نشریه الهیات
پیاپی 5 (پاییز و زمستان 1400)

نویسنده ابتدا با نقل مطالبی از تولستوی و کامو به ضرورت بحث از معنای زندگی میپردازد و این موضوع را نه تنها برای فیلسوفان بلکه برای هر فردی مهم و فوری میداند. بخشی از اهمیت و فوریت موضوع به این دلیل است که بسیاری از جنبه های دیگر زندگی و تصمیمگیری در مورد آنها بستگی به پاسخی دارد که به پرسش از معنای زندگی میدهیم. اما این پرسش معنای واحدی ندارد. سه معنا برای این پرسش ککر می - شود که گرچه از هم متمایزند اما با هم مرتبطند. از سوی دیگر، در پاسخ به پرسش از معنای زندگی سه رویکرد متفاوت وجود دارد. در رویکرد اول، ایمان به خدایی که از ویژگی های خاصی مانند کمال مطل برخوردار است به زندگی معنا، هدف و ارزش میدهد. در رویکرد دوم، خدایی وجود ندارد و از این رو زندگی معنای عینی یا فراطبیعی ندارد و معنای زندگی را باید در امور طبیعی یافت . در رویکرد سوم، ب ه خود پرسش از معنای زندگی پرداخته میشود. برخی معتقدند که این پرسش از لحاظ معرفتی بی معناست اما برخی دیگر آن را معقول و بامعنا میدانند. نویسنده در پایان به موضع خود در خصوص معنای زندگی، که در رویکرد دوم قرار میگیرد، اشاره میکند.

ویتگنشتاین در کتاب »ملاحظه هایی در باره رنگ« در یک عبارت کوتاه در باره این باور که آیا خداوند در نگرش کسی که به او اعتقاد دارد به عنوان تبیینگر رخدادهای جهان تلقی میگردد؟ یعنی جایگاه خداوند در باور یک مممن فقط به عنوان موجودی نهایی است که میتوان از طری او تنها حوادث جهان را تبیین کرد؟ یا اینکه خداوند به عنوان حقیقتی است که مممن با باور خود به او زندگی میکند؟ برایان دیویس در شرح و تفسیر این عبارت کوتاه سعی میکند نگرش ویتگنشتاین در باره باور یک مممن به خدا، را واکاوی کند. در این واکاوی، در نهایت، به این نتیجه میرسد که نگاه ویتگنشتاین در باره خدا و نگاه او در باره نگرش یک مممن به خدا، به هیچ وجه نگرشی تقلیلگرایانه نیست، بلکه به گونهای به رویکرد سنتی، همدلی بیشتری نشان میدهد.

برجسته ترین نماینده تاریخ فلسفه ارمنی، متفکر نوافلاطونی قرون پنجم تا ششم، داویت  داوود  ملقب به  شکست ناپذیر است. او ادامه دهنده سنتی بود که در یونان باستان بهدست سقراط و افلاطون به اوج تکامل خود رسید. مطاب این سنت، فلسفه پیش از هر چیز، راهی برای زندگی است، شیوهای برای تحول و تکامل انسان. داویت با تبعیت از اصول پایدیای یونانی، فلسفه را مراقبت از نفس میداند که در آن، نظریه و عمل درهم پیچیده اند، و شناخت جهان متکی بر کوشش فرد در جهت خودارتقایی  است. نویسنده نشان می دهد که داویت در تعریف خود از فلسفه، ت کیدی مشهود بر اهمیت تلاش برای شکل دادن به خود یا به ارمنی »زارداروم« دارد و آن را ابزاری برای ساختبندی واقعیت، فهم یا بازاندیشی می داند . همچنین به این نکته  دایر بر »مراقبت از نفس« و مفهوم پییر هادوت  اشاره شده است که میتوان از مفهوم میشل فوکو مبتنی بر »ممارستهای معنوی« برای اشاره به ویژگی های فلسفه خوشبینانه داویت سود جست . این فلسفه در نظریه های متفکران ارمنی همچون گریگور نارکاتسی، گریگور ماگسیتروس، ه وهانس ایماستاسر، آراکل  سیونتسی و دیگران بسط بیشتری یافت.

این مقاله به  کتاب  آیشمن در اورشلیم نوشته هانا آرنت میپردازد تا دشواریهای موجود در رو یکرد به مفهوم  قبلی  متافیزیکی شر را به عنوان یک پدیده سکوالر نشان دهد. پرسش این مقاله این است که چگونه کسی که مدافع کثرت، بقای نسل و گذشت است میتواند حکم اعدام آیشمن را بر اساس خطابه مجازات و انتقام ت یید کند. مقاله نشان میدهد که دی دگاه ثابت و شگفت آور آرنت از شر مبتن ی بر درک ی ش به هستی شناختی از وضعیت انسانی است که به او اجازه میدهد انسانیت آیشمن را نفی کند. با ای ن حال، ای ن مقاله به جای کتمان یک روایت متافیزیکی، دیدگاهی جایگزین ایجاد میکند که محصول گفتگوی آرنت و یاسپرس است. استدالل مقاله این است که تفسیریاسپرس از کانت راهی برای دفاع از ایده شر سکوال ر و قضاوت آیشمن بر اساس بیفکری او ارایه میدهد.

من در این مقاله جایگزینی  برای رویکرد کثرت گرایی که در بحث های دوره معاصر در فلسفه دین و الهیات نادیده گرفته شده است را شناسایی و بسط میدهم. بر اساس این دیدگاه، برخ ی و نه همه ادیان  بزرگ جهان، » به یک اندازه درست هستند «، یعنی آنها در جستجو حقیقت و فراهم کردن راه رستگاری، به یک اندازه موف هستند. این گزینه جایگزین با مشکل رویکرد کثرت گرایی ، یعن ی مسیله پوچی  مواجه نیست. بنابراین، حداقل برای بسیاری از مسلمانان، بلکه احتمالا برای بس یاری از مس یحیان و یهودیان نیزمنطق یتر است که به جای پذیرش رویکرد کثرت گرایی، از آن گزینه جایگزین استقبال کنند . اینکه آیا این گزینه جایگزین باید بر رویکرد انحصارگرایی و شمول گرایی نیز ترجی داده شود، موضوعی است که من در این مقاله به آن نمیپردازم.