نشریه پدافند غیر عامل و امنیت
پیاپی 37 (زمستان 1400)

«پدیدار شدن صلح حقیقی برای بشر»گزاره ای است مهم که از دیرباز دغدغه محققین بوده و اکنون بر بستر جهانی شدن، ناامنی وآشوب گوی سبقت از فرهنگ مدارا و تسامح ربوده است و برخلاف مطلوب انسان هزاره جدید که در سایه سار فرهنگ جهانی، صلح و آسایش را می جست اکنون سیطره جنگ را شاهد است. درفتنه جنگ و آشوب های «کم شدتی [1]» که با چاشنی ایدیولوژی همراه است و  سمت و سوی تحول جهان نیز یکپارچگی است آیا امنیت موسع می تواند درجهان عالم گیر شود وصلح پایدار بر همه شیون جهان مستولی گردد؟ و زیرساخت هاو ملزومات آن در کدام اندیشه و باورنهفته اند؟ سعدی و خواجه  نصیرالدین طوسی که در عصر سیطره مغول، صلح ، مدارا، تسامح و عدالت را ترویج کردند و براین منوال سعدی صلح را مبتنی برامنیت  وحاکم عادل مشروط می کند و رابطه صلح با عدالت را مستقیم و حتی شرط ضروری می داند. محقق طوسی نیز صلح و جهانی سازی آن را مبتنی بر عدالت و حاکمان حکیم می داند و معتقد است که «قوت فکر ملک در حراست ملک بلیغ ترازقوت لشکر های عظیم باشد».این پژوهش با روش تحلیل محتوای کیفی و با تکنیک کدگذاری باز  به سامان آمده است و براساس باورهای دو اندیشمند ایرانی، ایجاد صلح در اجتماع و جهان بر بستر فرهنگ تسامح و مدارا ممکن و الزام دولت ها به مشی تساهل و دوری از نقض عهد دراین مسیربرای غلبه بر فرهنگ  خشونت سازمان یافته که بر سازه ایدیولوژی  که برساخته دولت هااست ضروری می نماید.

تاثیر بحران آب به طور کلی و معضلات هیدروپلیتیکی به طور خاص بر روی امنیت ملی از دو منظر و مقیاس قابل طرح و بررسی است: نخست در مقیاس فراملی و فراکشوری مسایل هیدروپلیتیکی ایران با همسایگان دارای حوضه آبریز مشترک قابل طرح و بررسی است. مناسبات هیدروپلیتیکی ایران به ویژه با کشورهای دارای «موقعیت هیدروپاور بالادستی» و «وضعیت هیدروهژمون برتر» سبب اثرگذاری منفی بر امنیت ملی ج.ا.ایران می شود. لازم به ذکر است که مناسبات هیدروپلیتیکی ایران و همسایگان در همه جهات جغرافیایی شرق، غرب، شمالغرب و شمال شرق کشور و نسبت آن با امنیت ملی به انحای مختلف می باشد. اختلاف ایران و کشورهای همسایه در خصوص چگونگی تقسیم و بهره برداری از آب، قدمتی طولانی دارد. اختلافی که باعث خسارت های مختلف زیست محیطی و امنیتی برای ج.ا.ا شده است. هدف از انجام این تحقیق تبیین نسبت هیدروپلیتیک فرامرزی و امنیت ملی ج.ا.ایران بوده و محقق به دنبال پاسخ به این سوال است که: «رابطه امنیت ملی ایران با مسایل هیدروپلیتیکی در حوضه های آبریز مشترک فرامرزی و رابطه موقعیت هیدروپاوری و وضعیت هیدروهژمونی ایران در رودخانه های مشترک و فرامرزی بر روی امنیت ملی ج.ا.ایران چگونه ارزیابی می شود؟». تحقیق از نوع کاربردی و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و از ابزار پرسشنامه برای گردآوری داده های میدانی استفاده شده است. در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات میدانی از نظرات 80 نفر استفاده شده که نمونه آماری شامل صاحب نظران از وزارت امور خارجه، وزارت کشور، وزارت نیرو، کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، اساتید دانشگاه ها می باشد. محقق برای جمع آوری و تحلیل و ارزیابی داده ها، از ابزار پرسشنامه و منابع کتابخانه ای و نرم افزار SPSS و روش هایAHP  و MICMAC و پیرسون استفاده کرده است. با توجه یافته های تحقیق، در روش AHP، مولفه های اقتصادی، سیاسی- اجتماعی و زیست محیطی بیشترین تاثیرگذاری در مسایل هیدروپلتیکی را دارند. همچنین یافته های روش MICMACنشان می دهد که مولفه های «تنش زا بودن رفتار کشور هم مرز، توافق نامه های مرزی حق آبه ها، بی اعتمادی نسبت به هم، تعارضات منافع با سایر کشورها، توسعه طلبی در قلمرو رود، استفاده از اهرم آب برای نفوذ، تراکم اختلافات هیدروپلتیکی و اهمیت قلمروی رود، هشت مولفه ای هستند که از اهمیت آنها در خصوص هیدروپلیتیک فرامرزی ایران کاسته خواهد شد؛ همچنین بر اهمیت مولفه های «استراتژیکی بودن رودخانه ها، شیوه های نامناسب تقسیم آب، موقعیت قرارگیری در بالا یا پایین دست، موقعیت ژیوپلیتیکی رود و مناقشه ارضی و مرزی در حوزه رود» افزوده خواهد شد و تاثیرگذاری آنها در آینده افزایش خواهد یافت. نتایج بدست آمده نشان می دهد که هیدروپلیتیک ایران و همسایگان هم می تواند باعث اثر منفی و کاهنده بر امنیت ملی داشته باشد و هم با توجه اشتراکات تمدنی و جغرافیایی با کشورهای همسایه، زمینه همگرایی و تشریک مساعی با همسایگان از طریق مسایل هیدروپلیتیکی را سبب شود.

فناوری رایانش ابری، الگویی جدید در فناوری اطلاعات است که امروزه به دلایلی نظیر مزیت های بالقوه آن، سازمان‏ها،گرایش زیادی به سمت بهره برداری از خدمات ابری دارند. از آنجایی که رایانش ابری؛ منابع را از طریق شبکه و در محیط باز به اشتراک می گذارد، بایستی در به‏کارگیری آن  ملاحظات فراوانی مدنظر قرار گیرد. به تبع آن، سازمان ها و به ویژه سازمان‏های امنیتی که ماهیت، ماموریت ها و همچنین اطلاعات در گردش آنها از اهمیت خاصی برخوردار است، در به کارگیری فناوری رایانش ابری با چالش های عمده مواجه هستند. در این پژوهش کاربردی که با روش آمیخته (کمی- کیفی) انجام شده، ضمن معرفی مزیت‏های به‏کارگیری فناوری رایانش ابری، ابتدا چالش‏های مختلفی که سازمان‏های امنیتی در به‏ کارگیری این فناوری با آن مواجه هستند، جمع‏بندی شد و در ادامه، سازوکارهای به‏ کارگیری فناوری رایانش ابری به دو دسته سازوکارهای مدیریتی و فناورانه تقسیم شدند و در مجموع، 56 مولفه در قالب یک پرسشنامه محقق ساخته استخراج شد که چالش ‏ها، 20 مولفه، سازوکارهای مدیریتی و فناورانه نیز هر کدام 18 مولفه را به‏خود اختصاص دادند. اطلاعات از طریق مصاحبه، پرسشنامه، اسناد و مدارک، منابع الکترونیکی و وبگاه های معتبر علمی و نیز از دو روش کتابخانه ای و میدانی جمع آوری گردیده است. نتایج تجزیه و تحلیل سوالات پژوهشی نشان داد که پرسش شوندگان معتقدند 78.2% چالش های فناوری رایانش ابری، 85.06% سازوکارهای مدیریتی و 88.22% سازوکارهای فناورانهس استخراج شده، در حد زیاد و خیلی زیاد بر به کارگیری فناوری رایانش ابری در سازمان های امنیتی موثر است. هر کدام از فرضیه های پژوهشی نیز؛ با استفاده از آزمون خی دو مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند و با استفاده از آزمون فریدمن، مشخص شد که مولفه "هزینه های بالا برای ایجاد و تامین امنیت فناوری رایانش ابری در سازمان های امنیتی" با اولویت‏ترین چالش و مولفه "اتخاذ تدابیر لازم برای تست نفوذ و ارزیابی امنیتی زیرساخت های فناوری رایانش ابری در سازمان های امنیتی" با اولویت‏ترین سازوکار مدیریتی و مولفه "تامین زیرساخت ها، سامانه های امنیتی، سامانه های کنترلی و... برای پیاده سازی و امن سازی فناوری رایانش ابری در سازمان های امنیتی" با اولویت‏ترین سازوکار فناورانه در به کارگیری فناوری رایانش ابری در سازمان های امنیتی هستند.

امنیت که از آن به عنوان ایمنی و فراغت از خطر و اضطراب و تشویش یادشده، از نیازهای اصلی و اساسی انسانهاست. امنیت در جمهوری اسلامی ایران مفهومی همه جانبه بوده و تمامی عرصه های زندگی را دربرمیگیرد. این مقاله باهدف دستیابی به نظریه امنیت سلبی در رویکرد ج.ا.ایران با مراجعه به گونه های امنیت در قرآن کریم نگارش شده و به بررسی گونه های امنیت در رویکرد ج.ا.ایران با توجه به مبانی قرآنی پرداخته است. تحقیق حاضر از نوع کاربردی- توسعه ای بوده و بر مبنای روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است در این مقاله به شیوه اسنادی و کتابخانه ای، با روش تحلیل محتوی، آیات قرآن بررسی و پس ازشناسایی و استخراج آیات مرتبط با موضوع تحقیق و ترجمه و تفسیر آنها، کدهای معنایی هر آیه با توجه به نوع قدرت و امنیت مستتر در آن در جداولی درج گردیده و سپس گونه های قدرت که منجر به امنیت سلبی شده مورد شناسایی قرار گرفته است. همچنین جامعه آماری این تحقیق تمام آیات شریفهای از قرآن کریم است که به امنیت اختصاص دارد که با بررسی های انجام شده تعداد این ایات برابر با 44آیه بودهاست. از بین این آیات، آیات مرتبط با امنیت سلبی به عنوان جامعه نمونه در نظر گرفته و تحلیل گردیده است که تعداد این آیات 12 آیه از آیات شریف قران کریم است. با توجه به نتایج حاصل از پژوهش،بیشترین گونه امنیت سلبی از منظر قرآن کریم، از نوع قدرت الهی بوده و ولایت مدار بودن انسانها، نقوی،ایمان به خدا و انجام عمل صالح، در رده های بعدی از گونه های امنیت سلبی قرار دارند.

دیپلماسی دفاعی از مولفه ها و مبانی دفاع محسوب میشود و میتوان آن را بخشی از الزامهای راهبردی کشورها دانست. این نوع دیپلماسی به عنوان مکمل دیپلماسی سیاسی، مقوله ای است که بیشتر از سویسازمان دفاعی کشورها مورد پیگیری قرار می گیرد. این سازمانها تلاش دارند با استفاده از ظرفیتهای سخت افزاری و نرم افزاری این مقوله، تعاملاتی را با بازیگران بیرونی برای تامین بهتر منافع ملی و بهبود شاخصهای امنیت ملی برقرار نمایند بنابراین هدف این مقاله بررسی نقش دیپلماسی دفاعی در تامیننیازهای پدافند غیر عامل کشور است که متناسب با هدف اصلی، سیوال تحقیق به این صورت مطرح استکه دیپلماسی دفاعی در تامین نیازهای پدافند غیر عامل کشور چه نقشی دارد؟ در این راستا ضمن بررسیموضوع در حوزه تحقیقات کاربردی و استفاده از روش نمونه گیری هدفمند به شیوه گلوله برفی تا حد تحصیل اشباع نظری، با انجام مصاحبه با تعداد 21نفر از خبرگان و متخصصان امر که دارای تجربه کاری درحوزه های مرتبط با دیپلماسی دفاعی و پدافندغیرعامل در سطوح عالیه سازه های دفاعی، علمی و تحقیقاتی در سطح نیروهای مسلح ج.ا.ایران و وزارت دفاع بوده و عمدتا از سوابق خدمتی در محیطهای دیپلماتیکو بین الملل نیز برخوردار بودند، نظرات خبرگان جمع آوری و موضوعات مرتبط با هر سوال کدگذاری گردید،همچنین پس از مشخص نمودن مقوله های محوری و تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق این نتیجه حاصل شد که دیپلماسی دفاعی میتواند نقش موثری در تامین نیازهای پدافندغیرعامل کشور مرتبط با حوزه دیپلماسی دفاعی و محیط خارج کشور در سه حوزه محوری شامل پایش تهدیدات، نیازهای دانشی و انتقال فناوریهای نوین و اقلام راهبردی و سخت افزارهای حساس مرتبط با حوزه های پنجگانه پدافندغیرعامل (سایبری،زیستی، شیمیایی، الکترونیک و...) و هم چنین نیازهای مرتبط با مشارکت ها و همکاری های بین المللی واحقاق حقوق در نهادها و سازمانهای بین المللی داشته و درمجموع نقشی هم افزایانه در افزایش بازدارندگی،کاهش آسیب پذیری، ارتقای پایداری ملی در مقابله با تهدیدها و اقدامات نظامی دشمن ایفا نماید

در عصر حاضر سازمانها برای پاسخ گویی به شرایط نوظهور و تغییرات سریع و پاسخ گویی بهتر به آن،باید بتوانند از تجربیات و دانش ضمنی موجود در اذهان کارکنان ماهر و با تجربه استفاده نمایند. در کشورما در سالهای اخیر و در قالب طرحهای مختلف مدیریت دانش؛ به موضوع تبدیل دانش نهان به آشکارپرداخته شده است؛ اما این طرحها آنچنان که شایسته است اثربخشی لازم را نداشته اند. بدون شکفرآیند تبدیل دانش نهان به آشکار، تحت تاثیر عوامل مختلفی میباشد که پرداختن به آنها نقش موثری در موفقیت فرآیند تبدیل دانش نهان به آشکار در سازمان خواهد داشت که این مقوله در سازمانهای دفاعی و امنیتی به دلیل ماهیت و اهمیت دانش نهان موجود در آنها اهمیتی دوچندان خواهد یافت.بر همین اساس در پژوهش حاضر که از نوع کاربردی میباشد، با استفاده از روش تحلیل مضمون (شبکه مضامین) به شناسایی و اولویت بندی عوامل و مولفه های موثر بر فرآیند تبدیل دانش نهان به آشکاردر سازمانهای دفاعی و امنیتی پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که از میان مولفه های شناسایی شده؛ روحیه اشتراکگذاری و همکاری بین کارکنان؛ حمایت مدیران کلان سازمان از فرآیندتبدیل دانش نهان به آشکار؛ انتخاب اعضا و تسلط تیم تبدیل دانش نهان به آشکار به تکنیک های کاریو ارتباط گیری و تعامل مناسب تیم تبدیل دانش نهان به آشکار با فرد خبره؛ به ترتیب دارای بالاترین اولویت و اهمیت هستند