فصلنامه مدیریت در اسلام (نخل شهداد)
پیاپی 44 (بهار و تابستان 1401)

مدیریت یکی از اساسی ترین ارکان اداره هر جامعه است. در این بین چالشی که هست در مدیریت، این است که آیا تیوری های مدیریت مرسوم در جامعه اسلامی کارآمد هستند؟ با تحقیق صورت پذیرفته تفاوت خیلی از گزاره های مدیریتی رایج با دیدگاه اسلامی کشف شده؛ لذا مدیریتی با عنوان مدیریت اسلامی طرح ریزی شده که در آن علاوه بر استفاده از سوالات مدیریتی رایج در پی دستیابی به نظر اسلام در قواعد اساسی مدیریتی با جستجو در نظریات علامه مصباح یزدی(رحمت الله علیه) در مورد علت و ضرورت اسلامی کردن مدیریت، به نتایجی از جمله تفاوت در اهداف سازمانی، نیاز به تربیت مدیر صالح با رویکرد اسلامی، نیاز به نرم افزار مدیریتی متناسب با جامعه اسلامی، ضرورت گنجاندن ارزش های اسلامی در مدیریت و ارایه مدیریت با صبغه الهی می توان دست یافت. روشی که در این مقاله استفاده شده روش کتابخانه ای، توصیفی، تحلیلی است.

یکی از مسایل حیاتی در سازمان و مدیریت آن تقویت قابلیت های محیط درونی سازمان و تطبیق به هنگام فعالیت سازمان با تغییرات محیط بیرونی و جلوگیری از رکود یا تعطیلی آن می باشد؛ لذا هر سازمانی نیازمند برنامه ای راهبردی برای تحقق اهداف و تضمین بقای خود می باشد. برای دستیابی و بهره برداری از این علم و هنر نیازمند شناخت جامعی از آن هستیم؛ لذا با توجه به تعاریف ارایه شده از معنای لغوی و اصطلاحی استراتژی و همچنین تبیین تاریخچه موفق این دانش پی به ضرورت وجود چنین مدیریتی در سازمان می بریم و برای اینکه آینده ای را با توجه به فرصت ها و تهدیدات و همچنین نقاط قوت و ضعف سازمان ترسیم کنیم، ناچاریم از مدیریت استراتژیک بهره بگیریم؛ اما لازمه بهره برداری از این علم طی کردن مراحل سه گانه تدوین، اجرا وارزیابی استراتژی می باشد که هرکدام از آن ها دارای ضوابط و قوانینی هستند که با رعایت آن ها نتیجه مطلوب حاصل خواهد شد.

با توسعه چشمگیر رسانه ها، تحولات اساسی در زندگی اجتماعی انسان ها پدید آمده است به گونه ای که بسیاری از پدیدارهای اجتماعی بشر برخااسته از تحولات رسانه ای است. از مهم ترین تحولاتی که پس از گسترش رسانه ها پدید آمده است، تحول در نظام سیاسی بشر است. این تحول در چهار بستر قدرت، حکمرانی، مرز و استقلال و جهانی شدن رقم خورده است. نوشتار حاضر ضمن تبیین مسیله حکمرانی رسانه ها، تاثیر حکمرانی رسانه ها بر فضای اندیشه ورزی ملت ها را در بوته سنجش گذاشته است. رویکرد این تحقیق، استفاده از بیانات مقام معظم رهبری(مد ظله العالی) بوده است؛ بر این اساس با توجه به بیانات ایشان که در سایت رسمی دفتر ایشان موجود است، به واکاوی این مهم پرداخته است. نتیجه تحقیق این است که رسانه ها با استفاده از تکنیک «تکرار»، مفاهیم اندیشه ای را به «گفتمان» مبدل می کند؛ چراکه اساسی ترین روش «گفتمان سازی»، تکرار مفهوم است. بنابراین فضای مجازی با قدرت تکرار محتوا، به یکی از حایز اهمیت ترین ابزارهای «گفتمان سازی» تبدیل شده اند. پژوهش حاضر پس از تحلیل این مهم، به تبیین ساحت هایی پرداخته است که مقام معظم رهبری(مد ظله العالی) بر گفتمان سازی آن تاکید ورزیده است و در نهایت به بروندادهای گفتمان سازی نیز اشاره نموده است.

عفت یکی از چهار صفت اصلی در کتاب های اخلاقی مشهور محسوب می گردد. هرچند که جای کار دارد به اینکه آیا صفت بالاتری که عفت را در بر گیرد وجود دارد. در این مسیله در مقالات نظریه پردازی به آن باید پرداخت. در این مقاله به آن اشاره ای شده و به پیروی از مشهور به عفت پرداخته می شود. حکم عفت در این مقاله مشخص می شود. برای حکم دادن به لغت و اصطلاح و قرآن کریم و روایت و سیره شارع و متشرع و عقلا رجوع نموده تا موضوع و درجه مصلحت آن و درجه فساد عدم عفت به دست آید. ملاکات که به دست آمد، آن وقت می توان حکم داد. عفت یک صفت است و کسی را که گناهان مربوط به شکم و فرج را انجام نمی دهد و در این مسایل در چهارچوب قانون رعایت و مواظبت دارد، عفیف می نامند. از آنجایی که صفات پشتوانه فعل مکلف هستند؛ بنابراین واجب بودن فعل نشانگر واجب بودن صفت حسنی است که پشتوانه آن است. کسب و دارا بودن آن صفت نیز واجب است. یکی از آن ها عفت است. این غیر از وظیفه است و باید و نباید اخلاقی است. هرچند آن ها نیز حکم الزامی هستند؛ ولی حکم الزامی در اخلاق برای تعالی روحی فرد و جامعه است در حالی که در احکام فرعی بحث از فعل مکلفین است. فعل مکلفین به پنج حکم وجوب و حرمت، مستحب و مکروه و مباح تقسیم می شود. در این مقاله بحث از آن است کسی که صفت عفت دارد در چهارچوب و مسیر قانون درست هست و سعی دارد که از آن تخطی نکند که به حرام بیفتد. وجوب و حرمت در افعال است و عفت داشتن در فقه از این باب بحث می شود که افعال انسان ها را در انجام واجبات و حرامات و یا مستحبات و مکروحات و مباحات آن قوه بررسی کند. بنابر مصالح و مفاسدی که از ادله اربعه برای عفت به دست آمده است، حکم وجوب برای مدیران و سازمان مشخص شده است. 

شکوفایی اقتصادی به عوامل مختلف مادی همچون اقلیم و جغرافیا و مدیریت صحیح و تلاش و پشتکار و دانش و تکنولوژی و... وابسته است. در کنار این عوامل مادی، نقش عوامل معنوی و غیرمادی را نباید مغفول گذاشت. در این راستا بر اساس سنن الهی عواملی چون ایمان به خداوند و تقوا و... علاوه بر نعمات معنوی، موجب جلب نعمات مادی و در نتیجه مایه شکوفایی اقتصادی خواهند شد. در این مقاله نقش و کارکرد این عوامل با روش توصیفی و تحلیلی واکاوی شده است و به این نتیجه رسیده که اعتقاد توحیدی و ایمان به خداوند و رعایت تقوا، توبه و استغفار، انفاق در راه خدا، قرض الحسنه، شکرگزاری از عوامل مهم برای رشد و شکوفایی اقتصادی به شمار می روند. در واقع از مهم ترین نوآوری های این مقاله نشان دادن کارکرد این عوامل برای شکوفایی اقتصادی است.

با توجه به فلسفه وجودی، ماموریت و رسالت انسانی و الهی قرآن کریم، می توان گفت که کلام وحی و آیات الهی از مهم ترین، متقن ترین و جامع ترین، علوم بشری و اسلامی برشمرده می شود. این مهم موجب شده است تا اندیشمندان مسلمان اعم از سنتی و نواندیش و غیرمسلمان (مستشرقان)، نسبت به آموزه های وحیانی اهتمام خاص و قابل توجهی در ابعاد و موضوعات مختلف داشته باشند. با توجه به اهمیت و نقش کاربردی آموزه های وحیانی در زندگانی بشر و نیز رویکردهای موجود نسبت به آن، تحقیق حاضر از میان اندیشمندان معاصر و متفکران اثرگذار در حوزه قرآنی و علوم جدید به بررسی دیدگاه قرآنی و یا به عبارت بهتر به بازخوانی زندگی نامه علمی، قرآنی و مدیریتی سید صمصام الدین قوامی و دکتر زغلول پرداخته است؛ بنابراین: 1. در ابتدا فرایند زندگی نامه علمی، قرآنی و مدیریتی آیت الله قوامی به بازخوانی گرفته شده است که از تولد، مراحل تحصیلی، مسیولیت های اجتماعی مدیریتی، آثار علمی، قرآنی و مدیریتی و نیز نظرگاه قرآنی ایشان، سخن به میان آمده است؛ 2. در ادامه زندگی نامه علمی و قرآنی دکتر زغلول براساس همان ساختار فوق به صورت اجمال مورد بازاندیشی، تجزیه و تحلیل واقع گردیده است؛ 3. در نهایت نویسنده پس از مقایسه دو اندیشمند مسلمان با جمع بندی مطالب و ارایه فهرست منابع، تحقیق حاضر را به پایان رسانده است.