود. نتایج تجزیه واریانس بین ژنوتیپ ها و رکوردهای رشد موجود پس از آزمون نرمالیتی و آزمون میانگینها نشان داد که ژنوتیپ GG در سطح یک درصد خصوصیات رشدی بالاتری را نسبت به ژنوتیپهای دیگر دارد. شاید بتوان از نتایج تحقیق حاضر در جهت  تدوین برنامه های اصلاح نژادی و پرورش میگو استفاده کرد.

کیفیت آب یک فاکتور مهم و اساسی در موفقیت و عدم موفقیت صنعت آبزی پروری به شمار می آید. هدف از این مطالعه بررسی کیفیت آب و سطح تروفی طی سه دوره 1387 (تعداد نمونه ها 480) ،1388 (تعداد نمونه ها 480) و1389 (تعداد نمونه ها 464) با هدف استقرار قفس و توسعه آبزی پروری در دریای خزر بوده است. نتایج نشان داد که در این حوزه شکست دمایی از عمق بیش از 20 متراتفاق افتاد. اپتیمم شفافیت آب (5<m) برای پرورش ماهی در قفس در عمق بیش از 10 متر ثبت گردید. نتایج این تحقیقات با محدوده ی تغییرات استاندارد pH (80/7 تا50/8) و اکسیژن محلول (mg/l 5>) منطبق بوده است. غلظت فرم های مختلف ازت معدنی قابل قبول و کمتر از حد مجاز کشورهای مختلف بوده، اما غلظت فسفات در برخی لایه ها بیش ازحد مجاز بوده است. مقایسه نتایج بدست آمده از مواد مغذی در این مطالعه با داده های سال مرجع (سال 1375) و شرایط یوتروف سال 1384 در دریای خزرنشان می دهدکه این منطقه از دریای خزر از حالت الیگوتروف خارج شده و به مرحله مزوتروف سوق پیدا کرده است. بطورکلی، بنظر می رسدکه در مناطق دور از ساحل حوزه جنوبی دریای خزر (اعماق بین 20 تا 50 متر) خصوصیات لازم برای پرورش ماهیان مختلف در قفس تقریبا مهیا می باشد. اما با توجه به شکوفایی های متعدد در سال های اخیر و همچنین وجود شرایط مزوتروف، شایسته است که استقرار قفس های پرورش ماهی با رویکرد احتیاطی بیشتر (طرح پایلوت) صورت پذیرد تا به فاجعه زیست محیطی منجر نشود.

هدف از این مطالعه شناخت فون گونه های ماهیان حوضه جنوبی دریای خزر و مهمترین عوامل تهدید کننده تنوع زیستی گونه های ماهیان این حوضه آبریز می باشد. تاکنون با در نظرگرفتن ماهیان غیر بومی در این منطقه 53 جنس و 79 گونه که متعلق به 18 خانواده و 10 راسته شناسایی شد. در این بین، خانواده کپور ماهیان و گاو ماهیان به لحاظ تعداد جنس و گونه متنوع ترین خانواده ها می باشند، ضمن آنکه تعدادی از خانواده ها مانند شیشه ماهیان، سوزن ماهیان و اردک ماهیان تنها دارای یک جنس و یک گونه می باشند. از میان ماهیان شناسایی شده اغلب ساکن آب شیرین (رودخانه ها و تالابها) می باشند و حدود 23 درصد از آنها را ماهیان مهاجر از دریا به رودخانه تشکیل می دهند. حدود 17 درصد از  گونه های ماهی این منطقه عیر بومی هستند. 44 درصد از گونه های ماهیان این منطقه قابلیت بهره برداری اقتصادی دارند.24 درصد از گونه های ماهیان این منطقه، انحصاری دریای خزر بوده و در سایر نقاط دنیا وجود ندارند. این گونه ها به لحاظ حفاظتی دارای ارزش ویژه ای بوده، ضمن آنکه از خصوصیات ویژه این اکوسیستم منحصر به فرد هستند و می بایست نسبت به حفاظت از آنها تمهیدات خاصی صورت گیرد. 6 درصد از گونه های این منطقه شدیدا در معرض خطر انقراض هستند، 21 درصد نیازمند حفاظت بوده و تنها 36 درصد وضعیت خوبی دارند تخریب زیستگاه مخصوصا برای ماهیانی که مهاجر بوده و در رودخانه تولیدمثل می کنند و نیز صید بی رویه گونه های اقتصادی از عوامل مهم در خطر انقراض قرار گرفتن گونه های ماهیان این منطقه هستند.

این پژوهش به منظور بررسی روند تغییرات گروه های زیستی شامل فیتوپلانکتون، زیوپلانکتون، بزرگ بی مهرگان کفزی در محدوده استقرار قفس های دریایی  در منطقه کلارآباد به صورت فصلی و در سه ایستگاه در عمق 20 متر صورت پذیرفت. در این بررسی تعداد 7 گونه از بزرگ بی مهرگان کفزی متعلق به 5 جنس از 4 خانواده شناسایی شدند. گونهStreblospio gynobranchiata  از پرتاران با 3/93 درصد یه عنوان گونه غالب شناخته شد. از گروه فیتوپلانکتون 37 گونه شناسایی شد که متعلق به شاخه های باسیلاریوفیتا (22 گونه)، پیروفیتا (8 گونه)، سیانوفیتا (4 گونه)، کلروفیتا (1 گونه) و اوگلنوفیتا (2 گونه) بود. شاخه کلروفیتا و باسیلاریوفیتا به ترتیب کمترین و بیشترین فراوانی گونه ها  با 3% و 56% را به خود اختصاص دادند بطوری که گونه های Nitzschia acicularis، Skeletonema costatum و Thalassionema nitzschoides دارای بیشترین حضور در فصول مختلف بودند. از گروه زیوپلانکتون گونه Acartia tonsa از زیررده Copepoda بیشترین فراوانی با 62% و گونه های Podon polyphemoides و Evadne anonyx از راسته Cladocera کمترین میزان تراکم را با 8% به خود اختصاص دادند. همچنین در ایستگاه 1 که محل استقرار قفس های دریایی بود میزان تراکم و زی توده بزرگ بی  مهرگان کفزی و فیتوپلانکتون دارای کمترین مقدار و در مقابل زیوپلانکتون بیشترین مقدار را به خود اختصاص داد بطوری که  کاهش تراکم فیتوپلانکتون می تواند به دلیل تغذیه آنها بوسیله زیوپلانکتون مرتبط باشد.

در این پژوهش برخی تغییرات در ساختار زیستی و تولید مثلی کیلکای چشم درشت در آبهای ایرانی دریای خزر در بازه زمانی (92- 1384) مورد بررسی قرار گرفت. جهت بررسی خصوصیات زیستی نمونه برداری از بنادر امیرآباد و بابلسر (در مازندران) و بندر انزلی (در گیلان) بطور تصادفی از حدود 10 شناور و بصورت هفتگی انجام شد. نمو نه ها بر اساس کلاس طولی 5 میلیمتر دسته بندی شدند. بررسی مشخصات ظاهری اندام های جنسی و شاخص گنادی نشان داد اوج تخمریزی این گونه آذر ماه بوده و درماه های سرد سال (زمستان) ادامه یافت . طول در سن بلوغ (Lm50) بیانگر آنست که بیش از 50در صد نمونه ها در اندازه های بالاتر از 94 میلیمتر به سن بلوغ رسیدند. میانگین (± انحراف معیار) هم آوری مطلق3921±12827 عدد تخمک محاسبه شد. دامنه طولی و سنی کیلکای چشم درشت نسبت به سالهای 83-1374محدودتر شده، فراوانی ماهیان بزرگ و مسن تر افزایش و بالعکس فراوانی و ذخایرماهیان جوان کمتر از 90 میلیمتر (کمتر از3 سال) که ذخایر تجاری و مولدین این ماهیان را در سالهای آتی تشکیل میدهند بشدت تخریب شده بطوریکه فرصت احیای و بازسازی ذخایر (Recruitment) این گونه را از بین برده است. نرخ بهره برداری از جمعیت این گونه در طول سالهای پس از ورود شانه دار (92-1380) تاکنون نیز بیش از 5/0 برآورد شده و نشان میدهد این گونه همچنان تحت تاثیر صید بیرویه (Overfishing) بوده است. بدین ترتیب بمنظور احیاء و بازسازی ذخایراین گونه کاهش فشار صیادی و مبارزه بیولوژیک با شانه دار دریای خزر همچنان ضروری میباشد.