فهرست مطالب

آبخوان و قنات - سال سوم شماره 2 (پیاپی 5، پاییز و زمستان 1401)

مجله آبخوان و قنات
سال سوم شماره 2 (پیاپی 5، پاییز و زمستان 1401)

  • تاریخ انتشار: 1402/09/11
  • تعداد عناوین: 6
|
  • فاطمه شیرزادی*، عباس خاشعی سیوکی صفحات 77-88

    قنات یکی از هزاران یادگار قدیمی است که توسط دانشمندان و مهندسان ایرانی ابداع شده است و یک دانش بومی مهم به حساب می آید. فراموشی اصطلاحات قنات و طرز گویش های محلی آن در هر منطقه، یکی از موضوعات مهم و دارای ارزش است. یکی از شیوه های بهره وری از آب چاه ها، قنات می باشد که درصد قابل توجهی از نیاز آبی آن منطقه را برطرف می کند اما این میراث ماندگار امروزه در حال فراموشی است. همچنین فراموشی اصطلاحات و واژه های به کار رفته در این حوزه از میزان قابل توجه و بالایی برخودار است . در این پژوهش به نگرشی درباره ساختار و اصطلاحات محلی روستای چهکند مود واقع در استان خراسان جنوبی پرداخته شده است. همچنین سعی شده است اطلاعات و اصطلاحات قنات مربوط به همان منطقه با مصاحبه از مقنیان و افراد خبره در این زمینه، جمع آوری و ارایه شود. کلماتی مانند فنجان، تاس، سهم، نیم رن، طاقه، چاه تمبیده، دیلم، دهن کهریز و غیره از واژه های کاربردی در روستای مورد مطالعه در این زمینه می باشند. نتایج بدست آمده از این مقاله نشان داد که گسترش آداب و فرهنگ در ایران، باعث ایجاد یک فرهنگ و لغت از اصطلاحات و لهجه های مختلف شده است. این اصطلاحات با توجه به تفاوت فرهنگی که در هر شهر و روستا وجود دارد، متفاوت است.

    کلیدواژگان: قنات، فرهنگ آبیاری، چهکند مود، بیرجند
  • مریم سادات کاهه، حمید کاردان مقدم*، محمدرضا رمضانی، سامان جوادی صفحات 89-97

    یکی از عوامل مهم در پایداری توسعه یک منطقه، فراهم بودن منابع آب کافی و مناسب برای مصارف مختلف می باشد که علاوه بر کمیت، می بایست از نقطه نظر کیفی نیز جهت بهره برداری مناسب باشد. منابع آب زیرزمینی یکی از مهمترین منابع مطمین جهت تامین آب بوده که با توجه به افزایش برداشت در سالهای اخیر دچار بحران های کیفی شده است. هدف از این مطالعه، ارزیابی کیفیت آب زیرزمینی محدوده مطالعاتی ساری-نکا و پهنه بندی این منطقه جهت بهره برداری از نظر کشاورزی می باشد. در این تحقیق 65 نمونه آب چاه کشاورزی در این محدوده در سال آبی 93-1392 مورد تجزیه شیمیایی قرار گرفت. نمونه ها از نظر پارامترهای موثر در کشاورزی شامل کلر (Cl)، هدایت الکتریکی (EC)، خاصیت اسیدی و قلیایی (PH)، مانده کربنات سدیم (RSC) بررسی شدند. در نهایت وضعیت کیفیت آب با استفاده از شاخص ویلکوکس ارزیابی و نقشه پهنه بندی کیفی محدوه مورد نظر ارایه شد. نتایج نشان داد بیش از 90% نمونه های آزمایش کیفیت آب چاه های مورد استفاده از نظر مصرف برای کشاورزی در کلاس C3-S2 و C3-S1قرار دارند.

    کلیدواژگان: آبخوان ساری- نکا، پهنه بندی آب زیرزمینی، کیفیت آب، نمودار ویلکوکس
  • فرشته بهرامی*، عباس خاشعی سیوکی صفحات 99-108
    قنات یکی از مهمترین ابداعات ایرانیان، نمونه کاملی از سازگاری انسان با محیط پیرامونش و نشانه ای از پایداری شهرهای کویری محسوب می شود. اختراعی که باعث شده است تا در حاشیه کویر زندگی و تمدن انسانی جریان داشته باشد. این سامانه های پایدار طبیعی و سازگار با محیط زیست امروزه مورد توجه کشورهای پیشرفته دنیا قرار گرفته و از موضوعات جذاب علمی و آموزشی در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی می باشد. بر طبق اسناد و مدارک روش سنتی حفر قنات توسط مقنیان، بهترین و پاک ترین راهی است تا آب را از دل زمین به روی سطح راه یابد و در دسترس مداوم باشد. در پس هر واژه از واژگان محلی دنیایی از اطلاعات، باورها، سنت ها، دانش ها، فرهنگ ها و اسطوره ها و تاریخ یک قوم یا ملت نهفته است و با مرگ این واژه یک حجم عظیمی از میراث ماندگار و ارزشمند فرهنگ و دانش بومی از بین می رود. مهم ترین هدف از این پژوهش جمع آوری اصطلاحات فنی-مدیریتی قنات های منطقه سرایان با محوریت دانش بومی و گویش محلی می باشد. این اصطلاحات به صورت جداگانه در دو بخش فنی و مدیریتی از طریق مصاحبه با خبرگان دانش و فن قنات و قنات داری و مقنیان جمع آوری گردیده است. از واژگان با گویش محلی سرایان می توان به حلقفنه، چعخویی، دعشی، سنگعجی، کنک، کلاک، کلخ اشکه و...اشاره نمود.
    کلیدواژگان: مقنیان، معماری قنات، کاریز، معماری بومی
  • مینا نصیری، مهدی حمیدی*، حمید کاردان مقدم صفحات 109-122

    چکیدهبررسی تغییرات زمانی کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی به منظور مدیریت جامع این منابع بسیار حایز اهمیت است. در این مطالعه روند تغیییرات پارامترهای کمی و کیفی چاه های مشاهده ای در دشت ساری- نکا در دوره آماری (94-1370) مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور آزمون های غیرپارامتری من- کندال و تخمین گر شیب سن در دو سطح اطمینان 95% و 99% به منظور ارزیابی روند، مورد تحلیل قرار گرفت. پارامترهای استفاده شده در این مطالعه در بخش کیفی شامل یون های Ca2+، Mg2+، K+، TDS، Na2+،Cl-، So42 و در بخش کمی تغییرات تراز آب زیرزمینی می باشد. نتایج روند تراز آب زیرزمینی در 16 چاه مشاهده ای بیانگر روند افزایشی در 5 چاه مشاهده ای، روند کاهشی در 2 چاه مشاهده ای و عدم روند در 9 چاه مشاهده ای می باشد. تحلیل روند کیفی برای 19 چاه مشاهده ای نشان داد که به جز پارامتر Ca2+ که دارای روند معنی دار افزایشی است (در 3 چاه مشاهده ای)، سایر پارامترهای کیفی از روند کاهشی یا عدم وجود روند تبعیت کردند.

    کلیدواژگان: آب زیرزمینی، آزمون غیرپارامتری، من- کندال، شیب سن
  • ناهید سادات جعفری*، سعید علیمحمدی صفحات 123-134
    آب‏های زیرزمینی یکی از منابع مهم و اصلی برای تامین نیاز‏هایی از جمله آب‏آشامیدنی و کشاورزی است.با افزایش فشار‏های بشر و اقلیم بر روی منابع آب زیرزمینی، پیش بینی‏های دقیق از جریان و کیفیت آب‏های زیر زمینی برای مدیریت پایدار امری ضروری است.مدلسازی کیفی آب‏های زیرزمینی ابزاری مفید برای شناسایی چگونگی انتقال آلاینده‏ها در محیط متخلخل آبخوان است.این مدل‏ها شامل پارامترهای متعددی هستند که اغلب براساس مطالعات پیشین یا قضاوت کارشناسی برآورد می‏شوند، یا در بهترین شرایط براساس اندازه گیری‏های محدود میدانی برآورد می‏گردند.در نتیجه داده‏های ورودی به مدل‏های ‏شبیه‏سازی دقیق نیستند و همراه با خطا‏هایی هستند پس لازم است در ابتدا پارامتر‏های موثر وحساس نسبت به خروجی‏های مدل مشخص شوند. در این مقاله ابتدا یک مسیله با برنامه MODFLOW-2010 و MT3DMS ‏شبیه‏سازی شده و غلظت آلاینده مورد نظر را در چاه بهربرداری با توجه به پارامترهای داده شده در بازه زمانی دوسال بدست آورده شده است.تحلیل حساسیت برای خروجی‏های زمان و غلظت ماکسیمم در طی این دوسال انجام شده است و با توجه به خصوصیات آماری خروجی‏ها پارامتر‏های موثر بر روی غلظت و زمان ماکسیمم برآورد شده است.نتایج نشان می دهند که پارامترهای موثر بر غلظت آلاینده محلول در چاه بهره برداری به ترتیب 1)ضریب کاهشی 2)ضریب توزیع 3)پخشیدگی طولی 4)هدایت هیدرولیکی 5)ضریب پخشیدگی عرضی 6) تخلخل می باشند و همچنین پارامترهای موثر بر زمان مربوطه به غلظت ماکسیمم در چاه بهره برداری به ترتیب 1)هدایت هیدرولیکی 2)ضریب توزیع 3)تخلخل 4)ضریب توزیع عرضی 5)ضریب کاهشی 6)پخشیدگی طولی می باشند.
    کلیدواژگان: آب زیرزمینی، آلاینده محلول، تحلیل حساسیت، MOFLOW، MT3DMS
  • حجت خزیمه نژاد*، حنیف کازرونی، حامد حسنلو، رامیار علی رمایی صفحات 135-155
    بهطور حتم اطلاع دقیق و علمی از مقوله بحران و تهدیدات آب، به درک بهتر از آن و در نتیجه برنامهریزی صحیح جهت مقابله با آن کمک خواهد کرد. به طورکلی عوامل عمده تهدید آب در حوضه های آبریز درجه دو کشور که در مقاله حاضر به آنها پرداخته شده است شامل آلودگی، تغییر اقلیم و خشکسالی، رشد جمعیت، کاهش سطح سفره های آب زیرزمینی و بیابان زایی می باشد. با استفاده از تحلیل رابطه ای خاکستری به عنوان یک روش تصمیم گیری چندمعیاره، حوضه های آبریز درجه دو کشور بر اساس شدت عوامل پنجگانه تهدید آب رتبه بندی شدند. با توجه به اینکه در تحلیل خاکستری بایستی تمامی شاخص ها به صورت کمی باشند از این رو نیاز است برای هر یک از شاخص ها، مقادیر مربوطه کمی سازی گردد. سپس با توجه به نتایج کمی سازی، زیرحوضه های آبریز درجه دو کشور با روش تحلیل رابطه ای خاکستری رتبه بندی می شوند که براساس این رتبه بندی حوضه آبریز دریاچه نمک با رتبه 792/0 بحرانی ترین حوضه آبریز در کل کشور بر مبنای شدت بحران پنج عامل تهدید بررسی شده در مقاله حاضر می باشد. قابل ذکر است رتبه عددی بین صفر و یک بوده و هر چه به یک نزدیکتر باشد مطلوب تر است. همچنین حوضه های مهارلو و قره قوم به ترتیب با رتبه های 739/0 و 727/0 در اولویت های بعدی قرار گرفته اند. سایر حوضه ها نیز به ترتیب اولویت بندی دق پترگان-نمکزار خواف، کویر مرکزی، حله، جراحی، کرخه، گاوخونی، ارومیه، کویر های درانجیر و ساغند، سیاه کوه، مند، کل، اترک، کارون، هامون ماشکیل، ابرقو، کویر لوت، هامون جازموریان، مرزی غرب، بلوچستان، ارس، هامون هیرمند، گرگان رود، سفید رودبزرگ، بندرعباس، تالش، هزار و بین سفیدرود و هراز می باشند.
    کلیدواژگان: روش تحلیل خاکستری، تهدیدات آب، حوضه های آبریز فرعی، اولویت بندی حوضه ها
|
  • Fatemeh Shirzadi *, Abbas Khashei Siuki Pages 77-88

    Qanat is one of the thousands of ancient relics that have been devised by Iranian scientists and engineers and is considered an important indigenous knowledge. The oblivion of Qanat terms and its local dialects in each region is one of the most important and valuable topics. One of the methods of utilizing water from wells is qanat, which eliminates a significant percentage of the water's need in the area, but this legacy is now being forgotten. Also, the oblivion of the terms and words used in this area is significant and high. In this research, an attitude about the local structure and terminology of the village of Chahkand Mood in southern Khorasan province has been studied. It has also been tried to collect and submit Qannat information and terminology related to the same area with interviews from well-known experts and experts. Words such as fenjan, tas, sahm, nimran, taghe, chah tombideh, deilam, dahan, etc. are used in the village in the field. The results of this paper showed that the spread of customs and culture in Iran has led to the creation of a dictionary and dictionary of terms and dialects. These terms differ according to the cultural difference that exists in each city and village.

    Keywords: Birjand, Culture, Chahkand mod, Irrigation, Qanat
  • Maryam Kaheh, Hamid Kardan Moghaddam *, Mohammadreza Ramezani, Saman Javadi Pages 89-97

    One of the important factors in the sustainability of a region's development is the availability of adequate and suitable water resources for various uses, which, in addition to quantity, should be suitable from a qualitative point of view. Groundwater resources are one of the most reliable sources of water supply, which has suffered in recent years due to increased harvesting. The aim of this study is to evaluate the quality of groundwater in Sari-Neka study area and zoning of this area for agricultural use. In this study, 65 water wells in this area were chemically analyzed in year 1392-93. The samples were examined for the effective parameters in agriculture including chlorine (Cl), electrical conductivity (EC), acidity and alkaline (PH), sodium carbonate (RSC) residue. Finally, the water quality status was evaluated using the Wilcox index and the qualitative zoning map was considered. The results showed that more than 90% of the quality water test samples of wells used for agriculture in the C3-S2 and C3-S1 classes are located.

    Keywords: Sari aquifer, water quality, Wilcox, Zoning groundwater
  • Fereshteh Bahrami *, Abbas Khasheisiuki Pages 99-108
  • Mina Nasiri, Mehdi Hamidi *, Hamid Kardan Moghaddam Pages 109-122

    AbstractInvestigation of temporal variations of groundwater resources quality and quantity is very important for the comprehensive management of these resources. In this study, trends of the groundwater quality and quantity parameters variations of the Sari-neka plain during the period (1991-2015) were investigated. For this purpose, Mann-Kendall and Sen’s slop estimator non-parametric tests at 95% and 99% confidence levels to evaluate the trends were analyzed. The parameters used in this study were Ca2+, Mg2+, K+, TDS, Na+, Cl-, So42- in the qualitative part and the groundwater level in the quantitative part. The results for 16 quantity observation wells indicated that the trend of groundwater level for 5 observation wells was positive. 2 observation wells were negative trend and 9 observation wells were a non-significant trend. The qualitative trend analysis for 19 observation wells showed that expect Ca2+ which experienced positive trends (3 observation wells), the other quality parameters followed negative or non- significant trend.

    Keywords: Groundwater, Non-parametric Test, Mann-Kendall, Sen’s slop
  • Nahid Sadat Jafary *, Saeed Alimohammady Pages 123-134
    Groundwater is one of the main sources for supplying needs, including drinking water and agriculture.With increasing human and climate pressures on groundwater resources, accurate forecasts of groundwater flow and quality for sustainable management are essential. Underground water quality modeling is a useful tool for identifying how to transfer pollutants in a the porous aquifer. These models include several parameters that are often estimated based on previous studies or expert judgment, Or in the best cases, based on Measurements in plaeses . In conclusion, the input data to the simulation models are not accurate and are accompanied by errors, so it is necessary to first define the effective and sensitive parameters relative to the outputs of the model.In this paper, a problem with the MODFLOW-2010 and MT3DMS programs was first simulated and the desired pollutant concentrations in wells were estimated according to the parameters given over a two-year period. Sensitivity analysis for time outs and Maximum concentration has been done during these two years. According to the statistical characteristics of the outputs, effective parameters are estimated on the maximum concentration and time. The results show that the effective parameters on the concentration of solute pollutants in the wells are 1 ) Reduction coefficient 2) Distribution coefficient 3) Longitudinal diffusion 4) Hydraulic conductivity 5) Transverse diffusion coefficient 6) Porosity Respectively.effective parameters on the time associated with the maximum concentration in the well operation are 1) Hydraulic conductivity 2) Distribution coefficient 3) Porosity 4) Transverse distribution coefficient 5) Reduction coefficient 6) Longitudinal diffusion.
    Keywords: Groundwater, Solute Contaminants, Sensitivity Analysis, MOFLOW, MT3DMS
  • Hojjat Khozeymeh-Nezhad *, Hanif Kazerooni, Hamed Hasanlou, Ramyar Ali Ramaee Pages 135-155
    A scientific and accurate understanding of the crisis and threats to water will help to better understand it and consequently proper planning to deal with it. In general, the major contributors to the water threat in the sub-basins of the country are pollution, climate change and drought, population growth, reduction of groundwater levels and desertification. Using gray relational analysis as a multi-criteria decision making method, the country's sub-basins were prioritized based on the severity of the five water threat factors. Since in gray analysis all indices should be quantitative, it is necessary to quantify the respective values for the each index.Then, according to the quantification results, the sub-basins of the country are prioritized by the gray relational analysis method, based on this prioritization of the Namk-lake sub-basin with 0.792 most critical sub-basin in the whole country based on the severity of the five studied threat factors in this paper.It should be noted that the rank is a number between 0 and 1 and the closer one is, the more intense the target. Maharloo and Karakum basins with 0.739 and 0.727 are in the next priorities respectively. Other basins are the Petargan, Dasht-e Kavir, Helle, Jarahi, Karkheh, Gavkhuni, Orumiyeh, Darangir playa, Siah Koh, Mend, Kol, Atrak, Karoon, Hamoun Mashkil, Abrogh-Sirjan, Kavir-e Lut, Hamoun Jazmourian, Marzi-Gharb, South Baluchistan, Aras, Hamoun Hirmand, Gorganroud-Gharehsou, Sefidrud, Bandar-Abbas, Talesh, Hazar, Between Hazar and Sefidrud.
    Keywords: Gray Relational Analysis Method, Water Threats, Sub-basins, Prioritization of sub-basins