نشریه میگو و سخت پوستان
سال ششم شماره 2 (پیاپی 14، پاییز و زمستان 1400)

میگوی ژاپنی (Marsupenaeus japonicus) از میگوهای دریایی است که به عنوان یکی از گونه های معتدله تا نیمه گرمسیری شناخته می شود و دمای پایین آب را بهتر از هر گونه ی میگوی تجاری دیگر تحمل می کند. این گونه یکی از نخستین میگوهایی است که در محیط اسارت، پروار بندی و مولدسازی شده است. نوشتار پیش رو تلاشی است برای معرفی ویژگی های تبارشناختی و زیستی این گونه و جستاری است بر معیارهای با اهمیت در چرخه زندگی، مراحل تکثیر، پرورش و مولد سازی آن که با تاکید بر مقایسه با میگوی پا سفید غربی (Litopeanaues vannamei) بپردازد. یافته های این مطالعه می تواند به امکان سنجی جایگزینی و یا معرفی گونه های جدید به فهرست آبزیان پرورشی کشور منجر گردد. به نظر می رسد که آوردن مولد، آغاز فرایند تکثیر و پرواربندی میگوی ژاپنی برای کناره های دریای خزر در مکان هایی که برای میگوی وانامی میسر نیست (از نظر شرایط محیطی)، با در نظر گرفتن تمامی ضوابط زیست محیطی می تواند توان تولیدی صنعت میگوی کشور را افزایش دهد.

تولید کارآمد و سودآور موجودات آبزی بستگی به محیط مناسبی دارد که بتوانند در آن تکثیر و رشد کنند. ازآنجایی که این موجودات در آب زندگی می کنند، نگرانی اصلی در هر سیستم پرورشی، کیفیت آب است. بستگی به سیستم پرورشی مورداستفاده، پارامترهای که باید پایش و کنترل شوند، متفاوت هستند. درجه حرارت آب، شوری، گازهای محلول، pH، قلیاییت، سختی، مواد معلق، توازن یونی، مواد مغذی ازجمله؛ نیترات و فسفات، متابولیت های سمی مانند سولفید هیدروژن، آمونیاک و نیتریت، شفافیت و رنگ آب، و شاخص های آلودگی مانند BOD و ORPاز مهم ترین فاکتورهای کیفی آب می باشند. یک مدیر مزرعه موفق باید محدوده بهینه و قابل تحمل پارامترهای کیفی آب برای گونه های پرورشی خود را بشناسد، از سطوح بحرانی هر پارامتر اطلاع داشته باشد و در صورت بروز مشکل، برای عملیاتی نمودن راهکارهای کنترلی هر عامل آماده باشد. انتخاب بهترین و مناسب ترین روش بهبود کیفیت آب نیازمند داشتن اطلاعات از مشکل به وجود آمده در استخر و همچنین مزایا و معایب روش های انتخابی برای کنترل کیفیت آب است.

امروزه استفاده از منابع آبزیان برای تولید محصولات با ارزش افزوده گسترش یافته است. سس غذاهای دریایی محصول غذایی مایع، به رنگ قهوه ای روشن تا تیره بوده و از هیدرولیز گوشت یا زایدات غذاهای دریایی توسط نمک و سایر ترکیبات به دست می آید. این مطالعه با هدف معرفی فرآورده تخمیری سس میگو به عنوان چاشنی مغذی برای عرضه به مصرف کنندگان غذاهای دریایی در رستوران ها و آشپزخانه های خانگی انجام شد. از ویژگی های سس میگو می توان به عنوان طعم دهنده و قابلیت کاربرد آن به جای نمک را اشاره کرد. از مزایای این فرآورده رنگ آن است به این ترتیب که از رنگ روشن-تری در مقایسه با سس های موجود در بازار برخوردار می باشد. تا کنون سس میگو در ایران تولید نشده و همچنین از محصولات وارداتی به کشور نمی باشد اما با توجه به ماده اولیه آن که می تواند از میگوهای ریز و فاقد ارزش اقتصادی، ضایعات سردخانه و میگوهای تغییر رنگ یافته باشد و سبب می شود که پتانسیل تولید سس میگو در کشور فراهم گردد، و همچنین با در نظر گرفتن کاربرد آن در رستوران ها و آشپزخانه های خانگی برای تهیه انواع فرآورده های غذایی پیش بینی می شود که در آینده ای نه چندان دور بتواند نظر مصرف کنندگان میگو و غذاهای دریایی را به خود جلب نماید.

در گذشته پودر ماهی به دلیل کیفیت بالا و قیمت نسبتا پایین به عنوان مهم ترین و اصلی ترین ترکیب در جیره غذایی آبزیان استفاده می شد. اما روندی که در حال حاضر کارخانه های تولید خوراک آبزیان در کشور در خصوص تولید خوراک برای آبزیان از جمله میگو در پیش گرفته اند کاهش استفاده از پودر ماهی به دلیل قیمت بالا و کاهش واردات آن و استفاده از منابع گیاهی ارزان قیمت از جمله سویا می باشند. پروتیین های گیاهی به دلیل کاهش دسترسی زیستی مواد معدنی کاهش رشد را به همراه خواهد داشت؛ بعلاوه پودر ماهی غنی از اسیدآمینه تورین می باشد، در حالی که پروتیین های گیاهی فاقد این اسیدآمینه هستند. با این حال، اسید آمینه تورین هم به عنوان یک اسید آلی سبب بهبود دسترسی زیستی مواد معدنی شده و هم به عنوان یک اسید آمینه نیمه ضروری در جیره بخشی از نیازهای آبزی را مرتفع کرده و در حل معضل مذکور کمک کننده باشد و به حفظ پایداری این صنعت کمک کند. اسید آمینه تورین یکی از مواد مغذی مهم جیره است که در سال های اخیر در صنعت آبزی پروری توجه زیادی به آن شده است اما باید توجه داشت که اثر تورین جیره تحت تاثیر عوامل مختلف مانند گونه آبزی، سن، اجزای جیره و میزان سایر اسیدهای آمینه جیره متغیر است. در تحقیقات مختلف صورت گرفته اثرات مثبت مکمل تورین در جیره غذایی (به ویژه جیره های با پایه پروتیین های گیاهی) برای برخی از گونه های آبزیان گزارش شده است.

در این تحقیق اثر زمان نگهداری در سردخانه 18- درجه بر روی کیفیت خرچنگ دراز آب شیرین (شاه میگوی سد ارس) به مدت 120 روز بررسی شد. بر روی نمونه ها آزمایش های چشایی، شمارش کلی باکتری ها ، TVN ، pH و PV بر اساس یک برنامه زمانبندی شده انجام گرفت. نتایج بدست آمده از این آزمایش ها نشان داد که شاه میگوی سد ارس به مدت 60 روز دارای طعم، بو و مزه و رنگ طبیعی بوده و تعداد باکتری های آن از 104×21/2 به 102×01/2 کلنی در گرم و pH آن از 2/7 به 9/7 ، و TVN از2/19 به 36 میلی گرم در صد گرم و پراکسید از 6/1 به 4/2 میلی اکی والان در کیلوگرم در مدت 120 روز تغییر نمودند. نتایج این آزمایش ها بر روی شاه میگوی سد ارس نشان داد که این میگو در سردخانه 18- درجه فقط به مدت 30 روز دارای کیفیت طبیعی بوده و قابل استفاده می باشد.

این تحقیق موردی در سال 1397، با جمع آوری جلبک قهوه ای سارگاسوم از چهار منطقه در سواحل استان سیستان و بلوچستان (گواتر، چابهار، پزم و تنگ) و انتقال آن به مرکز تحقیقات ذخایرآبزیان آبهای داخلی _گرگان انجام گردید. در ابتدا جلبکها در آب شیرین شستشه شده و سپس یک کیلوگرم از جلبک تر انتخاب گردیده و رنگبری و سفید شدن جلبکها در چگونگی روش کار به دو صورت صنعتی و آزمایشگاهی انجام می گردد. پس از شستشو، جلبک خشک و پودر شده ودر اسید رقیق قرار داده می شود تا یونهای دو و سه ظرفیتی موجود درساختار جلبک از آن جدا شود. دوباره شستشو داده شده و در محلول قلیایی با درجه حرارت مناسب قرار می گیرد که در طی آن آلژینات محلول می شود. در این مرحله آلژینات به صورت ژل و یا فیبر رسوب داده می شود و به راحتی از فاز مایع جدا میشود. اگر روش اسیدی به کار گرفته شود ژل تشکیل شده خشک می شود و محصول تولید شده اسید آلژینیک نامیده می شود که ممکن است به صورت مستقیم به فروش برسد و یا برای تولید آلژینات سدیم مورد استفاده قرار داده شود. آلژینات بدست آمده از 2/22 درصد تا 6/29 متغیر بوده که در مقایسه با مقادیر کشورهای خارجی (2/32 - 6/22 درصد) قابل قبول می باشد. بیشترین مقدار آن در منطقه تنگ و کمترین مقدار آن در منطقه گواتر بود.

یک چهارم از صید صید با تور ترال کف تقریبا آبزیان را در جهان تشکیل میدهد، اما ممکن است اثرات تخریبی قابل توجه و ناخواستهای بر روی زیستگاه ها، موجودات زنده بستر دریا و دیگر آبزیان داشته باشد. اقدامات مدیریتی و همچنین اقدامات و همکاریهای داوطلبانه صیادان میتواند تا حدودی این تاثیرات را کاهش دهد و به تحقق اهداف صید پایدار و مسیولانه و همچنین حفاظت و مدیریت زیست محیطی کمک کند. از جمله این موارد میتوان تغییرات در طراحی و عملکرد تور ترال، کنترلهای مکانی و زمانی و مدیریت تلاش صیادی و صید سهمیه ای را نام برد. دست یابی یا عدم دست یابی به اهداف از پیش طراحی شده در خصوص کاهش اثرات تور ترال میگوگیر بستگی به این دارد که تا چه اندازه مدیریت صنعت صید و صیادی به اهداف خود دست یافته است و چه زیرساختهای نرمافزاری و سختافزاری بصورت بالقوه و بالفعل در حال حاضر وجود دارد. این پژوهش راهنماییها و دستورالعملهایی برای شناسایی بهترین روش ها و شیوه ها برای مدیریت صید با تور ترال ارایه میکند و نشان میدهد که بهترین شیوه ها و احتمال کاهش اثرات تور ترال به اهداف و اولویتهای مدیریت محلی، منطقهای و ملی و همچنین ارزشها، دانش و نگرشهای اجتماعی و منابع برای اجرا، بستگی دارد.