نشریه قرآنی کوثر
پیاپی 76 (پاییز 1402)

نظم مهمترین و بنیادی ترین اصل درتفسیرقرآن برای تبیین انسجام قرآن شمرده شده ودیگراصول تفسیری ازآن منتج می شوند.انسجام قرآن ازمباحث مهم درمیان مفسران ودانشمندان علوم قرآنی است که تطوریافته همان نظم قرآنی است.نظم به معنای ارتباط خطی میان آیات،سوره ها و یا هر دو می باشدکه از چهره های ممتازآن طبرسی (م548)درشیعه می باشد.نتایج پژوهش براساس دلایل چهارگانه معرف نقش مغفول پیشتازی طبرسی در دانش نظم ومناسبت قرآن بوده است.طبرسی ازمفسران قدیمی است که عنوان«النظم»رابه منزله یکی ازاصول هرمنوتیکی فهم قرآن به طورواضح و فزاینده ای درتمامی مجلدات تفسیرمجمع البیان به کاربرده تا قرآن رابرمبنای همبستگی وارتباط وتناسب آیات تفسیرنموده،به بررسی برقراری ارتباط یک آیه با آیه یا آیات قبل وتناسب آیات بپردازد .گزارش عبارت«وجه اتصال»در این بخش ،همان پیوند و تناسب آیات است.پژوهش نشان داده که با توجه به تعداد 142موردگزارش عنوان«النظم»در51 سوره قرآن،به طورمتوسط درهرسوره، تعداد 7/2 عنوان « النظم»گزارش شده است.باتوجه به کثرت مطالب«نظم»درعموم مجلدات10گانه اثبات می شودکه نظم وتناسب یکی ازپایه های اصلی سبک تفسیری طبرسی است.

مساله ای که در این پژوهش مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است کشف فرآیند «تربیت اعتقادی» درسوره مومنون به عنوان هفتاد و پنجمین سوره مکی به ترتیب نزول است، بررسی ها حکایت از آن دارد که سوره مومنون پس از سوره های ابراهیم(ع) وانبیاء سیر تربیت اعتقادی قرآن را با طرح موضوعاتی همچون مسیله توحید و خداباوری و طرح توحید در خالقیت ، مسیله معاد و نشانه های قیامت ، کیفر کافران، نعمت های بهشتی و مواهب الهی، نبوت انبیاء و رفتارهای اعتقادی رسول الله (ص) به پیش برده است. روش تحقیق در این پژوهش با بررسی آموزه های اعتقادی سوره مومنون وبا توجه «نگرش وبینش اعتقادی » و «رفتار اعتقادی » اعم از هدف ومورد انتظار و با کمک منابع تفسیری وبا دسته بندی گزاره های یافت شده وتحلیل تربیتی شکل گرفته است.نو آوری پژوهش حاضر بررسی تحلیلی اضلاع چهارگانه« نگرش وبینش هدف»،«رفتارهای هدف»،«نگرش وبینش مورد انتظار» و«رفتارهای مورد انتظار» در سوره مومنون برای فهم بهتر زحمات وتلاشهای خالصانه رسول الله(ص) در رسالت وابلاغ ایات قران ، هدایتگری وتربیت مردم ودرک مطلوبتر نقش قران به عنوان معجزه الهی در درمانگری، تغییر ، تحول ورشد مردم می باشد. مزیت این پژوهش توجه به تغییر وتحول نگرش وبینش هدف ورفتارهای هدف به نگرش وبینش مورد انتظار ورفتارهای مورد انتظار برای دست یابی به نقش پیامبر وقران و توجه به شیوه های بیان آموزه های اعتقادی از طریق بیان قاطعیت در موضوع، شناخت آفرینی، جدال احسن، تحدی کردن ، مطرح کردن پرسش برای تفکر و واکنش مناسب در برابر تهمت های مکذبین (توحید، معاد و رسالت) است. دستاورد این پژوهش، ارایه طرح برنامه قرآن در نهادینه کردن آموزه های اعتقادی در سیر تربیت اعتقادی به ترتیب نزول به صورت فرازمانی و فرامکانی وارایه روشی نوین برای فهم بهتر زحمات وتلاشهای خالصانه رسول الله(ص) در رسالت وابلاغ ایات قران ، هدایتگری وتربیت ونقش قران به عنوان معجزه الهی در درمانگری، تغییر ، تحول ورشد مردم می باشد وجه سوم دست آورد پژوهش ارایه رفتارهای مومنانه در مراحل (اقدام، اشاعه واقامه) با هدف ایجاد تغییر و تحول مومنانه در جامعه و ارایه تاثیرات آن بر خود سازی، دیگر سازی، خانواده سازی، جامعه سازی وتمدن سازی می باشد.

از آموزه های اهل بیت(ع) در بیان معارف قرآن، گشودن دریچه ای نو و هماهنگ با زمان به نام تاویل است. آیات قرآن افزون بر آنچه از ظاهر آنها استفاده می شود، دارای تاویل اند و بهترین راه دست یافتن به تاویل قرآن از طریق اهل بیت(ع) می باشد؛ زیرا طبق حدیث ثقلین، اهل بیت(ع) به عنوان عدل قرآن به شمار می روند. در بسیاری از روایات اهل بیت(ع) به تاویل آیات قرآن پرداخته شده است. این پژوهش در پی یافتن پاسخ به این سوال است که در روایات تاویلی سوره انفال چه نوع تاویلاتی مرتبط با امیرمومنان(ع) صورت پذیرفته است؟ در این راستا، بر اساس معنای اصطلاحی تاویل قرآن در آیات و روایات، روایات تاویلی سوره انفال درباره امیرمومنان(ع) از بین روایات تفسیری آن استخراج و با روش توصیفی- تحلیلی مشخص شد که چهارنوع تاویل در این روایات وجود دارد که عبارت اند از: معنای باطنی آیه، مصداق باطنی آیه، مصداق آیه در گذر زمان (جری و تطبیق) و مصداق اطلاق یا عموم آیه.

مساله ای که در این پژوهش مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است استنباط رفتار شناسی « کرامت» در سیره پیامبر(ص) با رویکرد به نهج البلاغه است، بررسی ها حکایت از آن دارد که کرامت و بزرگواری ذاتی انسان، هدیه الهی است که در شکل ظاهری، نیروی تعقل و تفکر، دارا بودن اراده و اختیار نسبت به پیشرفت خویش، انتخاب خیر از شر ظهور و بروز یافته است.دارا بودن این رفتار، انسان را شایسته تکریم و بزرگداشت ساخته است. اگرچه او با انتخاب خود می تواند مسیر بزرگواری و شرافت را ادامه داده و به قله های آن دست یابد و یا با انتخاب مسیر ذلت و پستی، خواری دنیا و آخرت خویش را رقم زند. روش تحقیق در این پژوهش با بررسی خطبه ها ، نامه ها وحکمت های نهج البلاغه وبا توجه به هدف دست یافتن به دیدگاه امام علی (ع) پیرامون کرامت انسانی و چگونگی حفظ آن، با روش توصیفی- تحلیلی و با عنایت به سیره کریمانه رسول الله(ص) صورت گرفته است. مزیت این پژوهش توجه به کرامت انسانی از منظر امام علی(ع) است که امام در ارتباطات فردی و اجتماعی افراد، با محور قرار دادن اصل کرامت ذاتی انسان که به سبب انسان بودنش آن را داراست با ارایه راهکارهایی عملی و نظری چگونگی حفظ کرامت انسانی را بیان و حد و مرز حفظ کرامت را تعیین کرده اند. هدف این پژوهش گروهی، مطالعه و بررسی کرامت انسان در نگاه امام علی(ع) و استنباط عوامل و آثار کرامت از سخنان و سیره آن حضرت و نقش کرامت در حمایت از حقوق و تکالیف انسانی و تکامل نفس آدمی در مسیر کسب فضیلت های مومنانه است. دستاورد این پژوهش، دستیابی به گوهرهای ناب جلوه کرامت انسان وانسان کامل که مظهر تام و اکمل کرامت، شرافت و بزرگواری در قران ونهج البلاغه حضرت رسول اعظم محمد مصطفی(ص) است می باشد.

ازآنجایی که حجم واژگان، جملات وعبارات درآیات و سوره ها با هم متفاوت هستنداین امر موجب کوتاهی وبلندی سور وآیات قرآن شده است.دربحث ویژگی های بلاغی سوره های قرآن به کوتاهی وبلندی سوره ها اشاره شده است.از این رو این بحث اثر غیر مستقیم ودر برخی موارد تاثیر مستقیمی بر تفسیر دارد.این تحقیق درصدداست تابه روش توصیفی- تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که: کارکردهای کوتاهی وبلندی سور قرآن در تفسیر وعلوم قرآنی چیست؟درعصرحاضر عده ای از قرآن پژوهان معاصردربعد اعجاز بیانی و وحیانی بودن قرآن شبهاتی را وارد کرده اند این امر موجب گردید تا درمقام تبیین اعجاز بیانی قرآن بدین مسیله پرداخته شود. هم چنین کاربردی بودن آن در موضوع تفسیر قرآن یکی از جنبه های اهمیت این مسیله نیز می باشد.مهم ترین دست آورد این پژوهش این است که :" اختلاف درطول سوره ها، دارای کارکردهای پنجگانه ی: کارکردهای اثیاتی وشناختی ،زمینه ای ،تبیینی،وعملی در امر تفسیروعلوم قرآنی است.

یکی از تفاوت های انسان با سایر حیوانات در نیروی تعقل است.خداوند متعال انسان را از نیروی عقل بهره مند ساخته است تا بتواند با اختیار خویش مسیر خود را انتخاب نماید و بر اساس انتخاب خویش مسیر خود را انتخاب نماید و براساس اتخاب خویش مستحق رحمت و یا عذاب گردد.بنابراین نقش عقل در سعادت ویا شقاوت انسان کاملا روشن است.قرآن نیز در آیات بسیاری انسان را به بهره گیری از عقل و تدبر ترغیب و تشویق نموده است«افلا یتدبرون القرآن ام علی قلوب اقفالها»نساء/24. پرواضح است که عقل در مکتب قرآن از جایگاه ویژه ای برخوردار است بر این اساس سعی کرده است تا با بیداری قوه تعقل ،انسان را بسوی سعادت رهنمون سازد.خداوند متعال در قرآن با صراحت تمام به پیامبرش دستور می دهد تا مردم را با سه شیوه ای اساسی حکمت ،موعظه و جدل به سوی اسلام دعوت نماید«و ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن» نحل/165. همانطور که ملاحظه می فرمایید یکی از روش های دعوت و هدایت مردم حکمت معرفی شده است که بطور مستقیم با عقل مردم سروکار دارد، البته دیگر روش های دعوت (موعظه و مجادله) نیز به نحوی با عقل انسان مماس است ولی حکمت تها از طریق تعقل فهم می شود. آنچه در این مقاله مدنظر است، بررسی واژه ی حکمت در قرآن و تفاسیر و بررسی جایگاه آن در بیان عقاید(توحید، معاد و نبوت) است.

امید از امور فطری است که مانند هر امر فطری دیگری قابل شدت و ضعف و همچنین قابل انحراف از مسیر اصلی خود می باشد. امید در قران حالتی نفسانی است که فرد امیدوار را به تلاش جدی وامی دارد. وقتی افراد جامعه امیدوار باشند ،همه ظرفیت های فردی و ظرفیت های جامعه رشد می کند و نیز بستر مشارکت اجتماعی در آن جامعه شکل گرفته و افزایش می یابد.امیدافرینی در جامعه، از مولفه های موثر وحایز اهمیت در پیشبرد وتعالی جامعه به شمار می‎آید که فقدان آن یاس، دلمردگی، افسردگی و غم را به جامعه تزریق وتلقین می کند.امیدافرینی در سایه عمل صالح و عبادت تقویت می شود .این مطالعه با اتخاذ رویکرد کتابخانه ای، بر آن است تا به واکاوی راهکارهای امید آفرینی در جامعه بااستناد به آموزه های دینی بپردازدو با روش توصیفی تحلیلی به بررسی و تحلیل راهکارهای امیدافرینی در جامعه بپردازد.