نشریه پژوهش های جغرافیای اجتماعی
پیاپی 43 (پاییز 1401)

دلبستگی به مکان از سرمایه های اجتماعی و دارایی یک جامعه محلی محسوب میشوند. دلبستگی افراد به محل زندگی موجب هویتمندی محلات سنتی میشود و این امر وابسته به بالابردن ارزشهای اجتماعی یک جامعه و قویکردن پیوند انسان با محیطهای مسکونی میباشد. از این جهت در این مقاله سعی شده است با بالابردن ارزشهای اجتماعی محلات شهری گامی موثر در دلبستگی به مکان در محلهای سنتی رشت گرفته شود. در این پژوهش از روش تحقیق، مطالعات کتابخانه ای، اسناد تصویری، مرور متون، مطالعات میدانی، پرسشی و مکاتباتی بهره گرفته شده است. نتایج گرفته شده از این تحقیق نشان میدهد سرمایه های اجتماعی یک مکان نقش بسیار مهمی در دلبستگی افراد به محلات شهر رشت دارد. بطور کلی عواملی که دلبستگی افراد به مکان در شهر رشت را افزایش می دهد عبارت است از رویدادهای خاطره انگیز، مشارکت مردم در توسعه محل، استفاده از ارزش های اجتماعی، طول مدت آشنایی افراد با مکان، میزان حضور، سن، جنسیت و وضعیت تاهل.

با توجه به رشد شتابان شهری در دهه اخیر، اداره کلانشهر رشت بیش از گذشته به اولویت و مسیله مدیران و سیاستگذاران شهری تبدیل شده است. دو نهاد اصلی شورای شهر و سراهای محله به کمک اجرای آزمایشی طرح شورایاری ها کوشیده اند تا مفاهیم برجسته ای مانند «مشارکت محوری» و «تعلق محله ای» را در میان شهروندان اشاعه دهند. هدف اصلی اتین مقاله کندوکاو نقش محله محوری در افزایش احساس تعلق شهروندان شهر رشت به محیط همسایگی و محله محل سکونت شان است. این پژوهش به صورت پیمایشی در 4 محله شهر رشت و با نمونه 250 نفری انجام شده است. طیفی از نظریات برآمده از مطالعات امیل دورکیم، تالکوت پارسونز و رابرت پاتنام در این پژوهش مورد توجه قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد با آغاز اجرای طرح محله محوری از سوی مدیریت شهری، گرایش به رفتار نابهنجار در هویت محلات تحت کنترل درآمده و اخلاق مدنی موثر واقع شده و القای حس تعلق و هویت محله ای موفق عمل نموده است. به عبارت دیگر، محله محوری رابطه محکمی با رضایتمندی اجتماعی مردم نشان می دهد. بر طبق نتایج حاصل شده، میزان همبستگی محله محوری با احساس تعلق 802/0 بوده و محله محوری با رضایتمندی اجتماعی 756/0 و محله محوری با احساس مسیولیت به میزان 693/0 همبستگی نشان داده است.

این مقاله در راستای تاکید بیشتر بر امنیت پایدار و توسعه پایدار مناطق شهری، و به منظور بررسی فرصت ها و همچنین تهدیدهای امنیتی بحث و کندوکاو می کند. بسیاری از خطرات مهم ناشی از تعاملات انسانی و طبیعی در سطوح جهانی یا محلی ظاهر نمی شوند، بلکه در مقیاس های متوسط مناطق شهری و در سطح محلات ظاهر می شوند. تدوین و تدقیق یک چارچوب مفهومی می تواند به درک بهتر ما از مسایل کمک می کند. چارچوبی مفهومی که با پیوند سازگار میان مفاهیم امنیت و توسعه بر سپهرهای کوچک مقیاس و محلی کاربردپذیر و متمرکز باشد. در پژوهش و مقاله حاضر به مدد واکاوی تحلیلی به ارایه مفاهیمی برای یک دستور کار، از جمله چارچوب های به هم پیوسته، ایتلاف ها برای تغییر، ترتیبات نهادی به هم پیوسته و اهداف و شاخص های تفکیک شده، پرداخته شده است. هر نوع چارچوب برای ایحجاد تغییر باید با توجه به حفاظت از محیط زیست با درنظرگرفتن عدالت میان گروه های آسیب پذیر و غیربرخوردار و توجه به حقوق نسل های آینده باشد تا مناطق شهری ضمن تجربه رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی، با تهدیدات و آسیب های هر چه کمتری روبه رو شوند.

در جامعه امروزی آنچه در رشد نوجوانان نقش بسیار مهمی دارد فضای باز شهری هست. می توان گفت نوجوانان بیشتر اوقات فراغت خود را باهم سالان خود می گذرانند، البته در سالیان گذشته الگوی تعاملی جوانان و نوجوانان تغییریافته و با رشد فناوری به سمت دیگری سوق پیداکرده است. امروزه الگوی وقت گذراندن نوجوانان دیگر مانند گذشته نیست و از قالب های حضور فیزیکی خارج شده است. نوجوانان امروزی کمتر احساس نیاز به حضور فیزیکی در کنار هم را حس می کنند و بیشتر این گردهمایی ها را از طریق ارتباطات در فضای مجازی پر می کنند. پژوهش حاضر باروش پیمایشی، به بررسی جایگاه فضای مجازی و فضاهای شهری و مقایسه ی دوام و کیفیت حضور نوجوانان محله ی ساغری سازان رشت در هر یک از این فضاها پرداخته می شود که طی آن 250 ، نوجوان به روش طبقه بندی متناسب انتخاب شده اند. یافته ها نشان می دهد که روزانه 88% از نوجوانان در اینترنت، و 47% از آنان در فضاهای شهری حضور می یابند که بین متغیرهای زمینه ای، پایگاه اجتماعی-اقتصادی، امنیت اجتماعی و هویت اجتماعی آنان با میزان حضورشان در این فضاها رابطه ی معناداری وجود دارد. اما بین میزان حضورشان در فضای مجازی با متغیرهای جنسیت، امنیت جانی و امنیت مالی رابطه ی معناداری به دست نیامد. درمجموع 95% از نوجوانان، در ساعات بعدازظهر و عصر که بهترین بخش از اوقات فراغتشان برای حضور در فضاهای شهری تلقی می گردد، مشغول فعالیت در فضای مجازی هستند و طبق یافته های استنباطی، هرچه میزان حضور نوجوانان در فضای مجازی بیشتر باشد، از میزان گرایششان به حضور در فضاهای شهری کاسته می شود.

از اواسط دهه هشتاد، مطالعه مفهوم سرمایه اجتماعی و ارتباط آن با جرم و مسایل اجتماعی پیرامونی توجه محققان را به خود جلب کرده است. هدف این مقاله، مرور نظام مند و فرا تحلیل برای تعیین ضریب اندازه اثر و دیگر مولفه ها است تا فهم جامع تر و دقیق تری از موضوع، نظریات تبیین کننده و سنجه های آن به منظور بررسی ارتباط میان سرمایه اجتماعی و جرم در ایران طی دو دهه اخیر بدست آید. محققان از نظریات فوکویاما، پاتنام، کلمن بیشترین بهره را برده اند. گزینش هفده عنوان منتشر شده در چند مرحله، انجام شد. پژوهش های منتخب با روش پیمایش و عموما در مرکز و غرب ایران به پایان رسیده اند. ضریب اندازه اثر و نقش تعدیل کنندگی نشان می دهد که در سال های اخیر، کاهش سرمایه اجتماعی با شدت کمتری منجر به گرایش به جرم شده است. نتایج گویای آن است که با تسری عمل مجرمانه در سطوح خرد، میانه و کلان اجتماعی، دیگر فرسایش سرمایه اجتماعی از دلایل عمده گرایش به جرم نیست و حتی بیشتر از آن جرم مشروعیت یافته، تبدیل به نوعی فرهنگ و سرمایه اجتماعی می شود که پیامدهای زیان باری برای امنیت و اخلاق اجتماعی خواهد داشت.

ثبات زنجیرهی تامین مواد غذایی برای امنیت غذایی مردم جهان بسیار مهم است. از ابتدای سال 2020، این پایداری تحت تاثیر یکی از ابربحران های قرن حاضر با شیوع ویروس کرونا قرار گرفته است که از یک مسیله ی بهداشتی صرف، به یک تهدید اقتصادی برای امنیت غذایی در سطح جهان در قالب های قرنطینه، کاهش درآمد اقتصادی، محدودیت های تجارت مواد غذایی و افزایش تورم مواد غذایی تبدیل شده است. هدف تحقیق حاضر مفهوم سازی اثرات این ویروس بر امنیت غذایی فضاهای شهری و روستایی شهرستان ماسال (گیلان) است. تحقیق حاضر، یک مطالعه ی پژوهشی-کاربردی است و از نظر ماهیت و روش جمع آوری اطلاعات نیز مطالعه ای، توصیفی-کیفی است که به صورت مشارکتی انجام شده است. نمونه ی آماری پژوهش را 12 نفر از کارشناسان با مدارک تحصیلی دکتری و دانشجویان دکتری در حوزه ی علوم شهری و علوم غذایی تشکیل داده اند. برای گردآوری داده ها از جلسات گروه های کانونی استفاده شده است که ابزار آن نیز مصاحبه ی عمیق تا حد اشباع نظری بوده است. تجزیه و تحلیل کیفی با استفاده از نرم افزار MAXQDA 2020 انجام شده است. یافته های تحقیق اثرات کرونا بر چهار بعد امنیت غذایی را در محیط های شهری و روستایی ماسال نشان می دهد. ابعاد موجود بودن، دسترسی، بهره وری و پایداری امنیت غذایی تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا بررسی شده اند. بخش بیمه ، آشکارشدن شکاف سیاستگذاری، مختل شدن زنجیره تامین نهاده های کشاورزی، نشان دادن ضعف ساختار اداریند کدگذاری باز استخراج و طی فرآیند کدگذاری محوری در قالب مقوله های اصلی بارگذاری شده اند. در مرحله ی کدگذاری گزینشی این مقولات تحت پدیده ی اصلی تحقیق (اثرات کرونا بر امنیت غذایی) به یکدیگر مرتبط شده اند. تاب آوری سیستم های غذایی در برابر بیماری های همه گیر از اصول اساسی پایداری محیط های شهری و روستایی است. در همین راستا شناخت اثرات این بیماری بر شاخص های امنیت غذایی و بهبود شرایط آن، راهگشای برنامه ریزی توسعه ی پایدار شهری و افزایش کیفیت زندگی ساکنان خواهد بود.