فهرست مطالب

الهیات هنر - پیاپی 18 (پاییز و زمستان 1399)

فصلنامه الهیات هنر
پیاپی 18 (پاییز و زمستان 1399)

  • تاریخ انتشار: 1401/11/19
  • تعداد عناوین: 5
|
  • الرموز و مبانی ذوق شناختی شهرزوری
    نادیا مفتونی*، ادریس محمود صفحات 5-18
    کتاب الرموز والامثال اللاهوتیه اثر شمس الدین محمد شهرزوری که پیش از این تصحیح نشده، تنها نوشته فلسفی ذوقی شهرزوری و در بر دارنده مبانی ذوق شناختی شهرزوری است. البته این رساله حاوی مطالب متنوعی نظیر نورالانوار و نورشناسی، حکمت ذوقی، مسایل نفس و روح است که شهرزوری در عمده آنها به آرای سهروردی وفادار است. لکن در مقاله حاضر تمرکز بر آن بخش از آرای شهرزوری در الرموز است که در تدوین مبانی ذوق شناسی مفید واقع می شود. در تحقیق حاضر، کتاب الرموز والامثال اللاهوتیه بر پایه چهار نسخه خطی که در قرن هفتم هجری کتابت شده-اند به شیوه گزینشی تصحیح شده و انتساب آنها به شهرزوری مستدل شده است. علاوه بر این استدلالها، شیوه اشراقی و محتوای الرموز والامثال اللاهوتیه فی الانوار المجرد الملکوتیه نیز این انتساب را تقویت می کند. نورشناسی شهرزوری، حکمت ذوقی و همچنین نفس شناسی وی همگی ارکان ذوق شناختی او به شمار می آیند.
    کلیدواژگان: شهرزوری، مبانی ذوق شناختی، الرموز والامثال اللاهوتیه
  • گزارش و نقد دیدگاه بورکهارت درباره جایگاه شمایل در اسلام
    محمدجواد سعیدی زاده* صفحات 19-52

    یکی از موضوعات قابل توجه در تاریخ هنر اسلامی مسیله ی شمایل هاست؛ اما به راستی، اسلام چه دیدگاهی درباره ی آنها دارد؟ تیتوس بورکهارت، اندیشمند سنت گرایی است که در برخی از آثار و نوشته های خود به این موضوع پرداخته است. وی بین شمایل شکنی و منع شمایل نگاری تفکیک نموده، و با استناد به دلایل قرآنی، عرفانی، کلامی و نفس شناسانه اسلام را طرفدار رویکرد دوم می داند. اگرچه برخی از حادثه تاریخی فتح مکه شمایل شکنی را استفاده نموده اند اما بورکهارت، بر خلاف ایشان، عدم شمایل شکنی را استنباط می نماید. حال، پرسش اینجاست که آیا، با این استدلال ها، می توان چنین دیدگاهی را از اسلام برداشت نمود؟ هدف از پژوهش مزبور، درک درستی یا نادرستی استدلال وی در این باره است. بنا به یافته های مقاله، استدلال های وی چه در عرصه ی عدم شمایل شکنی و چه منع شمایل نگاری انسانی خدشه پذیر به نظر می رسد. این نوشتار با روشی توصیفی تحلیلی، و ابزار گردآوری اطلاعات به نحو کتابخانه ای به این موضوع می پردازد.

    کلیدواژگان: شمایل، شمایل شکنی، منع شمایل نگاری، بورکهارت
  • بازشناخت مبانی حکمی نقوش اسلیمی، بر اساس تجربه ی زیسته ی هنرمندان سنتی
    محسن موسوی*، حسن بلخاری قهی، سید رضی موسوی صفحات 53-88
    نقش مایه ی اسلیمی، یکی از اصلی ترین و مهم ترین نوع نقوش انتزاعی تزیینی در هنر اسلامی است، که بیشترین و پرمعناترین کاربرد آن، در همنشینی با آثار ارزشی و مقدس مسلمانان، از جمله کتاب آرایی و تذهیب قرآن کریم، تزیینات وابسته به معماری مساجد، بقاع متبرکه و اماکن مقدسه، به چشم می خورد. منشا ظهور، سیر تکامل، تطور و مفاهیم این نقش مایه، از نظر محققین غربی و مسلمان، تا کنون در پژوهش هایی ارزشمند، اما با رویکردهایی متفاوت، بیان شده است. عده ای از محققین، معتقدند که ریشه ی این نقش مایه، به اشکال گیاهی تزیینی هنر بیزانس، رم باستان و قبطیان مصر و نقش تزیینی بال، در هنر دوره ی ساسانی برمی گردد و عده ی دیگری معتقدند که نقوش اسلیمی، دستآورد صریح مسلمین و برساخته ای اعتقادی، بر اساس نهی فرامین مذهبی، در باب ترسیم نقوش حیوانی و انسانی است؛ اما هنرمندان سنتی، نقوش اسلیمی را بیان گر اشتیاق و تمنای خویش، به بهشت جاویدان و تلاش در جهت به ظهور رسانیدن والاترین معنای عقیدتی و اصولی اسلام، یعنی توحید، در آثار هنر اسلامی می دانند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و مبتنی بر رویکرد تجربه ی زیسته ی هنرمندان سنتی و بر اساس هم دلی و هم صحبتی با ایشان ، به بازشناخت مبانی حکمی نقوش اسلیمی، در هنر اسلامی، پرداخته است.
    کلیدواژگان: اسلیمی، هنر اسلامی، عناصر تزیینی، تجربه ی زیسته، حکمت
  • خوانشی در هنر اسلامی با محوریت نمادپردازی (نقوش سفال میبد)
    شیوا زارع*، ابوالفضل داودی رکن آبادی، محمدمهدی کریم نژاد، محمود دهقان هراتی صفحات 89-122
    سفالگری از جمله هنرهای دوره اسلامی است.سفالگری با آغاز دوران اسلامی و هنر اسلامی در ایران، به علت دارا بودن روح سادگی، وحدت در نقش، رنگ و انطباق کامل با سبک زندگی، اعتقاد و فرهنگ هنر اسلامی به آن توجه ویژه ای شد. در راستای شناخت عمیق تر نقوش و مفاهیم آن ها در این هنر والا، سفالگری منطقه میبد واقع در پنجاه کیلومتری استان یزد که از مناطق معتبر و قطب سفالگری ایران است و از لحاظ فرهنگی و تاریخی دارای قدمت و از نظر اقتصادی در معیشت مردم این دیار بسیار موثر است، به عنوان نمونه های مطالعاتی انتخاب و می طلبد در پی پاسخ به این پرسش که، معنا و مفاهیم نمادین نقوش سفال میبد بر مبنای زبان نمادین هنر دوره اسلامی چیست؟ و هدف پژوهش که، شناخت شاخصه های فرم و رنگ نقوش سفال میبد بر پایه نمادپردازی هنرهای اسلامی است، تا با دقت بیشتر نقوش به کار رفته در سفال این منطقه و همچنین مفاهیم نمادین نقوش آن مورد توجه قرار گرفته است. در تحقیق حاضر اطلاعات به روش کتابخانه ای و میدانی به دست آمده و داده ها به شیوه توصیفی، تحلیل محتوا کیفی گردیده است. نتایج حاصل نشان می دهند که سفال ها بستری مناسب برای نقش کردن باورها و اندیشه های انسانی بوده و نقوش و رنگ هایی که در سفال میبد به کاررفته، همگی نمادین و انتزاعی برگرفته از اعتقادات دینی و مذهبی، شرایط اجتماعی، فرهنگی و زندگی روزمره مردم این منطقه است و دارای مفاهیم قوی نمادپردازی منطبق و هم سو با فرهنگ و ویژگی هنر اسلامی که، زبان رمز، خلوص و وحدت است، می باشند.
    کلیدواژگان: هنراسلامی، نمادپردازی، سفال میبد، نقوش
  • تطبیق کاربرد نشانه در مساجد از نظرگاه شیخ الاشراق در سه دوره تاریخی قاجار تا معاصر در تبریز
    احد نژاد ابراهیمی*، یحیی جمالی صفحات 155-183
    استفاده از نشانه ها، قدمتی دیرینه دارد و به اقسام مختلف و در قالب های متفاوتی، از نشانه ها بهره گیری شده است. یکی از این قالب ها، معماری است. وقتی سخن از نشانه به میان می آید، جنبه صوری آن بیشتر به ذهن خطور می کند. مساله مغفول، حقیقت نهفته در پس پرده نشانه ها است، همان امری که در قرآن کریم به آن تاکید شده است، یعنی ظاهری ندیدن پدیده ها و توجه به حقیقت و باطن آن ها. پژوهش حاضر، با بهره گیری از روش تفسیری تاریخی، در ابتدا با شناخت انواع رویکردهای حکمی نیل به حقیقت و شناخت انواع نشانه از منظر پیرس، به نحوه کاربست آن ها در بستری از نشانه ها می پردازد و سپس با بیان جایگاه بهره گیری از نشانه ها در معماری، این نشانه ها را شناسایی کرده و با تاویل حقیقت موجود در آن ها، به بررسی تطبیقی میزان بهره گیری از آن ها در مساجد سه دوره تاریخی قاجار، پهلوی و معاصر در شهر تبریز می پردازد. نتایج تحقیق بیانگر آن است که هر نشانه، به چه صورتی به دنبال بیان حقیقت خود است و در هر جایگاهی چه حقیقتی در خود دارد و اینکه در هر دوره تاریخی، بیشتر، از چه زبان نشانه ای برای بیان حقیقت، بهره گیری شده و این نسبت در دوره های تاریخی مذکور چه تغییراتی داشته است. همچنین معین شد که بخش عمده نشانه ها، هر یک از طریقی خاص، قصد بیان وحدانیت در عین کثرت را دارند و میزان بهره گیری از نشانه ها در دوره قاجار بیش از دیگر دوره ها است.
    کلیدواژگان: نشانه شناسی، حکمت اشراق، معماری اسلامی، مساجد تاریخی، تبریز
|
  • Report and Criticism of Burckhardt 's View on the Place of Icon in Islam
    MohammadJavad Saeidizadeh * Pages 19-52

    One of the notable subjects in the history of Islamic art is the topic of icons; but indeed, what is the point of view of Islam about them? Titus Burckhardt is a traditionalist thinker that has investigated this topic in some of his works and writings. He has distinguished between iconoclasm and aniconism, and with relying on Quranic, mystical, theological, and psychological reasons recognized that Islam is supporting the second approach. Although some thinkers understood iconoclasm from conquest of Mecca but, on the contrary of them, Burckhardt infer non- iconoclasm .Now, the question here is,can we understand such a view from Islam with these arguments? The aim of this essay is to understand correctness or incorrectness of his arguments in this regard. The findings of this research indicate that his arguments are fragile, whether in realm of iconoclasm or aniconism. The research is conducted based on library sources, using analytical- descriptive method.

    Keywords: Icon, iconoclasm, aniconism, Burckhardt
  • Recognizing the religious foundations of Islimi motifs based on the lived experience of traditional artists
    Mohsen Mousavi *, Hasan Bolkhari Ghehi, Seyyed Razi Mousavi Pages 53-88
    Islimi motifs are one of the main and most important types of abstract decorative motifs in Islamic art, the most widely used of which is in association with the valuable and sacred works of Muslims, including the decoration of the Holy Quran, the decoration depended of mosque and Sacred places, can be seen. The origins, evolution, and implications of this role have, for Western and Muslim scholars, so far been expressed in valuable research, but with different approaches. Some scholars believe that the origins of this pattern are traced back to the herbal forms of Byzantine art, ancient Rome, and Coptic Egypt, and the wing shape ornamental role of the Sassanid art, and others believe that Islimi designs are based on explicit Islamic beliefs, Religious precepts are about drawing animal and human motifs, but traditional artists express Islimi motifs with their longing for eternal paradise and striving to bring about the highest ideological and principled meaning of Islam, monotheism, in Islamic art. This article, with a descriptive-analytical approach based on the experience of traditional artists' lives and based on their sympathy with them, has recognized the Islimi fundamentals of Islamic motifs.
    Keywords: Islimi, Islamic art, Decorative Elements, life experience, Wisdom
  • A reading on the symbolism of Meybod pottery patterns based on Islamic art
    Shiva Zare *, Aboalfazl Davodiroknabadi, Mohammadmehdi Karimnejad, Mahmood Dehghan Harati Pages 89-122
    Pottery is one of the arts of the Islamic period. Pottery with the beginning of the Islamic era and Islamic art in Iran, due to having the spirit of simplicity, unity in role, color and full adaptation to the lifestyle, beliefs and culture of Islamic art paid special attention to it.In order to know more deeply thepatterns and their meanings in this sublime art, pottery of Meybod region, which is one of the most prestigious regions and the center of pottery in Iran, is culturally and historically ancient and economically very effective in the livelihood of its peopleIs selected as a sample of studies and seeks to answer the question that, what is the meaning and symbolic meanings of pottery motifs based on the symbolic language of Islamic art?The purpose of this research is to know the characteristics of form and color of Meybod pottery motifs based on the symbolism of Islamic arts,in order to pay more attention to the motifs used in the pottery of this regionand also the symbolic meanings of its motifs.The results show that pottery is a suitable platform for embossing human beliefs and ideas and the patterns and colors used in pottery are all symbolic and abstract derived from religious beliefs, social,cultural conditions and daily life of the people of this region and have Strong concepts of symbolism are in line with the culture and characteristics of Islamic art, which is the language of symbolism, purity and unity.Accordance with culture.And are characteristic of Islamic art.
    Keywords: Islamic art, symbolism, Pottery, designs
  • Matching the use of symbols in mosques from the point of view of Sheikh al-Ishraq in the three historical periods of Qajar to Contemporary in Tabriz
    Ahad Nejad Ebrahimi *, Yahya Jamali Pages 155-183
    The use of signs has a long history and has been used in different formats. One of these templates is architecture. When the sign is spoken, first, its formal aspect comes to mind. The neglected issue, is the truth behind the scenes of these signs, which is what has been emphasized in the holy Qur'an, that is, not seeing phenomena as an appearance and paying attention to the truth. The present study, first, explores the types of wisdom's approaches to the truth, then, the recognition of different types of sign from the opinion of Pierce, and how they are used in the context of signs, and then, by expressing the position of using these signs in architecture, these signs Recognizing and interpreting the truth in them. Finally, comparative study of the extent of their use in the mosques of the three historical periods of Qajar, Pahlavi and Contemporary in Tabriz city. The methodology of this research is a historical interpretation.The results indicate, that, Each sign, in what way does it seek to express its truth and every sign in every position has a truth, and: in every historical period, most of which kind of sign is used to express the truth, and The rate of changes in this ratio over this time, and the bulk of the symbols, in each particular way, are intended to express unity at the same plurality, and the level of utilization of the symbols in the Qajar period is more than the other courses
    Keywords: Semiotics, Ishraq's wisdom, Islamic architecture, Historical Mosques, Tabriz