پژوهشنامه موعود
پیاپی 4 (پاییز و زمستان 1399)

انتظار آمدن و آمادگی برای ظهور امام مهدی(عج)یکی از جلوه‌ها و موضوعات مهم مرتبط با منجی‌گرایی اسلامی است که در تحقیقات مستشرقان درباره مهدویت، نمود قابل توجهی داشته است؛ ولی متاسفانه به صورت مستقل و متمرکز، واکاوی و نقد نشده است. تعریف و اهمیت انتظار، بررسی روایات انتظار، کاوش در روند شکل‌گیری این مفهوم و نیز نمونه‌های تاریخی جلوه‌گری انتظار در میان مسلمانان، از عمده‌ترین عرصه‌هایی است که محققان غربی به تحقیق و اظهارنظر درباره آن پرداخته‌اند. نوشتار پیش رو با اتخاذ شیوه‌ای اکتشافی و بررسی حداکثری آرای خاورشناسان مهدی‌پژوه، به واکاوی و تحلیل نظرات مستشرقان در این موضوع می‌پردازد. مهم‌ترین ادعای مستشرقان در مورد انتظار، شکل‌گیری آن در بستر تاریخی، اختصاص آن به شیعیان و ویژگی سکوت‌گرایانه و منفعلانه انتظار می‌باشد که در این نوشتار مورد تحلیل و نقد مختصر قرار گرفته است.

شیخ طوسی در کتاب امالی گزارش جابر بن عبدالله انصاری از لوح فاطمه (ع) را از استاد خود ابومحمد فحام نقل کرده است. انتهای حدیث به ابری سفید اشاره دارد که با زبان عربی فصیح به طوری که جن و انس شرق و غرب، آن را می‌‌شنود حضرت حجت(ع) را معرفی می‌کند. با توجه به گزارش‌های متعدد حدیث لوح این گزارش با توجه به فقره پایانی آن، که از یک اعجاز سخن می‌راند، صحت و عدم صحت آن و انتساب آن به میراث شیعی، درخور توجه است. نوشتار پیش رو که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته است، در صدد بررسی این قسمت از روایت است. نتایج به دست آمده، حکایت دارد که روایت، ضعف سندی دارد و علاوه بر آن، فقره پایانی روایت در دیگر احادیث لوح ذکر نشده است و با قراینی، احتمال انتقال انتهای متن آن از اهل سنت به متون شیعی وجود دارد.

پژوهش پیش رو به تحلیل عوامل موثر تزلزل در اعتقاد به مهدویت و بررسی به‌هم‌پیوستگی عوامل آسیب‌زا در دوران غیبت از منظر ایمه؟عهم؟ با رویکرد‌ آینده‌اندیشی می‌پردازد. هدف از انجام این پژوهش، ایجاد هشدار به دلیل مواجهه هوشمندانه با عوامل این چالش اعتقادی در زمان معاصر است. مفروض تحقیق، آن است که تصویر‌پردازی اهل‌بیت(ع) از آینده به دلیل معصوم بودن ایشان و دانش آنان به منتظران کمک می‌کند تا میزان صحت و انحطاط در اعتقاد به مهدویت را همانند مشاهده‌گر ببینند و بر اساس آن، راهبرد مناسبی برای مقابله با لغزش اعتقادی اتخاد کنند. روش تحقیق مقاله از نوع توصیفی-تحلیلی بر پایه مطالعات کتب حدیثی و آینده‌پژوهی است. با رویکرد آینده‌نگری درمی‌یابیم این مسیله در قالب تحلیل رویدادهای تاثیرگذار بر گسستن اعتقادات منتظران، قابل بررسی است؛ لذا ایمه(ع) نخست، خطر وقوع تهدیدها را گوشزد کرده‌اند، در مرحله دوم با اشاره به عوامل و مراحل لغزش‌ها آن‌ها را مجموعه‌ای به‌هم‌پیوسته و موجب گسستن از اعتقاد به مهدویت در آینده دانسته‌اند و در مرحله سوم بر گذر شیعه از تهدیدها با درایت و هوشیاری در آینده تاکید کرده‌اند.

ظهور منجی بشر، از موضوعات مهمی است که در قالب معارف قرآنی در گنجینه روایی شیعه وارد شده است. روایات معصومان بیان‌‌گر معارف مهدوی در قرآن، بیشتر در سطح تاویل مبین باطن قرآن کریم هستند. این روایات به دلیل ساختار و ظرفیت تاویل، بیش از سایر روایات در معرض آسیبب بوده‌اند. از سویی دیگر بخش بزرگی از معارف مهدویت و روایات معصومان در قالب تاویل آیات قرآنی بیان شده است؛ ازاین‌‌رو بازشناسی و شاخصه‌‌شناسی این دسته از روایات، اهمیت ویژه‌‌ای دارد. این پژوهه با روش توصیفی-تحلیلی به واکاوی این روایات می‌‌پردازد و شاخصه‌‌ها و ویژگی‌هایی را بازشناسی می‌‌کند که در گرایش به یک حدیث یا بروز تردید در آن، موثر است. نتایج تحقیق، گویای این مطلب است که روایات تاویلی که به بیان مصادیق روشن آیات الهی می‌‌پردازد، مایه اطمینان خاطر بوده و کمتر مورد دستبرد قرار گرفته است و روایاتی دیگر به لحاظ محتوای آسیب‌‌زا یا ضعف‌‌های مضاعف سندی در پرتگاه رد و انکار قرار دارد.

در میان موضوعات علوم انسانی، انسان‌‌شناسی از جهاتی ام‌‌المسایل محسوب می‌شود. از سویی با توجه به رشد چشم‌‌گیر آینده‌‌پژوهی و اهمیت بحث مهدویت و ظهور در دین اسلام، پرداختن به مبانی انسان‌‌شناختی آینده‌‌پژوهی کار بسیار ضروری و مهم است. هدف این تحقیق، بررسی وجوه تمایز میان مبانی انسان‌‌شناختی آینده‌‌پژوهی اسلامی با مبانی انسان‌‌شناختی آینده‌‌پژوهی غربی است. روش تحقیق آن، کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی-تحلیلی بوده و به صورت علمی نگاشته شده است. آینده‌‌پژوهی اسلامی با محوریت نگاه توحیدی، ناظر به امر ظهور و مهدویت است و برخلاف نگاه غرب به انسان، آینده و فرجام بشریت را روشن می‌داند و دین نقش پررنگی در آینده انسان و جهان دارد. مهم‌ترین تمایز مبانی انسان‌شناختی در آینده‌‌پژوهی دین و غربی عبارتند از: انسان خدامحور به جای اومانیسم، انسان ابدی به جای انسان مادی و اعتقاد به امت واحد به جای ملی‌گرایی است و تحقق تیوری آینده‌‌پژوهی دینی ارایه شده، از قطعیت و حتمیت برخوردار است.

بزهکاری به رفتار انحرافی جوانانی که به سن قانونی نرسیده‌اند گفته می‌شود. بزهکاری ذهن بسیاری از افراد را در جامعه به خود مشغول می‌نماید و توان بسیاری از افراد را به خود معطوف می‌نماید. بستگان و نزدیکان بزهکار از جمله افراد آسیب پذیر در این زمینه هستند، بزهکارها می‌توانند آسیب‌های فراوانی را به جامعه منتظر امام عصر وارد نمایند. و لذا بزهکاری از موانع انتظار پویا شمرده می‌شود. در این نوشتار که علاوه بر شیوه کتابخانه‌ای از تحقیقات میدانی نیز استفاده شده است، بر آنیم تا از طریق تحلیل و پرسش نامه، قدمی در راه بررسی میزان تاثیر بزهکاری بر انتظار پویا برداریم. بسیاری از افراد جامعه با بزهکاران سر و کار دارند و در صورتی که از درجات بالایی انتظار برخوردار نباشند، توفیق انتظار حقیقی، برای فرج حضرت صاحب الامر را از دست خواهند داد و یا به صورتی محدود این حقیقت را در زندگی خود پیاده خواهند کرد. بر این اساس، تلاش برای کاهش بزهکاری در جامعه، جهادی مقدس است که از هدر رفت سرمایه‌های انسانی و مادی در یک جامعه جلوگیری می‌کند، و در صورت مدیریت صحیح و کارآمد، بازویی با ارزش و قوی، در اختیار جامعه منتظر، قرار خواهد داد.